Κόντρα στον Άνεμο: Η Hippo Theatre Group μάς προσκαλεί σε μια ιπτάμενη περιπέτεια για τη σωτηρία της φύσης

Στη δημόσια σφαίρα, η οικολογική καταστροφή μετριέται συχνά με ανθρωποκεντρικά κριτήρια. Στα δελτία ειδήσεων, η άγρια ζωή καταγράφεται συνήθως ως στατιστικό λάθος ή «παράπλευρη απώλεια», υποβιβασμένη κάτω από το ειδικό βάρος της ανθρώπινης ζωής ή ιδιοκτησίας. Ωστόσο, αυτή η ιεράρχηση αγνοεί μια θεμελιώδη αλήθεια: Τα ζώα είναι οι πρώτοι δέκτες και τα σιωπηλά θύματα μιας κρίσης που δεν δημιούργησαν. Όταν ένας βιότοπος γίνεται στάχτη ή τσιμέντο, δεν χάνεται απλώς «πράσινο», αλλά διαρρηγνύεται ένας ιστός ζωής που, όπως αποδεικνύει η επιστήμη, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τη δική μας επιβίωση. Η οπτική των ζώων απουσιάζει από το κάδρο, ακριβώς επειδή η δική μας οπτική έχει περιοριστεί.

Αυτή την οπτική έρχεται να ανατρέψει η ομάδα Hippo Theatre Group με την παράσταση για παιδιά 5-12 ετών, «Κόντρα στον Άνεμο: η ιπτάμενη περιπέτεια της Τίρα», που παρουσιάζεται στο Θέατρο Σταθμός. Η παράσταση δίνει φωνή στον πιο ασυνήθιστο, “λιλιπούτειο” πρωταγωνιστή: ένα μικρό ψαρόνι, την Τίρα. Μαζί της, ακολουθούμε ένα σουρεαλιστικό “ταξίδι” επιβίωσης γεμάτο χιούμορ, φαντασία, περιπέτεια, μυστήριο και συγκίνηση, μουσική και τραγούδια, από τα δάση του Εκουαδόρ έως τη Σαγκάη και ενδιάμεση στάση τη Βόρεια Εύβοια».

Οι Φώτης Δούσος και Αλέξανδρος Ράπτης υπογράφουν τη συγγραφή του κειμένου και τη σκηνοθεσία της παράστασης

Στο έργο των Αλέξανδρου Ράπτη και Φώτη Δούσου, οι οποίοι υπογράφουν, επίσης, τη σκηνοθεσία της παράστασης, γινόμαστε μάρτυρες της μεταναστευτικής πορείας ενός σμήνους ψαρονιών. Ανάμεσά τους η μικρή Τίρα -στο πρώτο της ταξίδι- μαζί με τη μητέρα της. Διασχίζουν τον Ατλαντικό ωκεανό, περνάνε πάνω από χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Ευρώπης, για να κάνουν στάση στη Βόρεια Εύβοια εν μέσω μιας τεράστιας δασικής πυρκαγιάς που έχει καταστρέψει τον βιότοπό τους.

Μέσα στην πύρινη λαίλαπα, η Τίρα αποχωρίζεται τη μητέρα της και αναγκάζεται να συνεχίσει το -πλέον επικίνδυνο και χαοτικό- ταξίδι της ως την Κίνα μόνη της, μαζί με το υπόλοιπο σμήνος. Την πορεία τους, ωστόσο, αποφασίζει να ακολουθήσει και ένας άνθρωπος: η Δανάη, μια ερευνήτρια ορνιθολόγος, η οποία εδώ και καιρό παρατηρεί ότι τα σμήνη των πουλιών χάνουν ξαφνικά τον προσανατολισμό τους.

Παρά τις ύποπτες προτροπές των ανωτέρων της να σταματήσει κάθε είδους έρευνα, η Δανάη φτάνει ως τη Σαγκάη, σώζει την Τίρα -η οποία εξαιτίας των όσων έχει περάσει αντιμετωπίζει τους ανθρώπους με καχυποψία- από μια θανάσιμη απειλή, την επαναφέρει στο σμήνος της και, όλοι μαζί, δέντρα, ζώα και αλληλέγγυοι άνθρωποι, δίνουν μάχη για να σώσουν το τελευταίο δάσος της περιοχής από την ανθρώπινη απληστία.

Στιγμιότυπο από την παράσταση «Κόντρα στον Άνεμο, από τη θεατρική ομάδα Hippo στο Θέατρο Σταθμός». Το κείμενο της παράστασης κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δωδώνη.

Οι δύο δημιουργοί της παράστασης «Κόντρα στον Άνεμο: η ιπτάμενη περιπέτεια της Τίρα» ρίχνουν φως στη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Αντλώντας έμπνευση από το ντοκιμαντέρ Connected του Latif Nasser, επιθυμούν να αναδείξουν την ιδέα πως στη φύση όλα είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους και κατ’ επέκταση ο άνθρωπος και το οικολογικό του αποτύπωμα είναι πολύ σημαντικά για το μέλλον της ζωής στον πλανήτη:

«Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει επιστημονικά δεδομένα και δείχνει πώς ένα φαινομενικά μικρό γεγονός σε μια γωνιά του πλανήτη μπορεί να επηρεάσει την τροφική αλυσίδα, ολόκληρα οικοσυστήματα και, τελικά, τον ίδιο τον άνθρωπο σε μια άλλη. Σε μία από τις ιστορίες του, το ντοκιμαντέρ αναφέρεται σε ένα σμήνος αποδημητικών πουλιών και στον τρόπο με τον οποίο η ανθρώπινη δραστηριότητα – η φωτορύπανση, η καταστροφή δασών, η αλλαγή χρήσης γης- απορρύθμισε τον προσανατολισμό τους στο μεταναστευτικό ταξίδι, με αποτέλεσμα να διαταραχθεί ανεπανόρθωτα η τροφική αλυσίδα. Αυτή η λεπτομέρεια μας φάνηκε εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και άνοιξε για εμάς μια ολόκληρη θεατρική διαδρομή», μάς εξηγεί ο Αλέξανδρος Ράπτης.

Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που οι δύο δημιουργοί με το έργο τους δεν επιχειρούν απλώς να καταγράψουν και να αναγνωρίσουν το πρόβλημα της οικολογικής καταστροφής που απορρέει από τη βαθιά ρήξη του σύγχρονου ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, αλλά να φωτίσουν τη λύση: Την ανάγκη, δηλαδή, ο άνθρωπος να μετατραπεί σε σύμμαχο και προστάτη της φύσης: «Μέχρι πρότινος ο άνθρωπος θεωρούσε ότι είναι η κορωνίδα της φύσης, με αποτέλεσμα να φτάσουμε όπου φτάσαμε. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια σαφής αλλαγή αυτής της κοσμοαντίληψης. Πλέον υπάρχουν πολλές φωνές που προσβλέπουν σε μια διαφορετική, πιο ισότιμη αντιμετώπιση της φύσης και όλων των έμβιων όντων από τον άνθρωπο. Οι πιο δυναμικές πλευρές της οικολογίας σήμερα εργάζονται και προς αυτόν τον σκοπό», υπογραμμίζει ο Φώτης Δούσος. 

Αλέξανδρος Ράπτης και Φώτης Δούσος

Στόχο της παράστασης «Κόντρα στον Άνεμο: η ιπτάμενη περιπέτεια της Τίρα» αποτελεί πρωτίστως η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και η ευαισθητοποίηση των παιδιών πάνω σε ζητήματα περιβαλλοντικής αγωγής. Οι Αλέξανδρος Ράπτης και Φώτης Δούσος πήραν ένα περιβαλλοντικό θέμα με σαφές κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο και επιδίωξαν να το μετατρέψουν σε μια περιπετειώδη αφήγηση, αξιοποιώντας με ευελιξία τη σκηνική δράση και αποφεύγοντας κάθε είδους διδακτισμό. Έτσι, καταφέρνουν να μιλήσουν κατανοητά για έννοιες όπως η φωτορύπανση και η διατάραξη της ισορροπίας των φυσικών οικοσυστημάτων, ή για πιο σύνθετα ζητήματα όπως οι ανθρωπογενείς παράγοντες που πηγάζουν από τους μηχανισμούς εξουσίας και την επιδίωξη του κέρδους, και οδηγούν στην υποβάθμιση και την καταστροφή του περιβάλλοντος: «Γνωρίζουμε ότι τα παιδιά καταλαβαίνουν πολύ περισσότερα απ’ όσα συχνά νομίζουμε. Αν τους αφηγηθείς μια ιστορία με ειλικρίνεια, φαντασία και σεβασμό, μπορείς να μιλήσεις ακόμη και για τα πιο δύσκολα ζητήματα», τονίζει χαρακτηριστικά ο Αλέξανδρος Ράπτης, με τον Φώτη Δούσο να συμπληρώνει πως, αν κάτι επιθυμεί να μείνει στα παιδιά φεύγοντας από το θέατρο, είναι το αίσθημα ότι «η παράσταση τα σεβάστηκε και τα αντιμετώπισε όπως τους αρμόζει: ως μικρούς έξυπνους ανθρώπους».

Στη σκηνή του Θεάτρου Σταθμός, αυτό που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια των παιδιών είναι ένα πραγματικό «ρόλερ κόστερ συναισθημάτων», όπως το χαρακτηρίζει ο συν-δημιουργός της παράστασης Φώτης Δούσος. Το χιούμορ και οι κωμικές ανατροπές εναλλάσσονται με τη δράση, το μυστήριο, το σασπένς και τη συγκίνηση, ενώ το κοινωνικό σχόλιο ενσωματώνεται αβίαστα σε μια αισιόδοξη, ευφάνταστη ιστορία που δεν θέλει να «πείσει» τα παιδιά, αλλά επιθυμεί να τα εμπλέξει ενεργά.

Πώς το καταφέρνουν αυτό; Μέσα από τον έντονα διαδραστικό χαρακτήρα της παράστασης, καθώς σε καίρια σημεία της πλοκής οι ηθοποιοί καλούν τα παιδιά να γίνουν συμμέτοχα στο ταξίδι, να σπάσουν την ακινησία και να συντονιστούν συναισθηματικά με την ηρωίδα, καλλιεργώντας με αυτόν τον τρόπο, στην πράξη, την ενσυναίσθηση και τη φαντασία τους.

Η Hippo, άλλωστε, υπήρξε από τις πρώτες θεατρικές ομάδες στην Ελλάδα που αξιοποίησαν σε τόσο μεγάλο βαθμό διαδραστικές τεχνικές εκπαιδευτικού χαρακτήρα στις παραστάσεις τους για παιδιά. Από την αρχή της πορείας τους, η διάδραση, το Εκπαιδευτικό Δράμα (Drama in Education) και το Εφαρμοσμένο Θέατρο (Applied Theatre) αποτελούσαν σημαντικό μέρος της δουλειάς τους: «Για εμάς, η διαδραστικότητα στο παιδικό θέατρο δεν είναι “τρικ” ούτε συμπλήρωμα· συχνά αποτελεί βασικό άξονα της θεατρικής εμπειρίας. Τα παιδιά δεν είναι παθητικοί θεατές· έχουν ανάγκη να συμμετέχουν, να δοκιμάζουν, να φαντάζονται, να παίρνουν θέση. Όταν τους δίνεις χώρο να εμπλακούν, ενεργοποιείς το πιο δημιουργικό κομμάτι τους», εξηγεί ο Αλέξανδρος Ράπτης.

Άννα Καλμανίδου και Ευδοκία Ασπρομάλλη

Αυτή η ζωντανή σχέση με το κοινό πλαισιώνεται από μια εξίσου δυναμική και απαιτητική σκηνική γλώσσα. Η ομάδα Hippo, πιστή στην καλλιτεχνική της ταυτότητα, αξιοποιεί και σε αυτή την παραγωγή το Kinemo, το ιδιαίτερο είδος σωματικού θεάτρου που έχει επινοήσει και εξελίσσει τα τελευταία χρόνια. Πρόκειται για ένα ιδίωμα που στηρίζεται στην έντονη σωματικότητα, την υψηλή ενέργεια, το ζωντανό τραγούδι και την ιδιαίτερη κινησιολογία που μετατρέπει το σώμα σε εικόνες, αντικείμενα, τοπία και συναισθήματα: «Προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε μια παράσταση όπου η φαντασία, η ενέργεια, το πνεύμα και το σώμα λειτουργούν ως ένα, συνδέοντας το περιεχόμενο, τη φόρμα και το μήνυμα σε μια ενιαία, ζωντανή θεατρική εμπειρία», σχολιάζει ο συν-δημιουργός της παράστασης Αλέξανδρος Ράπτης.

Ενώ με τη σειρά τους, οι δύο ηθοποιοί της παράστασης, η Ευδοκία Ασπρομάλλη και η Άννα Καλμανίδου, τις οποίες παρακολουθούμε επί σκηνής να υποδύονται και να μεταμορφώνονται σε όλους τους ρόλους του έργου, η διαδικασία αυτή αποτέλεσε μια γοητευτική πρόκληση σωματικής και εκφραστικής αντοχής: «Στην αρχή αμφέβαλλα για την αντοχή μου. Όμως από μόνο του το Kinemo κούμπωσε εν τέλει με όσα είχα να προσφέρω σωματικά και κίνηση-κίνηση η αντοχή χτίστηκε. Φυσικά, ακόμα και τώρα που έχουν περάσει μήνες από την πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με την τεχνική, δεν είναι εύκολη στην πράξη. Μα εικονικά το αποτέλεσμα είναι τόσο ενδιαφέρον και η διαδικασία τόσο δημιουργική, που αδιαμφισβήτητα αξίζει την κούραση», μάς εξομολογείται η Άννα Καλμανίδου. 

Ενώ από τη μεριά της η Ευδοκία Ασπρομάλλη συμπληρώνει: «Το kinemo ξεδιπλώνει τον ηθοποιό και τον ωθεί να ανακαλύψει νέες διαδρομές έκφρασης πέρα από εκείνες που γνώριζε πως είχε διανύσει. Προσωπικά αφέθηκα και αφοσιώθηκα στην εντατική δουλειά εντός και εκτός πρόβας. Αυτό στην αρχή με έκανε να νιώθω πως κολυμπάω σε βαθιά αλλά χωρίς ο ενθουσιασμός μου να φθήνει ούτε στιγμή. Όσο προχωρούσαμε στην υλοποίηση και εν τέλει στην παρουσίαση της παράστασης αυτός ο ενθουσιασμός πρωτοστάτησε και πλέον υπάρχει μόνο η χαρά και η απόλαυση της διαδικασίας». 

Πέρα από την καλλιτεχνική εμπειρία, αυτό που φιλοδοξεί να αφήσει η παράσταση στους μικρούς θεατές είναι ένας σπόρος ελπίδας και δράσης για το αύριο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Ευδοκία Ασπρομάλλη, στόχος είναι να καταλάβουν τα παιδιά ότι μπορούν να καταφέρουν τα πάντα: «Το όριο είναι κάτι που η κοινωνία θέτει αλλά ο άνθρωπος είναι ικανός να το ξεπεράσει όταν πρόκειται για το καλό. Το καλό πάντα βγαίνει μπροστά με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Τα παιδιά θέλω να το πιστεύουν αυτό και να το κρατήσουν μέσα από την παράστασή μας». 

Αυτή η αισιοδοξία, ωστόσο, δεν είναι ανέφελη, αλλά περνάει μέσα από την κριτική σκέψη. Η Άννα Καλμανίδου επιθυμεί κάθε παιδί, φεύγοντας από το θέατρο, «να έχει μέσα του ένα ερωτηματικό για τα δεδομένα της πραγματικότητας μας. Να θέλει να αναρωτηθεί και να ανακαλύψει το κάτι καλύτερο».

Και αυτό το «κάτι καλύτερο» δεν είναι άλλο από την επανασύνδεση με το φυσικό περιβάλλον. Σε μια εποχή που η διατάραξη της ισορροπίας των οικοσυστημάτων διαγράφεται ως το μείζον πρόβλημα του μέλλοντος, η παράσταση υπενθυμίζει πως «υπάρχει ομορφιά και λύτρωση στο να θυμόμαστε να φροντίζουμε και να αγαπάμε τα μη ανθρώπινα», όπως σημειώνει η Άννα Καλμανίδου, με την Ευδοκία Ασπρομάλλη να αναρωτάται: «Πώς η φύση μπορεί να μας προσφέρει όλη τη μαγεία της όταν εμείς οι ίδιοι τη διώχνουμε μακριά και πόσο πιο φτωχοί γινόμαστε γεμίζοντας τσιμέντο και πρόοδο που μόνο πίσω πάει εμάς και τον πλανήτη»;

Η «Ιπτάμενη περιπέτεια της Τίρα» δίνει τελικά έμφαση σε θεμελιώδεις αξίες: την οικολογική συνείδηση, τον αυτοσεβασμό, την αγάπη για τη φύση, τη φιλία, την αλληλεγγύη και την ενσυναίσθηση. Γιατί η ευαισθητοποίηση των παιδιών είναι απόλυτη προτεραιότητα: «Μόνο αν κάνουμε κάτι όλοι μαζί θα μπορέσουμε να αναστρέψουμε την κατάσταση».