Ανταπόκριση από τη Σάρτζα: Η Ελλάδα τιμώμενη χώρα στη 44η διεθνή έκθεση βιβλίου

Μοιάζει μακρινό και ταυτόχρονα τόσο κοντινό, όταν το 2018 η επίσημη αντιπροσωπεία της Σάρτζα ήρθε στην Αθήνα για την τελετή έναρξης της διοργάνωσης του Δήμου Αθηναίων Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου της UNESCO. Το 2019 ήταν η δική της σειρά και η Αθήνα θα ήταν εκεί, στην τελετή της Σάρτζα, περνώντας τη σκυτάλη σε αυτήν την ωραία «σκυταλοδρομία» του βιβλίου που μετρά πλέον 25 χρόνια.

Ήταν η αρχή της βιβλιοφιλικής σχέσης των δύο χωρών, συνεχίστηκε μέσα από το δίκτυο παγκόσμιων πρωτευουσών βιβλίου της UNESCO και εξελίχθηκε όταν η Σάρτζα έγινε τιμωμένη χώρα στην Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης το 2024. Το 2025 ήταν η σειρά της Ελλάδας να τιμηθεί στη μεγάλη διεθνή έκθεση βιβλίου της Σάρτζα που πραγματοποιείται κάθε Νοέμβριο. Ο τίτλος της φέτος: It’s between you and the book!

Λεπτομέρεια από το Ελληνικό Περίπτερο. Φωτό Sissy Morfi

Τρίτη σε έκταση από τα επτά εμιράτα, η Σάρτζα βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο Ντουμπάι αλλά απέχει έτη φωτός από τη λογική και την αισθητική του. Κατέχει τον τίτλο όχι μόνο της ‘χαμογελαστής πόλης’, αλλά κυρίως του πνευματικού κέντρου των εμιράτων, επενδύοντας, ανάμεσα σε άλλα, ιδιαίτερα στις τέχνες και τον πολιτισμό: Διεθνείς συνεργασίες, εκδόσεις βιβλίων, 100 χρόνια βιβλιοθήκης να γιορτάζονται φέτος αλλά και μια νέα, μεγάλη σύγχρονη βιβλιοθήκη, το House of Wisdom, η πρόσφατη πρωτοβουλία ψηφιοποίησης του αρχείου της UNESCO, η πρόσφατη ανακήρυξη της υπερδραστήριας Α.Ε. Seikha Bodour Al Qasimi ως πρέσβειρας καλής θελήσεως της UNESCO για την εκπαίδευση και το βιβλίο, εκθέσεις, φεστιβάλ, μπιενάλε τέχνης και τριενάλε Αρχιτεκτονικής από το Sharjah Art Foundation, γκαλερί και performances, μια νέα φωτογραφική γκαλερί να εγκαινιάζεται τις μέρες που ήμασταν εκεί και πολλά ακόμα έρχονται να επιβεβαιώσουν μάλλον αυτόν τον τίτλο.

Στιγμιότυπο από τα εγκαίνια της έκθεσης

Η ελληνική παρουσία στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Σάρτζα διοργανώθηκε από την Διεύθυνση Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού με επικεφαλής την Σίσσυ Παπαθανασίου σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού, με Άραβες μεταφραστές ελληνικής λογοτεχνίας και εκπροσώπους των  συνδέσμων των εκδοτών, της  Εταιρείας Συγγραφέων και του PEN Greece.

Εγκαίνια του Ελληνικού περιπτέρου

Η Ελλάδα ήρθε στην έκθεση βιβλίου της Σάρτζα με μια ομάδα από συγγραφείς, εκδότες, μουσικούς, ηθοποιούς, εκπροσώπους φορέων, μεταφραστές, ποιητές, βιβλιοθηκονόμους, μεταφραστές, κ.ά., και με ένα λιτό, ανοικτό περίπτερο σε μια αφαιρετική εκδοχή αρχαιοελληνικού ναού με μια χαρακτηριστική ελιά στην είσοδό του, ένα μεγάλο τραπέζι – πόλο έλξης για συνεργασίες, παρουσιάσεις και διάλογο και γεμάτο, φυσικά, βιβλία – πάνω από 600 τίτλους πρωτότυπα και μεταφρασμένα έργα.

Ελληνικό περίπτερο. Φωτογραφία Sissy Morfi

Ανάμεσα στις εκδηλώσεις της ελληνικής συμμετοχής ξεχώρισαν πάνελ με τη συμμετοχή Αράβων και Ελλήνων ποιητών, όπως η Δανάη Σιώζου, συζητήσεις για το ελληνικό και αραβικό θέατρο, η περφόρμανς του Ένκε Φεζολλάρι ‘Φιλοκτήτης’ του Ρίτσου, σε παραγωγή analogio GR ή εργαστήρια για παιδιά, όπως αυτό με το σχέδιο και τη δημιουργική γραφή εμπνευσμένο από τον Δίσκο της Φαιστού, με την εικαστικό Αιμιλία Μπαντούνα και τη γραφίστρια Μάτα Γαβρόγλου.

Θεατρική παράσταση. Φωτό Sissy Morfi

Ο Νίκος Μπακουνάκης, Πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού, παρουσίασε το πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων Greek Lit καθώς και το τοπίο της ελληνικής εκδοτικής αγοράς.

Εκδήλωση για την ελληνική βιβλιοπαραγωγή. φωτό Sissy Morfi

Παρουσιάστηκε επίσης η πρώτη έκδοση σύγχρονων ελληνικών δραματικών μονολόγων, εμπνευσμένων από τους αρχαίους ελληνικούς μύθους σε μετάφραση στα αραβικά, που κυκλοφορεί με αφορμή την τιμώμενη χώρα, καθώς και μια ελληνοαραβική ειδική έκδοση για τη Σάρτζα, η ανθολογία διηγήματος, νουβέλας και ποίησης των κρατικών βραβείων Λογοτεχνίας 2019-2024.

Εργαστήρι για παιδιά. Φωτό Sissy Morfi

Δεν μπορούσαν παρά να είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς οι δράσεις ελληνικής γαστρονομίας με έμφαση στα σταυροδρόμια γεύσεων μεταξύ των δύο χωρών, με τον σεφ Αλέξανδρο Σπέρχο και την ομάδα του. Μια δράση που συγκίνησε τους επισκέπτες αλλά και τους Έλληνες συμμετέχοντες στην έκθεση, ήταν το ‘Περιπατητικό Θέατρο’, μια μουσική παράσταση βασισμένη σε ελληνική ποίηση μελοποιημένη από Έλληνες συνθέτες.

Ο Νίκος Πλάτανος στο ακορντεόν και η σοπράνο Κυριακή Βλαχογιάννη ερμήνευσαν περπατώντας κοντά στο ελληνικό περίπτερο συνθέσεις Θεοδωράκη ή Χατζιδάκι που τράβηξαν την προσοχή του κοινού κάθε εθνικότητας.

Περιπατητικό Θέατρο. Φωτό Sissy Morfi

Και το κοινό αυτό είναι μεγάλο και ποικίλο. Η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της Σάρτζα είναι η μεγαλύτερη στον αραβικό κόσμο και μία από τις τρεις μεγαλύτερες εκθέσεις βιβλίου διεθνώς. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: 2.350 εκδότες, εκατοντάδες συγγραφείς, καλλιτέχνες και δημιουργοί με 1,3 εκατομμύρια τίτλους από 112 χώρες σε 1300 εκδηλώσεις, ενώ η επισκεψιμότητα μετρά πάνω από 2 εκατομμύρια άτομα.

Μαθητές σε δράση

Δεν έχεις συχνά την ευκαιρία να συναντήσεις εκδότες και συγγραφείς από την Τζαμάικα μέχρι την Κορέα, να περιπλανηθείς ανάμεσα σε σπάνιες εκδόσεις που μοιάζουν – και είναι – θησαυροί, να γνωρίσεις τη σύγχρονη εκδοτική δραστηριότητα της Αιθιοπίας ή της Συρίας και παράλληλα να δεις το καινούριο έχει να σου δείξει η Ευρώπη ή η Λατινική Αμερική.

Περίπτερο με αιγυπτιακό αρχειακό υλικό

Ο κόσμος είναι πολύς – πολύ περισσότερος από κάθε άλλη έκθεση βιβλίου έχω επισκεφθεί. Είναι πολλοί και είναι νέοι: Μαθητές και μαθήτριες, μητέρες με μικρά ή μεγαλύτερα παιδιά, άντρες σε παρέες ή κατά μόνας κατακλύζουν πραγματικά κάθε μέρα της έκθεσης. Ένα πολύβουο ενθουσιώδες μελίσσι από νέους που δεν κοιτούν απλά, αλλά συμμετέχουν σε δραστηριότητες, ξεφυλλίζουν βιβλία, παίζουν παιγνίδια και αγοράζουν. Πρώτη φορά μου συμβαίνει να βλέπω καρότσια σούπερ μάρκετ γεμάτα βιβλία…

Μαθήτριες στην έκθεση

Είναι εμφανής η μεγάλη προσπάθεια εκσυγχρονισμού και rebranding της αραβικής και όχι μόνο λογοτεχνίας με σκοπό ουσιαστικό, όχι απλά επιφανειακό. Οι πάντοτε ανοικτές κεραίες της Bodour Al Qasimi, μεταξύ άλλων ενεργό μέλος και τ. πρόεδρος της διεθνούς ομοσπονδίας εκδοτών και πρόεδρος της Sharjah Book Authority, σίγουρα έχουν συμβάλει ιδιαίτερα σε αυτό. Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε στην έκθεση μια καινοτόμα πρωτοβουλία του House of Wisdom, με τον ευρηματικό τίτλο Re-Cover.

Το περίπτερο της δράσης Re-Cover

Η ιδέα είναι ότι η νέα γενιά αναγνωστών παραβλέπει σημαντικά αραβικά βιβλία, επειδή είναι παλιακό το εξώφυλλό τους (κάτι που πολλοί σκεπτόμαστε, χωρίς να το παραδεχόμαστε). Δίνεται λοιπόν μια δεύτερη ευκαιρία να βρουν τα βιβλία το δρόμο τους πίσω στα χέρια των αναγνωστών. Να αποκτήσουν νέα ζωή και επανασύνδεση με τους νέους. Ανάμεσα σε πάνω από 100 υποβολές προτάσεων από σπουδαστές σχολών καλών τεχνών, σχεδίου κλπ, ξεχώρισαν είκοσι προτάσεις για βιβλία, ανάμεσά τους και 5 αναθέσεις σε γνωστούς Άραβες σχεδιαστές. Στην έκθεση είδαμε τα πρωτότυπα βιβλία και τα νέα τους εξώφυλλα, καθώς και έκθεση με τις μακέτες των εξωφύλλων, ενώ οι επαγγελματίες σχεδιαστές υλοποίησαν ενδιαφέροντα πρακτικά εργαστήρια.

Πάνελ με Έλληνες και Άραβες ποιητές. Φωτό Sissy Morfi

Στην είσοδο της έκθεσης βρίσκεται ο χώρος της ποίησης που γέμιζε καθημερινά με ποιητές σε διάδραση από διάφορες χώρες και μεγάλο κοινό. Η άνοδος της δημοφιλίας της ποίησης είναι ένα φαινόμενο που έχουμε παρατηρήσει και σε άλλες χώρες και σίγουρα και στην Ελλάδα. Ακριβώς απέξω βρίσκεται μια ευχάριστη έκπληξη, το Ποιητικό Φαρμακείο.

Poetry Pharmacy

Το πρότζεκτ που έρχεται από το Ηνωμένο Βασίλειο, τρέχει διαδικτυακά αλλά και σε φυσικό κατάστημα στα Εμιράτα. Στα καφέ παραδοσιακά φαρμακευτικά μπουκαλάκια βρίσκω κάψουλες για κάθε θεραπεία: αγάπη, έμπνευση, χαρά, ηρεμία… Ανοίγω μια κάψουλα και μια φράση ξετυλίγεται στα χέρια μου, μια φράση για την εκτίμηση της ευτυχίας.

Συνταγές για κάθε “θεραπεία”

Παρακάτω πέφτω πάνω στα εκπληκτικά σχέδια του γνωστού τυνήσιου καλλιτέχνη el. Seed, που συνδυάζει την αραβική καλλιγραφία με την urban art. Είναι η φετινή συνεργασία του ως πρεσβευτής του Kalimat Foundation που στηρίζει παιδιά ευάλωτα, εκτοπισμένα και παιδιά με προβλήματα όρασης διευκολύνοντας την πρόσβασή τους στα κατάλληλα βιβλία.

Δημιουργίες με τα σχέδια του el.Seed

Στο χώρο, εκτός από το πανέμορφο merchandise του el.Seed, βρίσκεται μια κινητή βιβλιοθήκη με 100 βιβλία για να στηρίξουν τον αλφαβητισμό, ενώ έχουν παραχθεί 30.000 βιβλία σε προσβάσιμη μορφή.

Η Κινητή Βιβλιοθήκη του Kalimat Foundation

Κοντά στο ελληνικό περίπτερο, δύο νέες κοπέλες από τον Οργανισμό διαχείρισης έργων λόγου των Εμιράτων  μου εξηγούν ότι με το νέο νόμο του 2021 γίνεται προσπάθεια να μπει μια τάξη στα πνευματικά δικαιώματα. Επίσης ναι, ξέρουν και τον δικό μας αντίστοιχο ΟΣΔΕΛ!

Οργανισμός διαχείρισης έργων λόγου των Εμιράτων

Αυτό που με συγκίνησε πολύ ήταν η δουλειά ουσίας που ήταν σαφές ότι είχε προηγηθεί στη Σάρτζα, ώστε να τιμηθεί η Ελλάδα. Δεν ήταν μόνο τα θερμά λόγια της Α.Υ. Σεΐχη Δρ. Σουλτάν μπιν Μοχάμεντ Αλ Κάσιμι, Κυβερνήτη της Σάρτζα και Ανώτατου Μέλους του Ομοσπονδιακού Συμβουλίου των ΗΑΕ, για τους διαχρονικούς δεσμούς της Ελλάδας με τον αραβικό κόσμο, αλλά η έρευνα και ο κόπος που είχε καταβληθεί προκειμένου να δημιουργηθούν γέφυρες προσέγγισης και αλληλοκατανόησης με προοπτική συνέχειας στο χρόνο.

Μαθητές στο ελληνικό περίπτερο

Για παράδειγμα, στο περίπτερο της αραβικής ibby (International Board on Books for Young People) είχα την ευκαιρία να δω τη συνέχεια του προγράμματος Folktales reimagined, το ελληνικό σκέλος του οποίου ξεκίνησε το 2024 με αφορμή την Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Πέντε εικονογράφοι από την Ελλάδα και πέντε από τα Εμιράτα, διαβάζουν έναν μύθο της άλλης χώρας, τον φαντάζονται και τον εικονογραφούν.

Ο θεσμός ξεκίνησε το 2019 όταν η Σάρτζα ήταν Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου διαδεχόμενη την Αθήνα και περιλαμβάνει κι άλλες πόλεις, όπως Μπολόνια, Γκουανταλαχάρα, Σεούλ, Μόσχα, Ραμπάτ που θα εμπλουτιστούν, καθώς το πρόγραμμα συνεχίζει.

Folktales Reimagined

Βλέποντάς το νιώθω ότι είναι από τα πιο όμορφα και απτά δημιουργικά παραδείγματα του πώς δυο κόσμοι συνδέονται, επανερμηνεύονται και, ίσως, επαναδιαμορφώνονται. Η Σάρτζα έχει συνεργαστεί με κορεάτικη εταιρεία και παρουσιάζει για πρώτη φορά με αφορμή τη φιλοξενούμενη Ελλάδα μια καινοτόμα κατασκευή, χάρη στην οποία ξεφυλλίζεις τις σελίδες ενός λευκού βιβλίου που με προτζέκτορα και με χρήση ΑΙ ζωντανεύει στα χέρια σου σαν σκηνή. Οι εικόνες πχ της χελώνας και του αετού, όπως είδε το μύθο εικονογράφος από τα Εμιράτα, παίρνουν ζωή και κίνηση με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Όπως ενημερώθηκα, θα ακολουθήσει και έντυπη έκδοση.

Το περίπτερο του House of Wisdom τιμά την Ελλάδα

Το λιτό, καλαίσθητο περίπτερο του House of Wisdom, ήταν, όχι τυχαία, διακοσμημένο με μια ελιά και με αντικείμενα εμπνευσμένα από την ελληνική παράδοση. Εκεί παρακολουθήσαμε βίντεο για τις πνευματικές σχέσεις των δύο χωρών μέσα στους αιώνες, με έμφαση στις μεταφράσεις των ελληνικών επιστημονικών έργων από τον Οίκο της Σοφίας στη Βαγδάτη, 8^ο-10^ο αι μ.Χ..

Βίντεο στο περίπτερο του House of Wisdom

Θαυμάσαμε επίσης στις γυάλινες προθήκες μια ανεκτίμητης αξίας συλλογή που δείχνει τη σχέση μεταξύ των δύο πολιτισμών γύρω από τη φιλοσοφία, τη λογική, την ιατρική, τη μηχανική και τα μαθηματικά. Τα έργα έχουν δωρηθεί στον Οίκο των Χειρογράφων (House of Manuscripts, Sharjah) από τον Σεΐχη Δρ. Σουλτάν μπιν Μοχάμεντ Αλ Κασίμι και είναι πραγματικά συνταρακτικό να βλέπεις, μεταξύ άλλων, φράσεις έργων πχ του Αριστοτέλη σε διάλογο με τον ποιητή Al Mutanabbi, την πρώτη έκδοση των Στοιχείων του Ευκλείδη από τον Nasir Al Din Al Tusi, την έκδοση του Κανόνα της Ιατρικής του Αβικέννα που κατείχε ο Ναπολέων Βοναπάρτης και τις χειρόγραφες σημειώσεις των Αράβων μελετητών στο περιθώριο των βιβλίων.

Τα παλαίτυπα στο περίπτερο του House of Wisdom

Στο περίπτερο, η Marwa Al Aqroubi, εκτελεστική διευθύντρια του House of Wisdom, μου προσφέρει αραβικό καφέ σε ένα παραδοσιακό φλυτζάνι που όμως αυτή τη φορά είναι διακοσμημένο με ελληνικά μοτίβα τιμώντας την Ελλάδα και μου λέει:

«Φέτος, η συμμετοχή του House of Wisdom στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Σάρτζα ρίχνει φως στον πλούσιο πολιτιστικό και πνευματικό διάλογο μεταξύ των αραβικών και ελληνικών πολιτισμών, συμπίπτοντας με την Ελλάδα ως τιμώμενη χώρα. Στο περίπτερό μας, αναβιώνουμε ένα ιστορικό ταξίδι που είδε τη ροή της επιστήμης και της φιλοσοφίας από την Ελλάδα στη Βαγδάτη, τονίζοντας τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε το House of Wisdom ως γέφυρα που διατήρησε, μετέφρασε, μελέτησε και επέκτεινε αυτήν την πολύτιμη κληρονομιά.

House of Wisdom

Κατά τη Χρυσή Εποχή του Ισλαμικού πολιτισμού, μελετητές όπως ο Αβικέννας (Ιμπν Σίνα), ο Αλ-Φαραμπί, ο Αλ-Κίντι και ο Αλ-Χουαρίζμι επανεξέτασαν την ελληνική κληρονομιά με κριτική και δημιουργική διορατικότητα, προωθώντας την ιατρική, τη λογική, τη φιλοσοφία, την αστρονομία και την άλγεβρα. Αυτές οι εμπλουτισμένες παραδόσεις γνώσης τελικά επέστρεψαν στην Ευρώπη, εμπνέοντας τη σπίθα της Αναγέννησης.

Μέσω αυτού του περιπτέρου, γιορτάζουμε αυτό το διαχρονικό ταξίδι κοινής ανθρώπινης προσπάθειας, αναδεικνύοντας πώς η γνώση ήταν πάντα – και συνεχίζει να είναι – μια γέφυρα για την ανθρώπινη σύνδεση, τον διάλογο και την οικοδόμηση ενός κοινού μέλλοντος που βασίζεται στη λογική, την επιστήμη και τη μάθηση».

Περίπτερο με παιδικά βιβλία στην έκθεση

Η έκθεση διαρκεί μέχρι την Κυριακή 16 Νοεμβρίου. Όπως σημειώνει η ελληνική πλευρά, στο πλαίσιο των επαγγελματικών συναντήσεων, προγραμματίστηκαν πάνω από 30 συμφωνίες συνεργασίας και μετάφρασης ελληνικών έργων προς τα αραβικά και άλλες γλώσσες, ενισχύοντας τη διεθνή απήχηση της ελληνικής λογοτεχνίας.

Μεταφρασμένα βιβλία από το πρόγραμμα GreekLit στο ελληνικό περίπτερο

Ιδιαίτερης συμβολικής σημασίας υπήρξε η συμφωνία με τη Sharjah Book Authority και τη Βιβλιοθήκη της Σάρτζα, σύμφωνα με την οποία, όλα τα βιβλία που εκτέθηκαν στο Ελληνικό Περίπτερο θα δωρηθούν στη Βιβλιοθήκη της Σάρτζα, όπου θα δημιουργηθεί μόνιμη “Greek Collection”, αφιερωμένη στην ελληνική γλώσσα και γραμματεία.

Παράλληλα, η έκθεση του ελληνικού περιπτέρου “Greek Literature: The Long Journey” θα παραμείνει μόνιμα στη Βιβλιοθήκη, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο για την Ελλάδα.