Ανάμεσα στον πόλεμο, την τέχνη και την αλήθεια: 8 ταινίες που ανυπομονούμε να δούμε στο 10ο Beyond Borders

«Οι ταινίες κοιτούν κατάματα το παρόν και κλείνουν το μάτι στο παρελθόν». Μέσα σε αυτή τη φράση συνοψίζεται πολύ όμορφα η επετειακή διοργάνωση του 10ου Beyond Borders Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελλόριζου. Ένα φεστιβάλ που έρχεται κάθε χρόνο λίγο πριν το τέλος του καλοκαιριού – φέτος από τις 24 έως τις 31 Αυγούστου – για να μας υπενθυμίσει πως δεν υπάρχουν σύνορα, και στην τέχνη του κινηματογράφου· πως οι άνθρωποι, στη βάση και στην ψυχή τους, είναι ίδιοι.

Μικρά και μεγάλα ντοκιμαντέρ θα μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον σε εκείνο το ακριτικό μέρος στην άκρη του κόσμου, στην άκρη του Αιγαίου. Η φετινή θεματική ρίχνει λίγο παραπάνω φως στην ελληνική δημιουργία και κοιτάζει το παρελθόν (την μνήμη), όσο ταυτόχρονα προετοιμάζει το μέλλον – είτε φωτεινό είτε δύσκολο. Γιατί αυτή είναι η μαγεία του ντοκιμαντέρ: η αλήθεια του.

Από ανθρώπινες ιστορίες ντόπιων, σε φεμινιστικά μανιφέστα, οικογενειακή νοσταλγία ή την ωμή πραγματικότητα μιας εμπόλεμης ζώνης, το Beyond Borders και φέτος «προβάλλει» όλα όσα γεμίζουν τις ζωές μας. Πάντα βέβαια με στρατηγικό συνεργάτη τη ΔΕΗ, που δεν παύει να στηρίζει έμπρακτα τον πολιτισμό και την τέχνη του κινηματογράφου, ώστε ο διάλογος ανάμεσα στην κοινωνία και τον πολιτισμό να παραμένει ανοιχτός και ασταμάτητος.

Σε ένα διαγωνιστικό πρόγραμμα αρκετά πλούσιο, με 42 ταινίες, με ελληνικές συμμετοχές αλλά και διεθνείς καλεσμένους, προσπάθησα (πολύ) να ξεχωρίσω τα ντοκιμαντέρ εκείνα που δεν πρέπει να χάσεις. Ήταν δύσκολο – δεν θα σας πω ψέματα. Στα φεστιβάλ ποτέ δεν μπορώ να αποφασίσω τι να πρωτοδώ, γιατί πάντα μια ταινία ή μια διαφορετική οπτική έχει κάτι να σου δώσει.

Κοιτάζοντας τις επιλογές μου συνειδητοποιώ, όμως, πως έχουν κάτι κοινό. Βασικά, έχουν δύο κοινά: την αγάπη και τον πόλεμο. Αν και φαινομενικά τα οκτώ ντοκιμαντέρ που σας προτείνω δεν μοιάζουν μεταξύ τους, όλα ακουμπούν σε ένα πολύ παρόμοιο κομμάτι της ψυχής. Ό,τι κι αν επιλέξετε να δείτε, είμαι σίγουρη πως κι εσείς θα νιώσετε «κάτι» στο 10ο Beyond Borders.

Hawar, Our Banished Children, Pascale Bourgaux, Βέλγιο-Γαλλία-Ελβετία, 2023, Ελληνική Πρεμιέρα, 74’

Η πολεμική ανταποκρίτρια Pascale Bourgaux μετά από οκτώ χρόνια έρευνας και γυρισμάτων στο Ιρακινό και Συριακό Κουρδιστάν σπάει το ταμπού των Γιεζίντι γυναικών που απήχθησαν το 2014 από το ισλαμικό κράτος και μετατράπηκαν σε σκλάβες του σεξ. Με την κάμερα της ακολουθεί μια γυναίκα, την Άνα, που ψάχνει το παιδί της που γεννήθηκε κατά την περίοδο της αιχμαλωσίας της και θεωρείται πλέον “μπάσταρδο” από την κοινότητα της.

Λω, Θανάσης Βασιλείου, Ελλάδα, 2025, 70’

Η ιστορία της οικογένειας του δημιουργού Θανάση Βασίλειου ξετυλίγεται σε αυτό το ντοκιμαντέρ όσο εκείνος ξανά μπαίνει μετά τον θάνατο της μητέρας του στο παιδικό του σπίτι στην Αθήνα. Τα άλμπουμ, τα έπιπλα, οι αναμνήσεις από τις φωτογραφίες αλλά και το ίδιο το σπίτι, διηγούνται την προβληματική ιστορία της Χουντικής Ελλάδας που φαίνεται να συνδέεται αποσπασματικά με την προσωπική ιστορία της οικογένειας του.

Το βράδυ υποχωρεί, Τίμων Κουλμάσης, Ελλάδα-Γαλλία, 2024, 70’

Ο δημιουργός Τίμων Κουλμάσης στήνει μια ταινία τεκμηρίωσης πάνω σε δύο ιδιαίτερα σημαντικούς καλλιτέχνες, τον Έλληνα γλύπτη Μέμο Μακρή (1913-1993) και στην πολύπλευρη Ζιζή Μακρή (1924-2014). Μέσα από την πορεία της ζωής του από την κατοχική Ελλάδα, στο μεταπολεμικό Παρίσι και μετά στην Βουδαπέστη του Ψυχρού Πολέμου απαθανατίζει με την κάμερα του την τέχνη, την ιστορία, τις απογοητεύσεις και τις ελπίδες του 20ου αιώνα. Με μέσο τις τόσο πολύπλευρες ζωές των “πρωταγωνιστών” του, ρίχνει λίγο παραπάνω φως σε έννοιες που ξανά σήμερα βρίσκονται στην πρώτη σειρά της ιστορίας μας: ολοκληρωτισμός, εξουσία και ελευθερία.

Σμιλεμένες ψυχές, Σταύρος Ψυλλάκης, Ελλάδα, 2025, 90’

Ο Χανιώτης δημιουργός Σταύρος Ψυλλάκης με οδηγό και συνοδοιπόρο έναν έλβετο οδοντίατρο εν ονόματι Julien Grivel όπου ερχόταν για 26 χρόνια στην Αθήνα και φρόντιζε τα δόντια χανσενικών (λεπρών) ασθενών φτιάχνει μία ταινία για το πώς η ζωή ίσως να πλάθεται πιο όμορφα όταν παλεύεις να επιβιώσεις μέσα της. Η φιλία του Ελβετου οδοντιάτρου με τον πρώην χανσενικό Μανόλη Φουντουλάκη ήταν καταλυτική. «Ξέρεις φίλε, με αυτές τις δοκιμασίες βγαίνει όμορφα σμιλεμένη η ψυχή του ανθρώπου» του έλεγε.

The Tirana Conspiracy, Manfredi Lucibello, Ιταλία, 2024, Ελληνική Πρεμιέρα, 71’

Με το σκηνικό να μας μεταφέρει στην αρχή την νέας χιλιετίας στην πόλη των Τυράννων ο Manfredi Lucibello φτιάχνει μια ταινία για ένα από τα μεγαλύτερα φιάσκα στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης. Ο φωτογράφος Ολιβιέρο Τοσκάν καλείται να επιμεληθεί την πρώτη Μπιενάλε των Τιράννων και αποφασίζει να επιδείξει 4 καλλιτέχνες αμφιλεγόμενης ηθικής: τον παιδόφιλο Δημήτρη Μπιόι, τον πορνογράφο Μαρτσέλο Γκαβότα, την ακτιβίστρια Μπόλα Έκουα που καταζητείται από τη νιγηριανή κυβέρνηση, και τον Χαμίντ Πικάρντο, επίσημο φωτογράφο του Μπιν Λάντεν. Καθώς τα εγκλήματα τους έχουν παραγραφεί αποκαλύπτουν την αλήθεια για την τέχνη και την ζωή τους μπροστά στην κάμερα.

Clear Sky, Marcin Kundera, Πολωνία, 2024, Ελληνική Πρεμιέρα, 21’

Την ιστορία της παιδικής ηλικίας δύο μικρών αγοριών, του Wowa και του Roma, καταγράφει ο δημιουργός Marcin Kundera, στους δρόμους του Κραματόρσκ, στην Ουκρανία. Οι τελευταίες μέρες του καλοκαιριού τους, όπως και όλες οι μέρες των παιδικών τους χρόνων, είναι γεμάτες βόμβες, σειρήνες, χαλάσματα και βλέμματα φόβου. Ενώ ο πόλεμος στην χώρα τους μπορεί πλέον να μην αποτελεί πρώτο θέμα στις παγκόσμιες ειδήσεις, εκείνοι τον αντιμετωπίζουν καθημερινά με όλο και περισσότερες απώλειες όσο προσπαθούν να παραμείνουν παιδιά.

Between a rock and a hard place, Θάνος Λυμπερόπουλος, Ελλάδα, 2024, Παγκόσμια Πρεμιέρα, 17’

Ο κινηματογραφιστής Θάνος Λυμπερόπουλος εισχωρεί σε ένα αυτοσχέδιο προσφυγικό σχολείο της Αθήνας και απαθανατίζει μια μικρή ομάδα παιδιών από το Αφγανιστάν η οποία ετοιμάζεται να πάρει θέση ενάντια στην τωρινή “κυβέρνηση” των Ταλιμπάν στην χώρα τους. Η ταινία σε προτρέπει να ανακαλύψεις αν όντως μερικά παιδιά από την άλλη άκρη του κόσμου μπορούν να κάνουν την διαφορά, καθώς και αν οι οικογένειες που μένουν πίσω μπορούν να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους ενός καταπιεστικού καθεστώτος.

Specters of Home – Prologue, Ava Aviva Avnisan, Ηνωμένες Πολιτείες, 2024, Διεθνής Πρεμιέρα, 9’

Με μια έρευνα γύρω από τα γεγονότα της ίδρυσης του Ισραήλ το 1948 η καλλιτέχνιδα Ava Aviva Avnisan στήνει ένα κινηματογραφικό δοκίμιο για την διασταύρωση προσωπικής ταυτότητας και ιστορικού τραύματος, υφαίνοντας την αφήγηση της μετάβασης φύλου. Η πρωταγωνίστρια, μια τρανς γυναίκα, επιστρέφει στην Ιερουσαλήμ όπου και γεννήθηκε ελπίζοντας να ανακαλύψει ιστορικές και προσωπικές αλήθειες. Μια ταινία εμπνευσμένη από το SansSoleil του Chris Marker που εξερευνά την μνήμη και κυρίως την ανικανότητα των ανθρώπων να μείνουν πιστοί στα πραγματικά γεγονότα αυτής.