Θεατής: «Η Δουλειά» του Max Wolf Friedlich στο Studio Μαυρομιχάλη

Ο Μενέλαος Καραντζάς σκηνοθετεί στο Studio Μαυρομιχάλη το έργο του Max Wolf Friedlich «Η Δουλειά». Εμείς παρακολουθήσαμε την παράσταση και σας παρουσιάζουμε τις εντυπώσεις μας.

Η Τζέιν είναι μια νεαρή γυναίκα που εργάζεται ως συντονίστρια περιεχομένου στην εξυπηρέτηση χρηστών σε μια μεγάλη εταιρεία ψηφιακής τεχνολογίας. Μια νευρική κρίση εν ώρα εργασίας, που καταγράφηκε από συναδέλφους της και έγινε viral στα social media, την έθεσε σε υποχρεωτική άδεια.

Η εταιρεία έχει αναθέσει στον Λόιντ, έναν μεσήλικο ψυχοθεραπευτή, να αξιολογήσει αν εκείνη έχει ξεπεράσει το εργασιακό burnout, ώστε να μπορέσει να επιστρέψει στην εργασία της. Ωστόσο, από τη στιγμή που η Τζέιν πατά το πόδι της στο γραφείο του, η συνεδρία που θα ακολουθήσει — γεμάτη εντάσεις, αποκαλύψεις και ανατροπές — μόνο συνηθισμένη δεν θα είναι.

H «Δουλειά» του Αμερικανού συγγραφέα Max Wolf Friedlich έκανε πρεμιέρα τον Σεπτέμβριο του 2023 στο Soho Playhouse στο off-broadway, ενώ τον Ιούλιο του 2024, έπειτα από δύο επιτυχημένους κύκλους sold-out παραστάσεων, μεταφέρθηκε στο Broadway όπου και παρουσιάστηκε στο Helen Hayes Theatre.

Στo υποψήφιο για Outer Critics Circle Award ψυχολογικό θρίλερ, ο σύγχρονος καπιταλισμός παριστάνει πως αυτορυθμίζεται -περιορίζει, αξιολογεί, επαναφέρει- ενώ στην ουσία εκμεταλλεύεται και συντρίβει το εργατικό δυναμικό που τον συντηρεί. Ένα εργατικό δυναμικό που βιώνει μια συνεχόμενη κρίση μέσα σε έναν εργασιακό “μεσαίωνα” που μεταμορφώνει τη δυστοπία όλο και συχνότερα σε ωμή πραγματικότητα.

Στο επίκεντρο της «Δουλειάς» βρίσκονται δύο θεματικές: οι σύγχρονες συνθήκες εργασίας που ωθούν τους εργαζόμενους στα άκρα, ψυχικά και σωματικά, και η ψηφιακή κουλτούρα που μετατρέπει το «τραύμα» σε θέαμα, την εργασία σε αδιάλειπτη παραγωγή, και θολώνει τα όρια ανάμεσα στην ορατότητα και την αορατότητα, καθιστώντας το άτομο υπό συνεχή επιτήρηση και ταυτόχρονα πιο αποξενωμένο από ποτέ, ενώ παράλληλα αποκαλύπτει το διαγενεακό χάσμα. Και οι δύο —O tempora, o mores— θεματικές αναδεικνύουν μια βαθύτερη υπαρξιακή κρίση, αλλά και κρίση ταυτότητας.

Στην ασυνήθιστη συνεδρία ανάμεσα στη νεαρή γυναίκα και τον ψυχολόγο, η οποία ξεφεύγει από τα όρια του ελεγχόμενου θεραπευτικού πλαισίου, ο συγγραφέας φωτίζει και αναδεικνύει επιμέρους ζητήματα όπως η ψυχική υγεία και η δυναμική ανάμεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευμένο, τις αδυναμίες των διαπροσωπικών σχέσεων, οι απρόσωπες εξουσιαστικές δομές και η κυριαρχία πάνω στα μεμονωμένα άτομα, η ταυτότητα ως performance και φορέας προνομίων/ανισοτήτων, ο επιδεικτικός ακτιβισμός, η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας, η μοναξιά, η ευθύνη απέναντι στον εαυτό μας και στους άλλους, η “τερατώδης ασχήμια” του κόσμου που κρύβεται πίσω από τη μάσκα της κανονικότητας.

Ο Μενέλαος Καραντζάς σκηνοθετεί ένα κλειστοφοβικό παιχνίδι εξουσίας, μέσα στο οποίο οι εύθραυστες ισορροπίες ανατρέπονται διαρκώς και από το οποίο η δυνατότητα διαφυγής μοιάζει αμφίβολη. Η ψευδαίσθηση ηρεμίας διακόπτεται από συναισθηματικές κορυφώσεις, ενώ οι εντάσεις άλλοτε υποβόσκουν σαν υπόγειο ρεύμα και άλλοτε αναβλύζουν με ορμή, κρατώντας σε συνεχή εγρήγορση τόσο τους δύο ήρωες όσο και τους θεατές. Ο ρεαλισμός κυριαρχεί στη σκηνοθετική προσέγγιση, ενώ εμβόλιμες συμβολικές χειρονομίες ανοίγουν μικρές ρωγμές που φωτίζουν τον ψυχικό εκτροχιασμό και τα εσωτερικά αδιέξοδα των χαρακτήρων και παίζουν με τα όρια της πραγματικότητας, του φαντασιακού, της αντίληψης και της μνήμης.

Η σκηνογραφία του Ντέιβιντ Νεγρίν “ντύνει” το οικείο και το νορμάλ με μια περιοριστική και σκοτεινή αίσθηση, που φορτίζει τον χώρο με μια αδιόρατη, σιωπηλή φόρτιση, δημιουργώντας ένα σκηνικό περιβάλλον όπου κάποια πράγματα αφήνονται να φανούν και άλλα μένουν σκόπιμα ανείπωτα. Ο φωτισμός του Σάκη Μπιρμπίλη εισχωρεί διεισδυτικά στην ψυχολογική κατάσταση των ηρώων και ενισχύει τη διάχυτη ανησυχία και τις απότομες μεταβολές στην ατμόσφαιρα. Η μουσική και ο ηχητικός σχεδιασμός του Οδυσσέα Πούλου υπογραμμίζουν πως η ψηφιακή τεχνολογία δεν αποτελεί αποκλειστικά μια ουδέτερη “δύναμη”, αλλά μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός υπερφόρτωσης, ο οποίος —σε συνδυασμό με τις σύγχρονες εργασιακές συνθήκες— παραλύει και συνθλίβει το άτομο και τη μοναδικότητα του.

Ο Γιώργος Γιαννακάκος και η Νίνα Παπαγεωργίου, με τις ερμηνείες τους, βρίσκονται στον πυρήνα αυτού του καλοστημένου παιχνιδιού εξουσίας, όπου κάθε ανάσα, κάθε λέξη και κάθε υπόγεια ένταση δημιουργεί μια ηλεκτρισμένη συνθήκη που απειλεί ανά πάσα στιγμή να ανατρέψει τις εξουσιαστικές ανισορροπίες και να οξύνει την αντιπαλότητα — είτε αυτή εκδηλώνεται μέσα από το χάσμα των γενεών είτε μέσα από τη διαρκώς μεταβαλλόμενη σχέση θεραπευτή και θεραπευόμενης, μια σχέση που μετατοπίζεται συνεχώς καθώς εκείνος παρασύρεται όλο και περισσότερο και η “ουδετερότητα” του ρόλου του αρχίζει να θολώνει, αποκαλύπτοντας ασυνείδητα κομμάτια του εαυτού του. Μια συνθήκη που σε κάνει να αναρωτιέσαι: ποιος έχει τελικά την πραγματική δύναμη; Εκείνη που κρατά το όπλο ή εκείνος που κρατά τη διάγνωση;

Η Νίνα Παπαγεωργίου φέρει, μέσα στη φορτισμένη και ευάλωτη ερμηνεία της, τα ψυχικά “σημάδια” ενός ανθρώπου που ζει μια κρίση η οποία κάθε άλλο παρά προσωπική είναι. Θύμα εργασιακής εκμετάλλευσης, με την ψυχική της υγεία να έχει καταρρεύσει υπό το βάρος του burnout και της υπερέκθεσης στην τοξικότητα της ανθρωπότητας, η ηρωίδα της κινείται ανάμεσα στην αμηχανία και τη σύγχυση απέναντι στην έλλειψη νοήματος και στην απεγνωσμένη προσπάθεια να το ανακτήσει μέσα από ένα είδος δικαίωσης. Στην ερμηνεία της αναδεικνύονται η ανάγκη για προστασία μέσα από την ακινησία, οι ενοχές των προνομίων της, η επιθυμία για ανθρώπινη επαφή και η σταδιακή συνειδητοποίηση της απομόνωσής της.

Ο ψυχολόγος που υποδύεται ο Γιώργος Γιαννακάκος κινείται μέσα στην ψευδαίσθηση μιας κυριαρχίας που υποκρίνεται πως δεν επιθυμεί, αλλά από την οποία δεν παύει να αντλεί μια αθέατη ικανοποίηση. Στην προσπάθειά του να διατηρήσει τη θεραπευτική ουδετερότητα εγκλωβίζεται στον ίδιο του τον ρόλο: η ασφάλεια που του προσφέρει αρχίζει να ραγίζει, οι άμυνες του σταδιακά χαλαρώνουν και από εξεταστής μετατρέπεται στον εξεταζόμενο. Το διαγενεακό χάσμα και η αδυναμία του να σταθεί απέναντι στον κόσμο της Τζέιν τον εκθέτουν, ενώ οι υπαινιγμοί της ραγίζουν τη λεία επιφάνεια της κανονικότητάς του, αφήνοντας να διαφανεί πως πίσω από το οικείο μπορεί να ελλοχεύει μια πιο σκοτεινή όψη. Έτσι, ο ίδιος παγιδεύεται στα τεχνάσματα που επιστρατεύει για να κρατήσει τον έλεγχο, σε έναν ρόλο που τελικά τον ξεγυμνώνει αντί να τον προστατεύει.