Στην πρόβα: «Dracula» στο θέατρο Πόρτα – Το κάλεσμα του Κόμη

Οι σκοτεινοί μύθοι, ακόμα και από τον αρχαίο κόσμο, έλκουν ευλαβικά τον Θάνο Παπακωνσταντίνου που επιλέγει, αυτή τη φορά να ασχοληθεί με τον συναρπαστικότερο της νεότερης λογοτεχνίας, δηλώνοντας ευθαρσώς ως ένα ακόμα θύμα της γοητείας του Κόμη Δράκουλα.

Στη σκηνή του Θεάτρου Πόρτα επιχειρεί μια φεστιβαλικής πνοής σύλληψη που φέρνει τον γοτθικό «Dracula» πιο κοντά στον σημερινό κόσμο, όπου στο αίμα των ανθρώπων ρέει στο σκοτάδι των ανείπωτων επιθυμιών.

Η Σίσσυ Τουμάση στο ρόλο της Μίνα· στα αριστερά η Άντζελα Μπρούσκου.

Το μεταλλικό πλαίσιο που ορίζει το ορατό κομμάτι του σκηνικού φέγγει δυνατά. Το φως του καθρεφτίζεται στα κουτιά από διάφανο πλέξι γκλας που δεν λειτουργούν παρά σαν υπομνήσεις μνημάτων για τους ήρωες. Μέσα στους στριμώχνονται, ο Αργύρης Πανταζάρας, ο Δημήτρης Δρόσος, η Σίσσυ Τουμάση και η Μαργαρίτα Αλεξιάδη. Πάντα υπό το βλέμμα του δρ. Βαν Χέλσινγκ. «Οι νοσούντες επιχειρούν πράξεις από τις οποίες δεν έχουν καμία ανάμνηση» λέει η Άντζελα Μπρούσκου που ως ανδρόγυνη μορφή τον υποδύεται. Όλοι τους μοιάζουν να υπακούουν σε ένα κάλεσμα «που δεν σταματάει ποτέ». Είναι η φωνή του Αντώνη Μυριαγκού που άλλοτε καθαρή κι άλλοτε απόκοσμα παραμορφωμένη τους αποπλανεί. Η φιγούρα του, αδιόρατη σχεδόν, στο βάθος της σκηνής. Είναι πλάσμα υπαρκτό ή όχι; Ζει στο σκοτάδι της νύχτας ή στο σκοτάδι του θεάτρου;

«Άσε πίσω ό,τι ήξερες, ό,τι πίστευες, φύγε μακριά, παραδώσου στην επιθυμία σου. Ό,τι ψάχνεις το έχω εγώ» τους υπόσχεται και ένας – ένας, μία – μία καθηλώνονται στο λόγο του. Όσο δυναμώνουν οι απειλητικοί ήχοι, όσο τα ασπρόμαυρα πλάνα (που κινηματογραφούν ζωντανά οι ηθοποιοί Θοδωρής Βράχας, Βασίλης Μπούτσικος και Δημήτρης Ψύλλος) μοιάζουν βγαλμένα από εφιάλτη, όσο ο φόβος χωνεύεται με την ηδονή, τόσο η πρόβα του «Dracula», της νέας σκοτεινής σκηνοθεσίας του Θάνου Παπακωνσταντίνου φτάνει στην κορύφωση της.

Ο Δημήτρης Δρόσος στο ρόλο του ψυχοπαθούς θύματος του Δράκουλα, Ρένφιλντ.

Το κλασικό μυθιστόρημα του Ιρλανδού Μπραμ Στόκερ για τον μύθο του Δράκουλα είναι το εφαλτήριο για τη διασκευή που παραδίδει ο Θάνος Παπακωνσταντίνου – σε συνεργασία με την Ελένη Μολέσκη. Από το αιμοσταγές, απέθαντο πλάσμα της Νύχτας, τον ήρωα στο μεταίχμιο του Ρομαντισμού που τρομοκρατεί το Λονδίνου του 19ου αιώνα, ο σκηνοθέτης στρέφει την ανάγνωση του στα συμβολικά χαρακτηριστικά που λαμβάνει στο πέρασμα των αιώνων.

«Αποφασίσαμε να μην χειριστούμε τον Δράκουλα ως ένα, διψασμένο για αίμα, κακό από τα Καρπάθια Όρη, αλλά να αναρωτηθούμε αν πίσω από την νεκροζώντανη αυτή φιγούρα, αν σε αυτό το μεταφυσικό ον, αναγνωρίζουμε την επαφή μας με το Άλλο, το ανοίκειο, το άγνωστο. Στη δική μας προσέγγιση, ο Δράκουλας είναι ένας εσωτερικός φόβος, κάτι που κυλάει στο αίμα μας, μια ενδημική αρρώστια της οποίας είμαστε φορείς. Φτάνουμε, λοιπόν, στην κορύφωση της σκέψης ότι ο Δράκουλας είναι η προσωποίηση του εφιάλτη κι αν τελικά ο βαθύς φόβος κρύβεται εντός μας», εξηγεί ο σκηνοθέτης που, μαζί με την Ελένη Μολέσκη στην δραματουργική επεξεργασία και έρευνα, μένουν στο στοιχείο του γοτθικού τρόμου και του ερωτισμού μέσα, ωστόσο, από μια πιο φιλοσοφική διάσταση.

Στον ομώνυμο ρόλο του έργου, ο Αντώνης Μυριαγκός.

Στη σκηνή του θεάτρου Πόρτα, ανεβαίνουν οι γνωστοί ήρωες του Στόκερ: ο δικηγόρος Τζόναθαν Χάρκερ, η μνηστή του Μίνα, η νεαρή Λούσι, ο καθηγητής Ιατρικής Βαν Χέλσινγκ που ερευνά τα δεδομένα και φυσικά ο ευγενής κόμης Δράκουλας.

«Η ιστορία είναι εδώ, ο λόγος όχι», διευκρινίζει η Ελένη Μολέσκη, παρουσιάζοντας επί σκηνής μια νέα ερμηνεία «που αποκλίνει πολύ από τις, μέχρι σήμερα, αναγνώσεις σε μια προσπάθεια να εξερευνήσουμε ένα μύθο που νομίζουμε ότι ξέρουμε», σημειώνει. Στην μακρά έρευνα της ομάδας της παράστασης, κατά την οποία διαπιστώνεται πως ο μύθος του Δράκουλας είναι ένα παλίμψηστο – έχει προσαρτήσει δηλαδή στοιχεία από τις λαϊκές παραδόσεις πολλών λαών ακόμα και προ-μεσαιωνικής καταγωγής – η Μολέσκη στέκεται καταρχάς σε μια από τις δοξασίες του που ξεκίνησαν τον 14ο αιώνα και η οποία υποστήριζε πως τα βαμπίρ θεωρούνταν υπεύθυνα για τη μετάδοση της πανώλης (δια μέσου του δαγκώματος του βαμπίρ στο εκάστοτε θύμα τους).

Η έννοια της «μετάδοσης» ως θανάσιμης νόσου για όσες και όσους πέφτουν θύματα της ακόρεστης γοητείας του, στην εξέλιξη των αιώνων, αγγίζει και το φάσμα της απαγορευμένης, καταπιεσμένης επιθυμίας. «Στον σύγχρονο κόσμο περιβαλλόμαστε διαρκώς από ανικανοποίητες επιθυμίες, από μια πείνα που τελικά μας υποδουλώνει και μας στραγγίζει, μας αφαιμάζει. Μήπως, λοιπόν, ο Δράκουλας δεν είναι παρά ένα είδωλο στον καθρέφτη; Μήπως είναι ο μηχανισμός που ανασύρει τη δική μας σκοτεινή πλευρά, τρέφει τον ιλιγγιώδη ναρκισσισμό μας; Μήπως το κάλεσμα του Δράκουλα δεν είναι παρά το άκουσμα μιας εσωτερικής φωνής;» αναρωτιέται η Μολέσκη καθώς ο Θάνος Παπακωνσταντίνου υπογραμμίζει πως, στον δικό τους «Dracula», ο κόμης έρχεται σαν μια δύναμη του ασυνείδητου κόσμου «που μας επαληθεύει τελικά πως η άβυσσος είναι μέσα μας. Κι αυτό είναι όσο γοητευτικό, άλλο τόσο και τρομακτικό».

Η νεαρή Λούσι ερμηνεύεται από την Μαργαρίτα Αλεξιάδη.

Οι χαρακτήρες της, πλέον, εμβληματικής μυθιστορηματικής αποτύπωσης του «Δράκουλα» από τον Μπραμ Στόκερ εκπροσωπούνται στην πλειονότητα τους, στη διασκευή του Θάνου Παπακωνσταντίνου: ο δικηγόρος Τζόναθαν Χάρκερ που σπεύδει ανυποψίαστος να συνάψει συνεργασία με τον Κόμη, η μνηστή του Μίνα που αγωνιά για την τύχη του καλού της ενώ κάτι, άγνωστο την κατατρέχει, η νεαρή αριστοκράτισσα Λούσι με τις πολλές κατακτήσεις που διαρκώς εξασθενεί σωματικά, ο ψυχοπαθής Ρένφιλντ, ο καθηγητής Ιατρικής Βαν Χέλσινγκ που ερευνά τα δεδομένα.

Τους συναντάμε όλους εγκλωβισμένους, υπό την επιρροή ενός απόκοσμου καλέσματος το οποίο έρχεται από τον κόμη Δράκουλα «που κράζει με τη μορφή της νύχτας». «Να δουν το πρόσωπο του για να πιστέψουν ότι υπάρχει· το πανέμορφο και φριχτό του πρόσωπο» λένε, μα ο Αντώνης Μυριαγκός που τον υποδύεται, παραμένει πεισματικά στη μαύρη σκιά.

Ο Αργύρης Πανταζάρας στο ρόλο του Τζόναθαν παρατηρεί πως οι ήρωες της παράστασης είναι «απίστευτα μόνοι γι’ αυτό και υποκύπτουν στον θύτη τους. Δεν είναι ο Δράκουλας που τους αποπλανεί αλλά η άκρατη επιθυμία. Τα πρόσωπα βγαίνουν από το μύθο, και με τη δική τους θέληση γίνονται θηράματα της αφαίμαξης τους. Ο καθένας τους βρίσκεται από το όνειρο της επιθυμίας στο προσωπικό του εφιάλτη».

Η Σίσσυ Τουμάση στον ρόλο της Μίνα, της γυναίκας που ζει με απωθημένο τον έρωτα, χαρακτηρίζει το δράκουλα ως έναν «προσωπικό δαίμονα». «Για τη Μίνα ο έρωτας γίνεται μανία, βασανιστήριο και η πηγή της αυτοκαταστροφής της. Και μέσα από την ιστορία της μεγεθύνεται η σκέψη του πόσο λίγο οι άνθρωποι γνωρίζουμε τον εαυτό μας, πόσα θάβουμε μέσα μας και αρνούμαστε να τα δούμε».

Η Μαργαρίτα Αλεξιάδη που υποδύεται τη νεαρή Λούσι, το άλλο διάσημο θύμα του Δράκουλα, αντιμετωπίζει το «νεαρό κορίτσι ως μια γυναίκα που έχει καταπιέσει την ερωτική επιθυμία, που δεν της έχει επιτραπεί να νιώσει ηδονή αν και είναι τόσο επιθυμητή από τους άνδρες, ακρωτηριασμένη μέσα στο ροζ κοριτσίστικο φόρεμα της από το να εξερευνήσει το σώμα της. Θα έλεγε κανείς, με σύγχρονους όρους πως είναι ένα θύμα της πατριαρχίας πριν γίνει θύμα της επιθυμίας της».

Μοναδική «λογική» φωνή ανάμεσα σε όλα αυτά τα πρόσωπα που τελούν κάτω από τον ίδιο ζυγό, της τυφλής επιθυμίας, είναι η μορφή του γιατρού Βαν Χέλσινγκ, εδώ ερμηνευμένου από την Άντζελα Μπρούσκου. Στο πρόσωπο της σώζεται η ερμηνεία ενός κόσμου όχι με άξονα το ασυνείδητο, αλλά τα επιστημονικά επιχειρήματα: αντιπροσωπεύει δηλαδή, την όψη της ζωής που αρνείται την παραδοχή του ανοίκειου, όσο τρομακτική κι αν είναι.

Η κάμερα παίζει κεντρικό ρόλο στη σκηνοθεσία του Θάνου Παπακωνσταντίνου. Στην κάμερα ο ηθοποιός Θοδωρής Βράχας.

Στο ισχυρό εικαστικό στίγμα, στους έντονους φωτιστικούς σχεδιασμούς και στην ηχητική αφήγηση των παραστάσεων του, ο Θάνος Παπακωνσταντίνου προσθέτει ένα ακόμα «στρώμα» ανάγνωσης που έρχεται μέσα από την κινηματογραφική διαδικασία. Σε μια προσπάθεια να θέσει το ερώτημα «τι είναι πραγματικό και τι όχι ή αν ο Δράκουλας είναι ένα νεκρό σώμα ή μια θαμμένη επιθυμία;», ο σκηνοθέτης δημιουργεί τρεις χώρους σκηνικής δράσης: έναν φανερό, έναν σκιώδη κι έναν ενδιάμεσο που προβάλλεται πάνω σε μαύρα ριντό: ένα χώρο προβολής της επιθυμίας.

«Με τα χρόνια οι δουλειές μου γίνονται ολοένα και πιο σύνθετες τεχνικά αλλά στην περίπτωση αυτής της παράστασης τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα λειτουργούν και ως μια υποσημείωση: πως ίσως ακόμα και η τεχνολογία καλλιεργεί μια κατάσταση ανεξάντλητης επιθυμίας στην οποία έχουμε από καιρό μπει. Αυτή κι αν είναι η ζώνη του λυκόφωτος», σαρκάζει.

Ο Αργύρης Πανταζάρας στο ρόλο του δικηγόρου Τζόναθαν Χάρκερ. Εδώ σε στιγμιότυπο με τον Δημήτρη Ψύλλο.

Σταθερή συνεργάτιδα του Θάνου Παπακωνσταντίνου, η σκηνογράφος και ενδυματολόγος Νίκη Ψυχογιού δημιουργεί έναν χώρο δράσης κατατετμημένο σε τρία μέρη όπου παντού συνυπάρχουν γκόθικ αλλά και σύγχρονα αισθητικά στοιχεία με βάση το ψυχρό υλικό του μετάλλου: Στην ‘πρώτη επιφάνεια’ «βλέπουμε τον κλινικό χώρο, έναν τρόπον τινά εργαστηριακό χώρο για τον γιατρό Βαν Χέλσινγκ όπου εξετάζει τα θύματα του Δράκουλα. Πίσω από αυτόν βρίσκεται η εγκατάσταση ενός γοτθικού λούνα παρκ εκεί όπου οι ήρωες εξερευνούν τις επιθυμίες τους μετά το κάλεσμα του Κόμη. Όμως αυτοί οι δύο χώροι καθρεφτίζονται ο ένας στον άλλο», εξηγεί η Νίκη Ψυχογιού.
Τόσο μέσα από κάποια σκηνικά αντικείμενα αλλά κυρίως μέσα από τον ενδυματολογικό σχεδιασμό ενδίδει στη γοητεία της εποχής ντύνοντας τους ηθοποιούς της με εντυπωσιακά κοστούμια που αντλούν από τον 19ο αιώνα.

Άποψη των κοστουμιών εποχής σε σχεδιασμό της Νίκυς Ψυχογιού.

Η κινησιολογική αφήγηση του «Dracula» έρχεται μέσα από τη ματιά της διακεκριμένης Μαριάννας Καβαλλιεράτου, η οποία εξηγεί πως προσέγγισε κάθε χαρακτήρα της διασκευής μεμονωμένα ώστε να εξυπηρετεί την ψυχική και σωματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο καθένας και η καθεμιά, πάντα κάτω από την επιρροή του Δράκουλα. «Δουλέψαμε πάνω στους άξονες της αγωνίας, του τρόμου, της τρέλας, της παράκρουσης, ενώ σε διαφορετικά στάδια μέσα στο έργο, κορυφώνεται σωματικά η ιδέα της μόλυνσης των σωμάτων και το πως αυτά αντιδρούν εξαιτίας. Βρίσκονται όλοι στον ίδιο εφιάλτη, όμως διαφορετικά εκφράζεται από τον Τζόναθαν – Αργύρη Πανταζάρα με το συνεχές τρέξιμο και διαφορετικά από τη Λούσι – Μαργαρίτα Αλεξιάδη με ένα, σχεδόν, υπνωτικό λίκνισμα». Στόχος της είναι να αποδοθεί  «ο σωματικός εγκλωβισμός των ηρώων στον σκηνικό χώρο, τροφοδοτώντας  σε ένταση και ενέργεια κάθε στάδιο της ροής του έργου».

Η τρομακτική όψη του Δράκουλα.

Με πιο πρόσφατο δείγμα συνεργασίας τους, τον φεστιβαλικό «Θυέστη» του 2023, ο πολυγραφότατος συνθέτης Άντης Σκορδής ξανασυναντά τον Θάνο Παπακωνσταντίνου. Εδώ αντλεί από τους χώρους του black metal, του noise αλλά και της  gothic μουσικής «άλλοτε μέσα από ήχους κι άλλοτε από ρυθμούς και μελωδίες με σκοπό να κουμπώνουν πάντα στη ροή της παράστασης», εξηγεί ο ίδιος. Έχοντας και ο ίδιος υποκύψει στη γοητεία του Δράκουλα, έχει εστιάσει την προσπάθεια του ώστε το μουσικό αποτύπωμα της παράστασης να απηχεί «μια κατάσταση ύπνωσης».