Η Φένια Αποστόλου και η Μαρία Χατζηαθανασιάδου ρίχνουν φως στη γυναικεία ταυτότητα μέσα στο χρόνο

«Η σύγχρονη γυναικεία ταυτότητα φέρει στο DNA της όλες αυτές τις παθογένειες και τα τραύματα του παρελθόντος και αν η εποχή υποστηρίζει την χειραφέτηση και την αυτονομία μας, οι πληγές δεν κλείνουν εύκολα και σε κάθε περιστατικό βίας ανοίγουν για όλες μας.»

Αυτή η φράση από τη συζήτησή μου με τη Φένια Αποστόλου και τη Μαρία Χατζηαθανασιάδου περιλαμβάνει όλα όσα νομίζω πρέπει να ξέρετε για ένα πολυδιάστατο εικαστικό project που συνδυάζει τον χορό, τη φωτογραφία και την performance, που ξεκινά σε λίγες μέρες στο Calderone Art Space. «Το Αποτύπωμα», όπως είναι ο τίτλος του project, βάζει στο κέντρο τις μνήμες, τη ζωή, το παρελθόν και το μέλλον της γυναικείας ύπαρξης, νοητής και απτής – σώματος και μυαλού.

Η Φένια Αποστόλου είχε την ιδέα και υπογράφει τη σκηνοθεσία του project

Η φωτογράφος Μαρία Χατζηαθανασιάδου, από την άλλη, αποτυπώνει με τον φακό της στιγμές που η αναπνοή της performer Γαβριέλας Ανυφαντάκη στιγμιαία κόβεται όσο βιώνει τον πόνο του να κουβαλάς το φύλο σου. Τρεις γυναίκες συναντιούνται για να εκφράσουν τη διαστρέβλωση της γυναικείας εικόνας μέσα στο χρόνο, αν και αυτή είναι μάλλον μία ελλιπής περιγραφή, κάθε μέρα αλλά περισσότερο αυτές τις μέρες και συγκεκριμένα την 25η Νοεμβρίου όπου έχει θεσπιστεί ως η  Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών.

H φωτογράφος Μαρία Χατζηαθανασιάδου

Λίγο πριν από την πρεμιέρα (Παρασκευή 28/11) της performance «Το Αποτύπωμα» στο Calderone Art Space, είχα την ευκαιρία να συναντήσω την δημιουργό Φένια Αποστόλου και τη φωτογράφο Μαρία Χατζηαθανασιάδου, οι οποίες μέσα από διαφορετικές καλλιτεχνικές διαδρομές, συναντιούνται σε έναν κοινό τόπο: την ανάγκη να αναδειχθεί το ίχνος που κουβαλά η γυναικεία ταυτότητα μέσα στον χρόνο.

@Μαρία Χατζηαθανασιάδου

Η Φένια Αποστόλου μου μιλά για το πώς ξεκίνησαν όλα: «Η ιδέα γεννήθηκε από παρατηρήσεις και εμπειρίες χρόνων γύρω από τη γυναικεία παρουσία και την έκθεσή της στη διάκριση, στην εκμετάλλευση, στην αποδόμηση και στον χειρισμό, με σκοπό τη διαμόρφωση ενός “ιδανικού προτύπου”. Κάθε πράξη, λέξη, εικόνα και άκουσμα μπορούσε να γίνει ‘της άλλης’. Έπρεπε να αποδείξω πως αυτό που έβλεπα, που ένιωθα, που βίωνα, δεν ήταν αναληθές. Από εκεί προέκυψε η ανάγκη να μιλήσω».

Η πρόταση ήρθε την άνοιξη, όταν η χορεύτρια–χορογράφος Γαβριέλλα Ανυφαντάκη της ζήτησε να σκηνοθετήσει μια performance εμπνευσμένη από το φωτογραφικό project που η Ανυφαντάκη είχε ήδη αναπτύξει με τη φωτογράφο Μαρία Χατζηαθανασιάδου. «Οι φωτογραφίες απεικόνιζαν μια σύγχρονη πραγματικότητα», επισημαίνει η Φένια, «και εγώ, με αυτή την αφορμή, ‘μετάτοπισα’ το θέμα σε κάτι διαχρονικό. Ήθελα να μιλήσω για τα αίτια και να επισημάνω ότι η πηγή του κακού βρίσκεται αιώνες πίσω και πατάει πάνω στην εδραιωμένη πατριαρχία».

@Μαρία Χατζηαθανασιάδου

Όταν την ρωτώ για το προσωπικό σημείο ταύτισης ή τη ανάγκη αντίστασης, είναι σαφής: «Προσωπικά μόνο αντίσταση μπορώ να εκφράσω για αυτή την παράλογη, άδικη και παρανοϊκή αφήγηση όπου η γυναίκα μπαίνει σε στενά καλούπια χειραγώγησης και εξόντωσης, για να εξυπηρετήσει ένα σύστημα που την θέλει υποχείριο του».

Η performance χρησιμοποιεί σώμα, εικόνα και ήχο ως ισότιμα μέσα, σε μια σκηνική γραφή που δεν προτάσσει τίποτα έναντι του άλλου. «Για μένα όλα λειτουργούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία που αλληλοσυμπληρώνονται και φέρουν μια συγκινησιακή εμπειρία για τον θεατή. “Εν αρχή είναι ο λόγος” – κι ας μην υπάρχει καθόλου λόγος. Το σώμα εκφράζει και επικοινωνεί κάτι πολύ συγκεκριμένο. Η απουσία λόγου δεν σημαίνει απουσία νοήματος».

Φένια Αποστόλου: Ήθελα να μιλήσω για τα αίτια και να επισημάνω ότι η πηγή του κακού βρίσκεται αιώνες πίσω και πατάει πάνω στην εδραιωμένη πατριαρχία

Η έννοια του «αποτυπώματος» αποτελεί το κέντρο της δημιουργίας για την Φένια άλλωστε. «Η παράσταση μελετά το αποτύπωμα της γυναικείας ταυτότητας όπως έχει διαμορφωθεί μέσα από τα στερεότυπα της πατριαρχίας. Η σύγχρονη γυναικεία ταυτότητα φέρει στο DNA της όλες αυτές τις παθογένειες και τα τραύματα. Οι πληγές δεν κλείνουν εύκολα και σε κάθε περιστατικό βίας ανοίγουν για όλες μας».

@Μαρία Χατζηαθανασίαδου

Η εμπειρία του θεατή επίσης σε ένα τόσο σημαντικό και βαθιά τόσο προσωπικό όσο και γενικό, είναι κομβική: «Θέλω ο θεατής να βιώνει μια μοναδική εμπειρία, να λαμβάνει ερεθίσματα που οδηγούν σε μια δική του εσωτερική μετατόπιση». Και σε ό,τι αφορά τη μεγαλύτερη πρόκληση, η απάντηση είναι διπλή: «Καλλιτεχνικά, η αρμονική ισορροπία όλων των ειδικοτήτων· προσωπικά, η ψυχραιμία να μην με καταβάλλει το συναίσθημα στα ευαίσθητα θέματα του έργου».

@Μαρία Χατζηαθανασιάδου

Η Μαρία Χατζηαθανασιάδου, από την πλευρά της, βρέθηκε αρχικά αντιμέτωπη με μια βασική επιλογή: πώς θα φωτογραφίσει κάτι τόσο φορτισμένο χωρίς να το «σκηνοθετήσει» παραπάνω. «Η σκέψη μου από την αρχή ήταν να το προσεγγίσω χωρίς φτιασίδια, χωρίς εφέ και δραματικούς φωτισμούς. Με τη λογική ότι στο απλό, απαλό και καθαρό φως της ημέρας μπορούν να γίνουν τα χειρότερα εγκλήματα. Ήθελα όλο το βάρος να πέσει στην έκφραση της performer».

Το φωτογραφικό project είχε ξεκινήσει πριν από την performance και, όπως λέει, «το δουλεύαμε πάρα πολύ καιρό με τη Γαβριέλλα. Άπειρες συναντήσεις για να δημιουργήσουμε τον σκελετό των σκηνών, να λύσουμε πρακτικά προβλήματα και τελικά να εκτελέσουμε. Με στόχο να φέρουμε στην επιφάνεια συναισθήματα που τις περισσότερες φορές είναι ανομολόγητα. Καταγραφή της αλήθειας όσο ωμή και να είναι».

Μαρία Χατζηαθανασιάδου: Ο στόχος ήταν να φέρουμε στην επιφάνεια συναισθήματα που τις περισσότερες φορές είναι ανομολόγητα. Καταγραφή της αλήθειας όσο ωμή και να είναι

@Μαρία Χατζηαθανασιάδου

Ιδιαίτερη μνεία κάνει στο σταθερό κάδρο που όρισε την αισθητική της: «Ήθελα να θυμίζει το κάδρο της τηλεόρασης ή μιας οθόνης υπολογιστή – εκεί όπου καθόμαστε και βλέπουμε τα άσχημα νέα ή το επόμενο γυναικείο θύμα από την ασφαλή μας θέση. Με αυτόν τον τρόπο, ήθελα να πετύχω την “απουσία” μου. Καμία σκηνή βίας δεν θα ήταν αληθινή αν υπήρχε η παρουσία ενός τρίτου παρατηρητή». Το όνομα της δουλειάς, «Το Αποτύπωμα», ήρθε φυσικά: «Αποτύπωμα γι’ αυτό που αφήνουμε πίσω μας. Το προσωπικό μας αποτύπωμα που μπαίνει στο ντουλάπι των πράξεων όλων μας. Ο φακός αποτυπώνει όπως και τα μάτια. Θέλαμε να είμαστε αυτόπτες μάρτυρες».

@Μαρία Χατζηαθανασιάδου

Η Μαρία θυμάται και μια ιδιαίτερη στιγμή που τη σημάδεψε: «Κατά τη διάρκεια της φωτογράφισης η performer, προσπαθώντας να αποδώσει όσο πιο ρεαλιστικά γίνεται τη σκηνή, άγγιξε πολλές φορές τα όριά της. Με θυμάμαι να τη ρωτάω συνέχεια “Είσαι καλά; Να σταματήσουμε;”. Και υπάρχει κι ένα περιστατικό εκτός δουλειάς: όταν πήγα να τυπώσω το υλικό, η γυναίκα που με εξυπηρετούσε δεν άντεξε και μέσα σε ένα τέταρτο μου εξομολογήθηκε τα πιο προσωπικά της προβλήματα. Αυτό από μόνο του ήταν μια τεράστια επιτυχία».

@Μαρία Χατζηαθανασιάδου

Όσο για τη συνεργασία της με τη Φένια μιλά με βαθιά εκτίμηση: «Η Φένια είναι ένας άνθρωπος που αν δεν είχα γνωρίσει, θα έπρεπε να γνωρίσω. Ξέρει τι θέλει και πώς να το ζητήσει. Ικανή να ακολουθήσει τα βήματα της γυναίκας στον χρόνο και την ιστορία χωρίς καν να “παραπατήσει”. Το σημαντικό είναι ότι εξέλιξε το δικό μου κομμάτι με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, δημιουργώντας κάτι εντελώς δικό της». Όταν την ρωτάω για τον κόσμο που θα αντικρίσει αυτό το έργο μου μιλάει με απόλυτη σοβαρότητα για «την ευθύνη που πρέπει να συνοδεύει οποιαδήποτε μορφή δύναμης και εξουσίας.» Ταυτόχρονα με μία γερή δόση ελπίδας συμπληρώνει πως «από εκεί και πέρα, το αφήνω πάνω τους».

@Μαρία Χατζηαθανασίαδου

Το Αποτύπωμα δεν είναι απλώς μια performance. Είναι μια κατάδυση στην αθέατη ιστορία του γυναικείου σώματος και στον τρόπο που αυτό χαράσσεται, διαμορφώνεται, πληγώνεται και επιμένει. Η Φένια και η Μαρία, μέσα από δύο διαφορετικές γλώσσες, φτιάχνουν έναν κοινό χώρο όπου το βλέμμα δεν μπορεί πια να μένει ουδέτερο.

Εκεί όπου το φως, η σιωπή, η κίνηση και η εικόνα καταγράφουν εκείνο (και εκείνη) που συχνά δεν λέγεται – αλλά υπάρχει. Τα αποτυπώματα πάνω σε δυνατές, ευαίσθητες, ευάλωτες και τρομερές γυναίκες. Να πάτε να δείτε αυτή την εικαστική performance, κυρίως αν θέλετε να δείτε ξανά από κοντά όλα εκείνα που άφησαν το σημάδι τους πάνω σας και σας έκαναν αυτό που είστε σήμερα.

@Μαρία Χατζηαθανασίαδου

@Μαρία Χατζηαθανασίαδου

@Μαρία Χατζηαθανασίαδου

@Μαρία Χατζηαθανασίαδου

@Μαρία Χατζηαθανασίαδου

@Μαρία Χατζηαθανασίαδου