Ένα απλό ατύχημα: Ο φετινός Χρυσός Φοίνικας των Καννών έρχεται στους κινηματογραφους

Η νέα ταινία του σπουδαίου ιρανού δημιουργού Τζαφάρ Παναχί, «Ένα απλό ατύχημα», που απέσπασε τον Χρυσό Φοίνικα στο 78ο Φεστιβάλ των Καννών, θα κυκλοφορήσει στις αίθουσες στις 16 Οκτωβρίου. Το φιλμ, που αποτελεί την επίσημη πρόταση της Γαλλίας για τα Όσκαρ, θα διανεμηθεί στην Ελλάδα από την Weirdwave.

Ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς στην ιστορία του ιρανικου κινηματογράφου, ο Τζαφάρ Παναχί δεν είναι γνωστός μόνο για το έργο του, αλλά και για τις διώξεις που έχει υποστεί στη χώρα του απο το καθεστώς.

Ο Τζαφάρ Παναχί είναι ο δεύτερος Ιρανός που κερδίζει τον Χρυσό Φοίνικα, μετά τον Αμπάς Κιαροστάμι το 1997 για τη Γεύση του κερασιού. Ταυτόχρονα, μετά τη νίκη του αυτή, συγκαταλέγεται πλέον στους λιγοστούς δημιουργούς που έχουν κερδίσει και τα τρία μεγάλα βραβεία στα τρία μεγαλύτερα φεστιβάλ του κόσμου: Εκτός από το φετινό Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, έχει κερδίσει το 2015 τη Χρυσή Αρκτο στο Βερολίνο για το Taxi και το Χρυσό Λέοντα το 2000 στη Βενετία για τον Κύκλο.

Η βράβευση του 64χρονου σκηνοθέτη στις Κάννες, επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις, ήταν «και πολιτική, αλλά και απόφαση καρδιάς» όπως δήλωσε η Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής Ζιλιέτ Μπινός, και η συγκίνηση υπήρξε μεγάλη όταν παρέλαβε το Χρυσό Φοίνικα από την ηθοποιό, με 2500 ανθρώπους να τον χειροκροτούν όρθιοι.  «Είναι δύσκολο να μιλήσω», είπε. «Πριν πω οτιδήποτε να ευχαριστήσω την οικογένεια που ήταν κοντά μου. Και μετά όλο το συνεργείο που με ακολούθησε για να κάνουμε το φιλμ μαζί. Πιστεύω ότι είναι η πιο κατάλληλη στιγμή να ζητήσω κάτι από όλους τους Ιρανούς – που βρίσκονται στη χώρα ή έχουν καταφύγει κάπου αλλού στον κόσμο: να αφήσουμε τις διαφορές μας και να ελευθερώσουμε τη χώρα μας. Να μην αφήσουμε κανένα να μας πει τι πρέπει να κάνουμε, τι πρέπει να λέμε.»

«Βλέπω σημάδια που με τρομάζουν για το πού πάμε», ανέφερε κατά την βράβευσή του στο Φεστιβάλ του Τορόντο. «Και πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά αυτά τα σημάδια. Οδεύει ο κόσμος σε ένα τρομακτικό μέρος;».

Ο Τζαφάρ Παναχί, που ασκεί εδώ και πολλά χρόνια κριτική στο θεοκρατικό Ιράν, έχει υποστεί αμέτρητες διώξεις από την κυβέρνηση της χώρας του: έχει φυλακιστεί δύο φορές, έχει κάνει απεργία πείνας, έχει αναγκαστεί να πουλήσει το σπίτι του για να πληρώσει την εγγύηση,  επί χρόνια δεν του επιτρεπόταν να ταξιδέψει και του είχε απαγορευτεί να γυρίζει ταινίες, καθώς αυτές θεωρούνται προπαγάνδα εναντίον του καθεστώτος. Ουδέποτε πτοήθηκε. Μάλιστα, το 2011, η ταινία του «This Is Not a Film» προβλήθηκε στις Κάννες αφού βγήκε λαθραία από το Ιράν σε ένα USB κρυμμένο μέσα σε ένα κέικ.

«Την πρώτη φορά που φυλακίστηκα, με έβαλαν στην απομόνωση για 15 μέρες και μετά με έβαλαν σε ένα κελί με μόνο δύο ή τρία άτομα. Μετά βίας έβλεπα κάποιον. Αλλά κατά τη διάρκεια της δεύτερης ποινής μου, ήμουν ανάμεσα σε πολλούς άλλους κρατούμενους – ανθρώπους από πολύ διαφορετικά κοινωνικά στρώματα. Είχα μακροχρόνιες συνομιλίες και ανταλλαγές απόψεων μαζί τους κατά τη διάρκεια των επτά μηνών που ήμουν υπό κράτηση. Όταν με άφησαν να βγω μετά την απεργία πείνας, ένιωσα αποπροσανατολισμένος. Δεν ήξερα πώς να υπάρχω στον έξω κόσμο. Ήμουν διχασμένος ανάμεσα στην ανακούφιση της ελευθερίας και στην προσκόλληση μου σε αυτούς που είχα αφήσει πίσω μου. Και αυτή η ένταση παραμένει μέσα μου. Ακόμα δεν μπορώ να την αποβάλλω».

Τζαφάρ Παναχί

Πλέον, «η ποινή που μου απαγόρευε να κάνω ταινίες, να γράφω, να δίνω συνεντεύξεις και να ταξιδεύω ακυρώθηκε επίσημα. Αλλά στην πράξη, παραμένω στο περιθώριο: για παράδειγμα, δεν θα είχε νόημα να υποβάλω το σενάριο αυτής της ταινίας στις αρχές για έγκριση  και  επίσημες άδειες– επομένως δεν έχω άλλη επιλογή από το να συνεχίσω να εργάζομαι εκτός συστήματος».

Έτσι, το αλληγορικό δράμα Ένα απλό ατύχημα, που του χάρισε τον Χρυσό Φοίνικα, γυρίστηκε κρυφά από το καθεστώς -πολλές ηθοποιοί μάλιστα εμφανίζονται με ακάλυπτο το κεφάλι τους. Σε αυτό, καταγγέλλει με έμμεσο τρόπο, τους μηχανισμούς καταπίεσης.

«Έπρεπε λοιπόν να χρησιμοποιήσω τις ίδιες μυστικές μεθόδους όπως για τις προηγούμενες ταινίες. Λίγο πριν ολοκληρωθούν τα γυρίσματα, εμφανίστηκαν αστυνομικοί με πολιτικά ρούχα και ζήτησαν όλα τα πλάνα. Αρνήθηκα. Συνέχισαν να μας πιέζουν απειλώντας να συλλάβουν το συνεργείο και να απαγορεύσουν την παραγωγή. Στο τέλος τα παράτησαν. Σταματήσαμε το γύρισμα για λίγο και μετά συνεχίσαμε. Δεν έγινε τίποτα άλλο».

Ο Παναχί κατάφερε να βρεθεί στις Κάννες, για πρώτη φορά έπειτα από πολλά χρόνια.

Μετά από ένα ατύχημα με αυτοκίνητο, ένας άντρας υποψιάζεται ότι δίπλα του ίσως και να στέκεται ο βασανιστής του από το μακρινό παρελθόν…  Είναι αυτός όμως, πράγματι; Aυτό που ξεκινά ως ένα απλό ατύχημα θέτει σε κίνηση μια σειρά από κλιμακούμενες συνέπειες που κόβουν την ανάσα στον θεατή.

Η πλοκή αυτή δίνει την ευκαιρία στον Τζαφάρ Παναχί  να μιλήσει με δεξιοτεχνικό τρόπο, οξυδέρκεια, χιούμορ και συγκίνηση για μερικά καυτά και πανανθρώπινα ζητήματα, όπως η εκδίκηση, η αυθαίρετη απονομή δικαιοσύνης, η συγχώρεση κι η αγάπη για τον συνάνθρωπο.

Η ταινία, με στοιχεία σουρεαλιστικής μαύρης κωμωδίας αλλά και πολιτικού θρίλερ, χαρακτηρίστηκε ως ένα «μπεκετικό αριστούργημα» και μια «πράξη αντίστασης» γεμάτη ανθρωπιά  – λιτή και συνταρακτική ταυτόχρονα.

Όπως υπογραμμίζει ο δημιουργός, η ταινία του Ένα απλό ατύχημα, στην οποία παίζουν πολλοί ερασιτέχνες ηθοποιοί, σχετίζεται απόλυτα με την δεύτερη φυλάκισή του:

«Από την αρχή, οι ταινίες μου ασχολούνταν με το τι συμβαίνει στην κοινωνία και το άμεσο περιβάλλον μου. Οπότε, φυσικά, το να περάσω επτά μήνες στο πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο μιας φυλακής, ήταν βέβαιο ότι θα βρει τρόπο να μπει στον κινηματογράφο μου. Όταν με συνέλαβαν για πρώτη φορά το 2010, ο ανακριτής με ρώτησε: «Γιατί κάνεις αυτού του είδους τις ταινίες;» Απάντησα ότι οι ταινίες μου βασίζονται σε αυτό που περνάω. Οπότε αυτό που βίωνα εκείνη ακριβώς τη στιγμή θα εμφανιζόταν αναπόφευκτα σε μια ταινία, με τη μία ή την άλλη μορφή. Αυτό ακριβώς συνέβη στο Taxi Tehran, ιδιαίτερα στη συνομιλία με τη δικηγόρο Nasrin Sotoudeh. Αλλά η δεύτερη εμπειρία της φυλακής άφησε ένα ακόμη βαθύτερο σημάδι. Όταν βγήκα έξω, ένιωσα υποχρεωμένος να κάνω μια ταινία για τους ανθρώπους που είχα γνωρίσει πίσω από τα κάγκελα. Τους χρωστούσα αυτήν την ταινία. Παρόλο που μιλώ από προσωπική εμπειρία,  η ταινία ευθυγραμμίζεται με αυτό που συνέβαινε στην ιρανική κοινωνία ευρύτερα – ειδικά με την επανάσταση “Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία” που ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2022. Πολλά έχουν αλλάξει κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου».

Η αρχική ιδέα ήρθε γρήγορα: «Ρώτησα τον εαυτό μου τι θα συνέβαινε αν ένας από τους ανθρώπους που είχα γνωρίσει στη φυλακή απελευθερωνόταν και ερχόταν πρόσωπο με πρόσωπο με κάποιον που τον είχε βασανίσει και ταπεινώσει; Αυτή η ερώτηση πυροδότησε μια διαδικασία γραφής με δύο φίλους σεναριογράφους, τον Nader Saeivar και τον Shadmehr Rastin. Γρήγορα συνειδητοποίησα ότι αυτό που είχε μεγαλύτερη σημασία ήταν η αυθεντικότητα των ιστοριών για τη ζωή στη φυλακή και οι διαφορετικοί τρόποι που μπορούν να ειπωθούν. Έφερα κάποιον που είχε περάσει πολύ χρόνο στη φυλακή και που δυστυχώς είναι ξανά εκεί – τον Mehdi Mahmoudian. Βοήθησε στο διάλογο, αντλώντας από το τι συμβαίνει στην πραγματικότητα στην κράτηση και πόσο διαφορετικά μιλούν οι άνθρωποι για αυτό, αφού βγουν έξω».

Οι ήρωες στην ταινία είναι φανταστικά πρόσωπα, αλλά οι ιστορίες τους βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα που βίωσαν πραγματικοί κρατούμενοι. «Αυτό που είναι επίσης πραγματικό είναι η ποικιλομορφία αυτών των χαρακτήρων και οι αντιδράσεις τους. Μερικοί γίνονται πολύ βίαιοι γεμάτοι επιθυμία για εκδίκηση. Άλλοι προσπαθούν να κάνουν ένα βήμα πίσω και να σκεφτούν μακροπρόθεσμα. Μερικοί ήταν πολύ πολιτικοποιημένοι – ή έγιναν στην πορεία. Άλλοι δεν συνελήφθησαν ποτέ και άλλοι συνελήφθησαν σχεδόν τυχαία. Αυτό συμβαίνει με τον Βαχίντ, τον κεντρικό ήρωα: ήταν ένας εργάτης που ζητούσε απλώς να του πληρώσουν τον μισθό του. Το καθεστώς δεν κάνει διάκριση μεταξύ αυτών των ανθρώπων. Κάθε ένας από τους άλλους χαρακτήρες αντιπροσωπεύει μία από τις πολλές χαλαρά ή σφιχτά οργανωμένες ομάδες της αντιπολίτευσης. Αυτές οι ομάδες συχνά συγκρούονται, ακόμη και πίσω από τα κάγκελα. Όλοι συμφωνούν στην αντίθεση στο καθεστώς, αλλά πέρα από αυτό… Από τον θάνατο της Mahsa Amini και την εξέγερση που ακολούθησε, η απόρριψη του καθεστώτος έχει γίνει ευρέως διαδεδομένη. Μπορείτε να το δείτε ξεκάθαρα σήμερα – για παράδειγμα, πολλές γυναίκες εμφανίζονται πλέον δημόσια χωρίς χιτζάμπ. Αυτό το είδος μαζικής πολιτικής ανυπακοής ήταν αδιανόητο μόλις πριν από λίγα χρόνια. Αλλά οι σκηνές της ταινίας, που γυρίστηκαν στους δρόμους με ακάλυπτες ηθοποιούς, αντικατοπτρίζουν τη σημερινή πραγματικότητα. Οι Ιρανές είναι αυτές που επέβαλαν αυτή τη μεταμόρφωση».

• Δευτέρα 13 και Τρίτη 14 Οκτωβρίου, στις 19.45, στον κινηματογράφο ΑΣΤΟΡ.
• Τρίτη 14 Οκτωβρίου, στις 20:00, στον κινηματογράφο ΖΕΑ