5 γυναίκες εικαστικοί εκφράζονται μέσα από τη μεγάλη οθόνη

Στο Διαγωνιστικό Τμήμα «Reframing Images» του 14ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας, (ξεκίνησε δυναμικά στις 3/12 και θα ολοκληρωθεί στις 18/12 στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος) η γυναικεία παρουσία είναι ηχηρή με 15 από τις 26 ταινίες που διαγωνίζονται να είναι σκηνοθετημένες από γυναίκες. Πέντε από αυτές τυγχάνει να έχουν έναν ακόμη συνδετικό κρίκο: την ενασχόλησή τους με τα εικαστικά, πέραν του κινηματογράφου.

Λίγο πριν προβληθούν οι μικρού μήκους ταινίες τους στο 14ο ΦΠΚΑ, μας συστήνουν το έργο τους, αποκαλύπτουν την έμπνευσή τους και συζητούν για την πρωτοπορία στην τέχνη του σήμερα, για την σύνδεση των εικαστικών με τον κινηματογράφο και για τη θέση της γυναίκας στην σημερινή κινηματογραφική βιομηχανία.

Μαρίνα Γιώτη (photo credit: Juan Manuel Zuluaga)

Η Μαρίνα Γιώτη διαγωνίζεται με την ταινία της «Αλμαγέστη», που θα πραγματοποιήσει στο 14ο ΦΠΚΑ την παγκόσμια πρεμιέρα της. Η ίδια είναι εικαστική καλλιτέχνις και κινηματογραφίστρια με έδρα την Αθήνα. Ταινίες και εγκαταστάσεις της έχουν παρουσιαστεί σε διεθνείς εκθέσεις και φεστιβάλ, μεταξύ των οποίων η Documenta 14, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου και το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο, ενώ το 2022 βραβεύτηκε με το Βραβείο COAL για την τέχνη και την οικολογία.

Η «Αλμαγέστη» είναι «μια ταινία-δοκίμιο όπου πρωταγωνιστεί το τοπίο: ευρωπαϊκές πόλεις στις οποίες έτυχε να ζήσω ή να ζω», μας λέει η σκηνοθέτιδα, και συνεχίζει «Ωστόσο, θεωρώ ότι το πραγματικό της αντικείμενο είναι εσωτερικά τοπία, δύσκολα συναισθήματα, ένα broken feeling που διατρέχει κάποιους από μας στον δυτικό κόσμο τη στιγμή που μιλάμε». Επινοημένη από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο το 150, η Αλμαγέστη αποτελεί το πρώτο μαθηματικό και αστρονομικό σύγγραμμα που καθιέρωσε ένα γεωκεντρικό μοντέλο του σύμπαντος· μια ψευδή αλλά ανθεκτική κοσμολογία που διαμόρφωσε μια ανθρωποκεντρική αυταπάτη για περισσότερους από δώδεκα αιώνες.

«Η ιδέα της ταινίας εμφανίστηκε αυθόρμητα το 2024, δύο χρόνια μετά από αυτή την οπτικοακουστική συνομιλία, σε μια περίοδο όπου γραφόταν μια πολύ σκοτεινή σελίδα στην ιστορία της ηπείρου αλλά και του ανθρώπινου είδους με το οποίο και η ταινία ασχολείται. […] Το οπτικό υλικό —με εξαίρεση ορισμένα πιο πρόσφατα πλάνα— είναι γυρισμένο πριν από αρκετά χρόνια και, κατά κάποιον τρόπο, προέρχεται από το προσωπικό μου αρχείο. Έστειλα αυτό το υλικό στον συγγραφέα και εικαστικό Στέλιο Παπαγρηγορίου, και μέσα σε μία σχεδόν νύχτα μου επέστρεψε τα κείμενα που συνοδεύουν την ταινία», σύμφωνα με την Μαρίνα Γιώτη. Κάπως έτσι, μέσα από μια αλληλογραφία εικόνων και κειμένων ανάμεσα σε μία σκηνοθέτρια και έναν συγγραφέα, παρέα με τα «ανυποψίαστα» φαντάσματα του Αντρέ Μπρετόν και της Μαργκερίτ Ντυράς, ξεδιπλώνεται ένα κινηματογραφικό δοκίμιο–στοχασμό πάνω σε παρωχημένες κοσμολογίες και το συλλογικό μας σκοτάδι.

Μαρίνα Ξενοφώντος

Η Μαρίνα Ξενοφώντος είναι καλλιτέχνις που δραστηριοποιείται ανάμεσα στο φιλμ και τη γλυπτική, με έργα που έχουν παρουσιαστεί σε ευρωπαϊκά μουσεία και εκθεσιακούς χώρους ενώ, ζει και εργάζεται μεταξύ Αθήνας και Λεμεσού. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στη Γλυπτική από το Milton Avery School of the Arts του Κολλεγίου Bard στη Νέα Υόρκη και έχει σπουδάσει Θεωρία Σύγχρονης Τέχνης στο Κολλέγιο Goldsmiths του Λονδίνου. Πρόσφατες ατομικές εκθέσεις της περιλαμβάνουν τις Eternal, Returns στη Fondazione Morra Greco (Νάπολη, 2025), ViewFromSomewhereNear στο Kunstverein Hamburg (2024), PublicDomain στο Camden Art Centre (Λονδίνο) και InPractice: Marina Xenofontos στο SculptureCenter (Νέα Υόρκη, 2023). Το 2026 θα εκπροσωπήσει την Κύπρο στην 61η Μπιενάλε Τέχνης της Βενετίας.

Στο 14ο ΦΠΚΑ διαγωνίζεται με την μικρού μήκους ταινία της «Νυχτερινό Πραξικόπημα», η οποία απέσπασε το Βραβείο Καλύτερης Φωτογραφίας στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Κύπρου και το ArtReview Award στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Τέχνης Σεντ Μόριτζ. Ακολουθώντας το ταξίδι μιας ομάδας κοριτσιών από τη Λεμεσό στην Αγία Νάπα, η ταινία ακολουθεί τις κινήσεις μιας συνηθισμένης νυχτερινής εξόδου, ενώ ταυτόχρονα πλοηγείται στα πιο σκοτεινά και ανεξερεύνητα ρεύματα των τοπίων και των χώρων τους οποίους τα κορίτσια κατοικούν. «Με ενδιέφερε να παρατηρήσω πώς μια φαινομενικά μικρή, καθημερινή ιστορία μπορεί να λειτουργήσει ως μικρογραφία μιας πιο σύνθετης συνθήκης κοινωνικής, πολιτισμικής, ακόμη και πολιτικής. Ήταν μια στιγμή όπου η Αγία Νάπα, η παρακμή και η υπερβολή της, συνάντησε τις εφηβικές μου αναμνήσεις και την ανείπωτη μελαγχολία που τις συνοδεύει» δηλώνει η ίδια.

Η έμπνευση προήλθε από την «επιστροφή σε τόπους που έχω ταυτίσει με τα εφηβικά καλοκαίρια και την αμηχανία εκείνης της ηλικίας. Εκεί συνειδητοποίησα πως αυτοί οι χώροι, όσο αλλάζουν, κουβαλούν πάντα κάτι από όσα αφήσαμε πίσω. Η ταινία είναι αποτέλεσμα αυτής της επιστροφής και μιας προσπάθειας να διασώσω όχι την «ανάμνηση» αλλά την αίσθηση πριν από την ανάμνηση και της ανεπίλυτης νοσταλγίας. […] Δεν με ενδιέφερε να αφηγηθώ μια γραμμική ιστορία, αλλά να εξερευνήσω πώς εσωτερικές εντάσεις, μια συγκεκριμένη μελαγχολία, μια αμφιθυμία, χαράζονται πάνω στα σώματα, στις σχέσεις και στον ίδιο τον χώρο» όπως περιγράφει η Μαρίνα Ξενοφώντος.

Σοφία Ντώνα

Η Σοφία Ντώνα είναι εικαστική καλλιτέχνις με βάση την Αθήνα και το Μόναχο. Οι εγκαταστάσεις και τα βίντεό της αμφισβητούν οικείες χωρικές και κοινωνικές δομές, εστιάζοντας σε ρήξεις και αιφνίδιες τομές σε ιστορικές αφηγήσεις ή στην καθημερινή ζωή, που αποκαλύπτουν κρυφούς μηχανισμούς εξουσίας και ελέγχου. Το έργο της έχει παρουσιαστεί διεθνώς, σε χώρους όπως το Gropius Haus (Ίδρυμα Bauhaus), η Staatsgalerie Stuttgart, το Instituto Municipal de Arte y Cultura (Τιχουάνα), το nGbK – Neuer Berliner Kunstverein (Βερολίνο), το Fondazione Sandretto Re Rebaudengo (Τορίνο) και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) στην Αθήνα.

Στο φεστιβάλ θα κάνει την παγκόσμια πρεμιέρα της η ταινία «Λιθοβολούσες», η οποία, όπως η ίδια περιγράφει, «αναζητά την άγνωστη ιστορία της Αικατερίνης Βαλσαμάκη Μουστάκα που σκότωσε με πέτρες από το μετάλλευμα τον αρχιχωροφύλακα Χαρίλαο Χρυσάνθου στην απεργία του 1916 της Σερίφου, που καθιέρωσε το οκτάωρο. Γνωρίζουμε το όνομά της γιατί μπήκε στη φυλακή -και γέννησε εκεί».

Πράγματι, η ταινία με αφετηρία αυτή την σημαντική εξέγερση των μεταλλωρύχων, αναδεικνύει τον ρόλο των γυναικών, που συχνά είναι καθοριστικός αλλά παραμένει αφανής. Σύμφωνα με την Σοφία Ντώνα «Αυτό που με ενδιέφερε είναι ότι αυτές οι γυναίκες παρουσιάζονται πάντα ως επαναστάτριες σε σχέση με τους άντρες τους ή τα παιδιά τους αλλά ποτέ ως επαναστάτριες με το δικό τους όραμα. Όταν συμβαίνει αυτό, αμφισβητούνται πάντα ως εγωίστριες ή ότι ήθελαν να δειχτούν. […] Η Αικατερίνη μαζί με τις άλλες γυναίκες της Σερίφου αποτελούν τις λιθοβολούσες της απεργίας, που στην ταινία συνδέονται με σύγχρονες λιθοβολούσες επαναστάτριες όπως επίσης και με τη Μέδουσα που «πετρώνει» και διαμορφώνει το τοπίο της Σερίφου -ο μύθος λαμβάνει χώρα στη Σέριφο».

Εύη Στάμου

Η Εύη Στάμου είναι κινηματογραφίστρια, επιμελήτρια και ερευνήτρια με έδρα την Αθήνα. Τα έργα της έχουν προβληθεί σε διεθνή φεστιβάλ κινηματογράφου, φεστιβάλ βίντεο τέχνης και εκθέσεις σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στο 14ο ΦΠΚΑ συμμετέχει με την ταινία της «Ποιος Ήταν Εδώ;», η οποία επιλέχθηκε στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα Ταινιών Μεσαίου και Μικρού Μήκους του Visions du Réel – Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Νιόν, και προβλήθηκε, μεταξύ άλλων, στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ DOCNYC και στο Διεθνές Φεστιβάλ Πειραματικού Κινηματογράφου του Βουκουρεστίου.

«Η ταινία έγινε στο  πλαίσιο της μεταπτυχιακής μου διατριβής στο τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Ήθελα να κάνω ένα έργο που συνδυάζει τις νέες τεχνολογίες με φιλοσοφικά ρεύματα, όπως αυτό του μεταουμανισμού, και τις τάσεις του είδους του ντοκιμαντέρ των τελευταίων ετών, συγκεκριμένα του μικρο-ιστορικού ντοκιμαντέρ, δηλαδή του ντοκιμαντέρ εκείνου που έχει στο επίκεντρο τις ιστορίες ανθρώπων που δεν ανήκουν στη δημόσια σφαίρα, τις προσωπικές αφηγήσεις και την οικειοποίηση -οικογενειακών κυρίως- αρχειακών υλικών» εξηγεί για την ταινία της.

Η ίδια ξεκινά μια ηλεκτρονική αλληλογραφία με μηχανή τεχνητής νοημοσύνης προκειμένου να συμπληρώσει τα κενά και τις ασυνέπειες στη βιογραφία του πατέρα της. Από αυτή τη συνωμοτική και συχνά αυθάδη ανταλλαγή αναδύονται ιστορίες, άλλοτε εικοτολογικές και άλλοτε αληθοφανείς, που συνθέτουν το πορτρέτο ενός νεαρού ονειροπόλου, την περίοδο που η ελληνική στρατιωτική Χούντα εδραιωνόταν στην εξουσία. «Στόχος ήταν να διερευνήσω τη σχέση του ντοκιμαντέρ με την Αλήθεια στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, τα ηθικά όρια που ενδέχεται να ξεπεραστούν στην προσπάθειά μας να διατηρήσουμε τις αναμνήσεις μας ζωντανές μέσω της δημιουργίας τεράστιων βάσεων προσωπικών δεδομένων με δημόσια πρόσβαση και το ρόλο της μηχανής ως συν-δημιουργού ενός καλλιτεχνικού έργου» προσθέτει η Εύη Στάμου.

Δανάη Ηώ

Η Δανάη Ηώ είναι εικαστικός που δραστηριοποιείται στην κινούμενη εικόνα, τη γλυπτική και το κείμενο. Έργα και ταινίες της έχουν παρουσιαστεί στο Kunstverein Braunschweig (2025), στο e-flux Screening Room (Νέα Υόρκη, 2025), στο New Museum σε συνεργασία με το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ (Αθήνα, 2025), στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Doclisboa, στο Institute of Contemporary Art (Λονδίνο, 2023) και στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ, μεταξύ άλλων. Πρόσφατες ατομικές εκθέσεις της περιλαμβάνουν το Akwa Ibom (Αθήνα, 2025) και την έκθεση στο State of Concept (Αθήνα, 2023).

Πέρυσι συμμετείχε στο φεστιβάλ με το έργο «Επτά Είδη Σκόνης» και φέτος επιστρέφει με τη νέα της ταινία «Ο Άγγελος της Καταγραφής». Σύμφωνα με τη σκηνοθέτιδα «Η ταινία ακολουθεί ένα αυτοκίνητο που διασχίζει την ελληνική πόλη της Θήβας, ενώ από το ραδιόφωνο ακούγεται μια εκπομπή για τον Βρετανό περιηγητή και ζωγράφο του 19ου αιώνα, James H. Skene, σε ύφος τρίτου προγράμματος. Οι ιμπεριαλιστικές φαντασιώσεις του Skene συγκρούονται με τα σύγχρονα τοπία, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τον τρόπο με τον οποίο οι εθνικές ιστορίες κατασκευάζονται, μεταδίδονται και διαγράφονται».

Ο τίτλος της ταινίας «αναφέρεται σε μια θρησκευτική φιγούρα που καταγράφει γεγονότα και πράξεις ανθρώπων. Στην ταινία το τοπίο παίρνει το ρόλο του αγγέλου της καταγραφής και πραγματεύεται τις δυναμικές της απεικόνισης και της παρατήρησης. […] Κατά την διάρκεια της έρευνάς μου για την Θήβα, τα σχέδια του Skene επανέρχονταν καθώς χρησιμοποιούνται από Έλληνες ιστοριογράφους ως απεικονίσεις της μετα-Οθωμανικής Ελλάδας και μου κίνησε το ενδιαφέρον αυτή η εμμονή με τα σχέδιά του ως κυρίαρχες αναπαραστάσεις. Αυτό έγινε η αφορμή να ξεκινήσω την ερευνά μου για τον Skene και μέσω της ταινίας να αφουγκραστώ τον δικό μου ρόλο στην καταγραφή του τοπίου» δηλώνει η ίδια.

Μαρίνα Γιώτη: Προέρχομαι από τον κινηματογράφο, όπου συχνά ένιωθα περιορισμένη από αφηγηματικές και αισθητικές συμβάσεις, καθώς η ματιά μου ήταν πάντοτε πιο ερευνητική. Κάποια στιγμή, σχετικά νωρίς στην καλλιτεχνική μου πορεία, τα εικαστικά με «απήγαγαν» και μου άνοιξαν νέους δρόμους. Έκτοτε κινούμαι και στους δύο χώρους, στο αταξινόμητο σημείο τομής τους, παρουσιάζοντας έργα τόσο σε φεστιβάλ όσο και σε εκθέσεις — και παραμένοντας, στην ουσία, storyteller. Τα εικαστικά με βοήθησαν να διευρύνω την αφήγησή μου στον χώρο μέσα από εγκαταστάσεις, να αναπτύξω την καλλιτεχνική μου έρευνα και να μην φοβάμαι την πολυπλοκότητα. Από την άλλη, το σινεμά μου προσφέρει πειθαρχία: στο γύρισμα, στο μοντάζ, στην αφήγηση, στη διαχείριση του χρόνου.

«Αλμαγέστη» – Μαρίνα Γιώτη

Μαρίνα Ξενοφώντος: Η κινηματογραφική μου ματιά είναι βαθιά επηρεασμένη από την εικαστική διαδικασία, από την παρατήρηση και τη σχέση με το υλικό. Με ενδιαφέρει το κάδρο όχι μόνο ως μέσο αφήγησης αλλά ως χώρος κατοίκησης: ένα πεδίο όπου η λεπτομέρεια αποκτά βάρος και όπου η σιωπή έχει τον ίδιο όγκο με τον λόγο. Τα εικαστικά με έχουν μάθει να επιτρέπω στο βλέμμα να παραμένει, να αφήνω το χρόνο να πυκνώσει. Σαν μια ακολουθία χειρονομιών αποσπασματικής αφήγησης, με εικόνες που λειτουργούν σαν θραύσματα μνήμης, παρά με συμβατικές αφηγήσεις.

Δανάη Ηώ: Προσπαθώ να μην διαχωρίζω τον κινηματογράφο από τα εικαστικά. Τα βλέπω συνυφασμένα και έτσι δεν μπορώ να καθορίσω τι είναι αυτό που διαμορφώνει την κινηματογραφική μου προσέγγιση.

Σοφία Ντώνα: Στην ταινία αποφασίζω να χρησιμοποιήσω τις συνεντεύξεις ως κείμενο σε μαύρο φόντο χωρίς ήχο με έναν ρυθμό επανάληψης που επιχειρεί να ξαναπεί την ιστορία. Επίσης, οι πέτρες που εμφανίζονται είναι πραγματικές πέτρες από το μουσείο στο Μέγα Λιβάδι, που τις σκανάραμε στην τρισδιάστατη ψηφιακή μορφή τους. Η Ανδρομέδα μεταμορφώνεται σε Λιθοβολούσα με τον ίδιο τρόπο που οι μορφές στις ταινίες της Maya Deren αιωρούνται. Ο ήχος έχει προκύψει μέσα από επιτόπια ηχογράφηση στο Μέγα Λιβάδι, στη γέφυρα φόρτωσης και μέσα στη στοά των μεταλλείων. Η  πειραματική αυτή ταινία θέλω να παρουσιαστεί ως μια επαναλαμβανόμενη προειδοποίηση και απειλή για μια νέα εξέγερση ενάντια στις στρατηγικές εκμετάλλευσης εργασίας και γης σήμερα, με τον ίδιο τρόπο που η June Jordan δημιουργεί μια συνεχόμενη αναβράζουσα απειλή μέσα από τα ποιήματά της.

Εύη Στάμου: Έχοντας ως πρώτη ύλη την αναλογική φωτογραφία, το «Ποιος Ήταν Εδώ;», εικαστικά, εμπνέεται από τους πρώτους οπτικούς πειραματισμούς που ακολούθησαν την εφεύρεση της φωτογραφίας τον 19ο αιώνα, όπως τα οπτικά πειράματα των William Hope, Gustav Le Gray και Henry Peach Robinsosn, οι οποίοι χρησιμοποίησαν πρώτοι, για τεχνικούς ή/και αισθητικούς λόγους, τις τεχνικές της πολλαπλής έκθεσης και του φωτομοντάζ. Εμπνέεται επίσης από τους πίνακες του Yves Tanguy και του Max Ernst, με τα σουρεαλιστικά αρχιτεκτονικά τοπία που ξεχωρίζουν για το συνδυασμό διαφορετικών τεχνικών, τα κολλάζ της Hanna Höch, την οποία απασχολεί ιδιαίτερα το θέμα της κλίμακας, αλλά και τα σύγχρονα κολλάζ της Suzana Blasco, η οποία δουλεύει επίσης με παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες -κυρίως των δεκαετιών του ’50, ’60 και ’70- τις οποίες βρίσκει σε παζάρια και, αφού τις ψηφιοποιήσει, τις επεξεργάζεται. Αλλά και το έργο και η φιλοσοφία του Jono Bole που επίσης δουλεύει με φωτογραφίες αρχείου, καθώς και σύγχρονα έργα που χρησιμοποιούν συστήματα αναγνώρισης προσώπων, όπως το «ImageNet Roulette» (2019) των Kate Crawford και Trevor Paglen.

«Ποιος Ήταν Εδώ;» – Εύη Στάμου

Μαρίνα Γιώτη: Σε αισθητικό επίπεδο, σχεδόν τα πάντα έχουν ήδη δοκιμαστεί — και μάλιστα πολύ πριν από τη δεκαετία του ’60. Δε νομίζω ότι ζούμε σε εποχή «πρωτοποριών» αλλά ενός συνεχούς mash-up αυτού που έχει προηγηθεί. Ωστόσο, η αισθητική κάθε εποχής συνεχίζει να διαμορφώνεται μέσα από τα μέσα καταγραφής, τα οποία εξελίσσονται αδιάκοπα και φέρουν τη δική τους οπτική γλώσσα. Οι καλλιτέχνες, ως κατ’ εξοχήν παρατηρητές της ανθρώπινης κατάστασης, καλούνται να την αποτυπώσουν μέσω ιστοριών που αντανακλούν το σήμερα. Κι ακόμη κι αν θεωρητικά «όλα έχουν γίνει», η ανάγκη μας ως θεατές για νέες αφηγήσεις παραμένει ακέραιη, όπως και το καθήκον μας ως δημιουργοί να εξελίσσουμε τα μέσα και τις γλώσσες.

Μαρίνα Ξενοφώντος: Ο όρος «πρωτοποριακό» έχει χάσει πια την παραδοσιακή του έννοια — δεν σχετίζεται απαραίτητα με το «νέο» ή το εντυπωσιακά διαφορετικό. Για μένα, πρωτοποριακό είναι αυτό που καταφέρνει να κοιτάξει τον κόσμο με ευθύτητα, χωρίς φόβο, και να ακούσει όσα συνήθως μένουν στο περιθώριο. Είναι η ίδια η πράξη της ακρόασης, της ευαλωτότητας. Μπορεί να βρίσκεται σε ένα χειροποίητο αντικείμενο, σε μια άβολη σιωπή, σε μια προφορική ιστορία. Είναι ο τρόπος με τον οποίο κάτι μικρό, συχνά αόρατο, διεκδικεί τον χώρο που του αναλογεί μέσα σε μια κουλτούρα που ευνοεί το επιβλητικό και το θορυβώδες.

«Νυχτερινό Πραξικόπημα» – Μαρίνα Ξενοφώντος

Σοφία Ντώνα: Κατά τη γνώμη μου το πρωτοποριακό είναι ό,τι αφορά στην εποχή του, και επειδή οι αγώνες και οι εξεγέρσεις επαναλαμβάνονται, η συσχέτιση του παρελθόντος με το παρόν και μια προειδοποίηση αλλά και προετοιμασία για το μέλλον, αλλά και η διάλυση του γραμμικού χρόνου είναι αυτό που δημιουργεί την πρωτοπορία στην τέχνη.

Εύη Στάμου: Πρωτοποριακό, για μένα, σημαίνει να εξερευνήσεις την τέχνη σου μέχρι τα όριά της και να κοιτάξεις τι βρίσκεται πέρα από αυτά. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει σε βάθος μελέτη της ιστορίας της τέχνης σου, άριστη γνώση των τεχνικών της και επίγνωση των ορίων που ξεπεράστηκαν από καλλιτέχνες των προηγούμενων δεκαετιών, καθώς και του κοινωνικού και πολιτικού τους αντίκτυπου.

Δανάη Ηώ: Η έννοια του «πρωτοποριακού» δεν είναι κάτι που αναζητώ στην τέχνη. Με κερδίζουν τα έργα που βρίσκουν την φόρμα που τους ταιριάζει και δεν προσπαθούν να ακολουθήσουν μια κυρίαρχη εικαστική γραμματική.

«Λιθοβολούσες» – Σοφία Ντώνα

Μαρίνα Γιώτη: Οι γυναίκες σε αυτούς τους χώρους υποφέρουν όσο υποφέρουν και σε πολλούς άλλους επαγγελματικούς τομείς. Στο σινεμά, ίσως ακόμη περισσότερο σε σχέση με τα εικαστικά, όπου ούτως ή άλλως η δυσκολία αφορά όλους, ανεξαρτήτως φύλου. Ο κινηματογράφος —ιδίως η μυθοπλασία— είναι μια βιομηχανική τέχνη: σκληρή, ιεραρχική, δαπανηρή. Έχει υπάρξει άδικη προς τις γυναίκες, με αποτέλεσμα η συμμετοχή τους σε αυτόν τον χώρο να είναι μικρότερη. Ενδεικτικά, το πρώτο βραβείο Όσκαρ σκηνοθεσίας που απονεμήθηκε σε γυναίκα ήταν μόλις το 2010, στα τότε 82 χρόνια του θεσμού. Μέχρι τότε, είχαν προταθεί μόνο τέσσερις γυναίκες. Το Φεστιβάλ Καννών, με 80 χρόνια ιστορίας, μετρά μόλις τρεις Χρυσούς Φοίνικες που απονεμήθηκαν σε γυναίκες, ενώ η Βενετία έχει απονείμει έξι Χρυσούς Λέοντες. Τα τελευταία χρόνια εφαρμόζονται πολιτικές ποσόστωσης που στόχο έχουν να αποκαταστήσουν ιστορικές αδικίες και να ενισχύσουν την παρουσία των γυναικών. Παρότι οι πρακτικές αυτές έχουν πρακτική αξία και φέρνουν αποτελέσματα, δεν παύουν να μου προκαλούν και αμηχανία: χρειάζεται πραγματικά να τοποθετούνται οι γυναίκες —το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού— σε ειδικές κατηγορίες προκειμένου να ακουστεί η οπτική τους;

Μαρίνα Ξενοφώντος: Οι γυναίκες βρίσκονται σήμερα στο επίκεντρο μιας σημαντικής μετατόπισης — όχι επειδή ξαφνικά «επιτρέπεται» η παρουσία τους, αλλά επειδή διεκδικούν ενεργά τον χώρο που τους ανήκει. Παρ’ όλα αυτά, οι προκλήσεις παραμένουν: η άνιση πρόσβαση σε πόρους, η απαξίωση της άτυπης γνώσης, οι θεσμικές σιωπές που συχνά αποσιωπούν εμπειρίες και αφηγήσεις που δεν χωρούν σε πατριαρχικά ή εθνικιστικά πλαίσια. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι πως οι γυναίκες φέρνουν μαζί τους μια διαφορετική μεθοδολογία: μια προσέγγιση βασισμένη στη φροντίδα, στη μνήμη, στη λεπτομέρεια, σε αυτό που συχνά θεωρείται «δευτερεύον». Η μεγαλύτερη πρόκληση, ίσως, είναι όχι μόνο να ακούγονται αλλά να αναγνωρίζονται ως φορείς γνώσης και όχι ως εξαιρέσεις.

«Ο Άγγελος της Καταγραφής» – Δανάη Ηώ

Σοφία Ντώνα: Η έμφυλη διάκριση στο χώρο του κινηματογράφου και της τέχνης υπήρχε και συνεχίζει να υπάρχει. Υπάρχουν όμως φεστιβάλ και εκθέσεις που παίρνοντας την απόφαση να συμπεριλάβουν μεγαλύτερο ποσοστό queer ατόμων, γυναικών και θηλυκοτήτων, αλλάζει το ίδιο το έργο που παρουσιάζεται. Εκεί είναι που μπαίνοντας μέσα, παίρνεις μια ανάσα ανακούφισης και νιώθεις επιτέλους καλά και, είναι αποκαλυπτικό το ότι εκεί συνειδητοποιείς (επειδή το βιώνεις) το πόσο πολύ η τέχνη και ο κινηματογράφος έχουν εμποτιστεί από την πατριαρχία και αντρικό βλέμμα. Υπάρχουν, όμως, σημαντικές ομάδες που δουλεύουν με συνέπεια αλλάζοντας αυτή τη συνθήκη, όπως το Athens Museum of Queer Arts, το ΛΑΛΑ σπίτι, με τις προβολές που διοργανώνουν και τα Νιόνια Φιλμς, η ομάδα που έχουμε δημιουργήσει για να συστήσουμε ένα ανώμαλο αρχείο κινηματογράφου στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια.

Εύη Στάμου: Στο χώρο του κινηματογράφου οι γυναίκες δυστυχώς δεν έχουν ακόμα ισότιμη αντιμετώπιση, κυρίως όπου υπάρχουν μεγάλες παραγωγές.  Αρκεί να κοιτάξει κανένας τα ποσοστά συμμετοχής (σε υψηλή θέση ευθύνης, όπως αυτή της παραγωγού ή της σκηνοθέτριας) στις μεγαλύτερες παραγωγές της χρονιάς, καθώς και στα διαγωνιστικά τμήματα των πιο αναγνωρισμένων διεθνών φεστιβάλ και βραβείων, για να δει ότι αυτά είναι ακόμη πολύ μικρά. Σε μικρότερες παραγωγές όπως τα ντοκιμαντέρ και οι πειραματικές ταινίες συναντούμε μεγαλύτερα ποσοστά γυναικών και αυτό οφείλεται, θεωρώ, κυρίως στο ότι οι γυναίκες, από τη μια, βρίσκουν εκεί μια ελευθερία έκφρασης, και, από την άλλη, περισσότερες ευκαιρίες χρηματοδότησης. Επειδή έγινα πρόσφατα και μητέρα, η μητρότητα δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τις καλλιτέχνιδες να εργαστούν, καθώς στη χώρα μας δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για επίδομα μητρότητας μιας καλλιτέχνιδας η οποία δεν έχει ανοίξει χαρτιά ως ελεύθερη επαγγελματίας ή δεν εργάζεται ως υπάλληλος σε κάποιο άλλο κλάδο (αλλά ούτε άλλες επαρκείς και δωρεάν δομές στήριξης καθώς το παιδί μεγαλώνει). Σε διεθνές επίπεδο, γίνονται προσπάθειες τα τελευταία χρόνια, κυρίως από χώρους καλλιτεχνικής φιλοξενίας και από κάποια διεθνή φεστιβάλ να συμπεριλάβουν τις γυναίκες με παιδιά τους (και γενικότερα τις οικογένειες) στα προγράμματά τους, ώστε να μην σταματήσουν οι καλλιτέχνιδες που γίνονται μητέρες να παράγουν έργο. Όμως υπάρχει πολύς δρόμος να γίνει ακόμα. Και υπάρχουν και κάποια καλά παραδείγματα χωρών όπως η Ιρλανδία που εισήγαγε το βασικό καλλιτεχνικό εισόδημα ή οι χώρες της βόρειας Ευρώπης οι οποίες έχουν καλύτερα και μεγαλύτερης διάρκειας επιδόματα μητρότητας και πατρότητας, από τις οποίες θα μπορούσαμε να παραδειγματιστούμε.

Δανάη Ηώ: Διαχρονικά οι γυναίκες στην τέχνη αλλά και γενικότερα στην κοινωνία έχουν λιγότερη ορατότητα και αντιμετωπίζουν δυσκολότερη πορεία προς την αναγνώριση της δουλειάς τους. Σήμερα οι συνθήκες είναι καλύτερες αλλά σίγουρα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης.