Στην πρόβα – “Νίκος Ξυλούρης: Ο Αρχάγγελος της Κρήτης” στο θέατρο Ήβη (video)

Λίγο πριν από την πρεμιέρα, μπήκαμε στα παρασκήνια του θεάτρου Ήβη, όπου οι αφηγήσεις της συντρόφου του Νίκου Ξυλούρη, Ουρανίας, συναντούν το κείμενο της φιλολόγου και συγγραφέως Ζαχαρένιας Πετράκη και τη σκηνοθετική ματιά του Νικορέστη Χανιωτάκη, για να ξεδιπλώσουν από κοινού τη ζωή και την πορεία του σπουδαίου Κρητικού τραγουδιστή και λυράρη, που ενσαρκώνει επί σκηνής ο Αιμιλιανός Σταματάκης.

@monopoligr Το νέο #behindthecurtain πηγαίνει στο θέατρο Ήβη, και συγκεκριμένα στην παράσταση για τη ζωή του Νίκου Ξυλούρη που παίρνει για πρώτη φορά θεατρική μορφή⛰️ – LINK IN BIO 🔗 #monopoligr #αθηνα #θεατρο #xilouris @Αθηναϊκά Θέατρα ♬ original sound – monopoligr

Μια ασπρόμαυρη ταινία, γυρισμένη ειδικά για την παράσταση, ξετυλίγει το κουβάρι της ιστορίας του Ψαρονίκου – του «Αρχάγγελου της Κρήτης», όπως τον αποκαλούσαν. Η αφήγηση ξεκινά από τα παιδικά του χρόνια στα Ανώγεια, στη σκιά της Κατοχής, την αναγκαστική μετακόμιση της οικογένειάς του και την πρώτη, μοιραία σχέση του με τη λύρα και τη μουσική.

Η σχέση του Νίκου Ξυλούρη με τη λύρα και τη μουσική ήταν μοιραία.

Το «παιδί θαύμα» που έπαιζε καταπληκτική λύρα αγαπά την Ουρανία του, κλέβονται, ανεβαίνουν στην Αθήνα και από εκεί ξεκινούν συνεργασίες με σημαντικούς συνθέτες της εποχής, όπως ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Χρήστος Λεοντής και ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Η πορεία του τον φέρνει στις αθηναϊκές μπουάτ των ’70s, όπου η φωνή και η λύρα του γίνονται σύμβολο μιας ολόκληρης εποχής.

Η παράσταση ξεδιπλώνει τη ζωή και την πορεία του σπουδαίου Κρητικού τραγουδιστή και λυράρη, υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Νικορέστη Χανιωτάκη.

«Εστιάζουμε στην ψυχή αυτού του ανθρώπου, στο μεγαλείο και το φως του, γιατί το μεγαλείο της φωνής του το γνωρίζουμε ήδη», λέει ο σκηνοθέτης Νικορέστης Χανιωτάκης. Έτσι με άξονα τα τραγούδια που σημάδεψαν μια γενιά, η παράσταση επιχειρεί να φωτίσει το ηθικό και πνευματικό βάρος της προσωπικότητάς του. «Με συγκινεί η αγνότητά του, το πόσο καλός άνθρωπος ήταν», προσθέτει.

Ο Νίκος Ξυλούρης δεν ήταν απλώς ένας τραγουδιστής· ήταν η φωνή ενός λαού που αναζητούσε δικαιοσύνη, φως και ελευθερία.

Στην αφήγηση αλλά και στη ζωντανή ερμηνεία τραγουδιών, η Άλκηστις Πρωτοψάλτη δίνει φωνή στην Ουρανία, την πιστή σύντροφο του Ψαρονίκου που στάθηκε στο πλευρό του από την αρχή υποστηρίζοντας κάθε όνειρό του. Η παρουσία της επί σκηνής ζεσταίνει με τη φωνή και το συναίσθημα όλες τις στιγμές που σημάδεψαν τη ζωή αυτού του μουσικού με την ανοιχτή ψυχή, ο οποίος μέσα από τις νότες του ξυπνούσε αισθήσεις, μνήμες και ελπίδες.

Παράλληλα, στη σκηνή του Θεάτρου Ήβη αναβιώνουν και προσωπικότητες-σταθμοί της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής ζωής της χώρας: η Τζένη Καρέζη, ο Κώστας Καζάκος, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Χρήστος Λεοντής και άλλοι που καθόρισαν την πορεία του αλλά και την εποχή. Αυτές οι μορφές φωτίζουν ακόμη περισσότερο το περιβάλλον μέσα στο οποίο άνθισε η τέχνη του και την ατμόσφαιρα που τον διαμόρφωσε.

Ακόμη και τις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής του, ο Νίκος Ξυλούρης δεν άφηνε ποτέ τη λύρα του.

Στην πρόβα παρακολουθήσαμε τις σκηνές ανορθόδοξα: η ιστορία «πιάστηκε» από το τέλος, αφού ο Νικορέστης Χανιωτάκης δούλευε ήδη στις τελευταίες σκηνές όταν φτάσαμε. Κι έτσι η συγκίνηση μάς βρήκε απευθείας· βλέπαμε την υπομονή και την παλικαριά με την οποία ο Ξυλούρης αντιμετώπιζε τον καρκίνο, τον πόθο του να επιστρέψει στις κορφές του Ψηλορείτη, την άρνηση να εγκαταλείψει τη λύρα του. Και από αυτό το τέλος, η αφήγηση το έπιασε ξανά από την αρχή: από τον γάμο του, στα παθιασμένα πρώτα χρόνια, στη δίψα για μουσική, στην ανάδειξή του σε σύμβολο αντίστασης απέναντι στη χούντα και τον φασισμό.

Εκτός από το μεγαλείο της φωνής του, η παράσταση αποκαλύπτει το ηθικό και πνευματικό βάρος της προσωπικότητας του Νίκου Ξυλούρη.

Ο Ξυλούρης δεν χώρεσε ποτέ σε καλούπια – και αυτό διατρέχει όλη την παράσταση από την αρχή ως το τέλος. Γνωρίζεις έναν άνθρωπο που αναζητούσε συνεχώς δικαιοσύνη, φως και ελευθερία. Που πήρε το φως του νησιού, το πάντρεψε με την ποίηση, τις έντεχνες αναζητήσεις και τις παραδόσεις άλλων πολιτισμών, και δημιούργησε κάτι νέο, αυθεντικό, βαθιά ελληνικό και ταυτόχρονα παγκόσμιο.

«Είναι μια μοναδική συνάντηση η συνάντησή μας», λέει ο Αιμιλιανός Σταματάκης, ο οποίος παραδέχεται πως κουβαλά πλέον μέσα του την τεράστια δύναμη και σοφία αυτού του ανθρώπου.

Στη σκηνή του Θεάτρου Ήβη αναβιώνουν και προσωπικότητες-σταθμοί της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής ζωής της χώρας που καθόρισαν την πορεία του αλλά και την εποχή.

Στην παράσταση συμμετέχει ζωντανή ορχήστρα σπουδαίων μουσικών, που ερμηνεύουν τα τραγούδια του Ξυλούρη σε νέες ενορχηστρώσεις του Ανδρέα Κατσιγιάννη, ο οποίος βρίσκεται και επί σκηνής. Δύο μουσικοί από την Κρήτη, ο Ραφαήλ και ο Μαθιός Δαμουλάκης, παίζουν λύρα και λαούτο και τραγουδούν ριζίτικα, ενώ την επιμέλεια του κρητικού μέρους υπογράφει ο Ross Daly. Οι ηθοποιοί τραγουδούν επίσης ζωντανά. Μάλιστα, ο Αιμιλιανός Σταματάκης έμαθε λύρα για τον ρόλο, ενώ ο Γιάννης Ασκάρογλου, που υποδύεται τον Ζαχάρη Φασουλά, έμαθε λαούτο.

Νέο πρωτότυπο video art αποτυπώνει τους χώρους κάθε σκηνής – από τις μπουάτ «Λήδρα» και «Αγρύπνια» έως τα σπίτια όπου έζησε.

Η σκηνή ζωντανεύει με δύο επιφάνειες προβολής: μια μεγάλη LED οθόνη και ένα τούλι, πάνω στο οποίο εμφανίζονται σημαντικά στιγμιότυπα από τη ζωή του Ξυλούρη. Νέο πρωτότυπο video art αποτυπώνει τους χώρους κάθε σκηνής – από τις μπουάτ «Λήδρα» και «Αγρύπνια» έως τα σπίτια όπου έζησε – ενσωματώνοντας φυσικά και στοιχεία μυθοπλασίας.

Με υπομονή και παλικαριά ο Ξυλούρης αντιμετώπιζε τον καρκίνο. Καταβεβλημένος στο νοσοκομείο «συναντά» τον πατέρα του.

Ο Ξυλούρης δεν ήταν σοβαροφανής καλλιτέχνης· αγαπούσε τα γλέντια, τις τρυφερές στιγμές και το χιούμορ. Ήταν η ζωντανή ενσάρκωση του κρητικού πνεύματος: γνήσιος, ευθύς, γενναίος. Πίστευε ακράδαντα πως όταν η Ελλάδα αποτινάξει τη μιζέρια και τη φθορά, θα αναδυθεί το φως των αληθινών της θησαυρών. Έγινε σύμβολο αντίστασης.

Όλα αυτά κορυφώνονται στον πρόωρο θάνατό του, ένα κρύο πρωινό της 8ης Φλεβάρη 1980, σε ηλικία μόλις 44 ετών, αφήνοντας πίσω του μια παρουσία που συνεχίζει να συγκινεί και να εμπνέει…

Ο Ξυλούρης ήταν η ζωντανή ενσάρκωση του κρητικού πνεύματος: γνήσιος, ευθύς, γενναίος – μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του.

Κι εμείς, βγαίνοντας από την πρόβα, νιώθαμε πως αυτή η παρουσία δεν ήταν απλώς μια ανάμνηση, αλλά κάτι απολύτως ζωντανό: μια φλόγα που περνάει από τη σκηνή στους θεατές, από τους μουσικούς στους ηθοποιούς ηθοποιούς, και από το παρελθόν στο τώρα. Μια υπενθύμιση ότι ο Νίκος Ξυλούρης δεν ήθελε απλώς να ακουστεί η Κρήτη, ήθελε να ακουστεί η αλήθεια. Και, για λίγη ώρα, μέσα στο θέατρο Ήβη, την ακούσαμε κι εμείς.