ΤΕΤΑΡΤΗ
09
ΙΟΥΛΙΟΥ
Οι κυρίες είναι κοκέτες. Εμφανίζονται με καλόγουστα φορέματα και ανατομικά παπούτσια. Στο λαιμό διακριτικά μπιζού. Οι κύριοι με λινά πουκάμισα ή t shirt και μεγαλύτερη συστολή. Είναι η Βασιλική, είναι ο Κώστας, ο Γιάννης, ο Ροδόλφος, η Ζωή, ο Απόστολος, η Βεατρίκη, η Ευαγγελία, η Αναστασία, η Λουκία, η Αντιγόνη. Δεν προλαβαίνεις να συγκρατήσεις όλα τα ονόματα, αλλά διακρίνεις τις λεπτές ρυτίδες στις εκφράσεις τους. Είναι όλοι άνω των 65 ετών. Μένουν σε γειτονιές της Αθήνας, μια πόλη που πρόλαβαν ανθρώπινη: με το μπακάλικο της κ. Σταματικής, με τα κλειδιά στην πόρτα, με τους γαλατάδες σε πρωινή αποστολή, με τα ποδήλατα στις αλάνες. Μένουν ακόμα στην Αθήνα – κι ας μην είναι πια η ίδια. Ανεβαίνουν στην σκηνή ανακαλώντας μνήμες και περιγράφοντας σημερινές καθημερινότητες. Είναι χαρούμενοι και είναι ορατοί. Σε αυτό, εξάλλου, στόχευε η «Prima Βόλτα», το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για άτομα της Τρίτης ηλικίας. Αν και η ζωντάνια τους διαψεύδει την, όποια, ηλικιακή ταυτότητα.
Η Ουρανία, μια από τα συμμετέχουσες στην ομάδα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, εν δράσει.
Σε συνεργασία με το Δήμο Αθηναίων, αντλώντας συμμετέχουσες και συμμετέχοντες από τις Λέσχες Φιλίας της αθηναϊκής επικράτειας (τα παλιά ΚΑΠΗ) – από την Πλατεία Αμερικής, Άγιου Ελευθέριου, Κάτω Πετραλώνων, Ελληνορώσων, Κολοκυνθούς, Γκράβας, Κουκακίου και Παγκρατίου αλλά και δύο ομάδες που συστήθηκαν με έδρα το Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο και την ΕΛΣ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος – γυναίκες και άνδρες, συνταξιούχοι στην πλειονότητα τους, μπήκαν σε ένα πρόγραμμα διακαλλιτεχνικής εκπαίδευσης με άξονα τη μουσική και τη θεατρική δράση. Η «Prima Βόλτα» εγκαινιαζόταν για να αξιοποιήσει την δεκαετή τεχνογνωσία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε εκπαιδευτικά προγράμματα για συμπολίτες μας άνω των 65 ετών, με σημείο αναφοράς το «Κιθάρα express» που είχε σημειώσει απρόσμενη επιτυχία στην, pro covid, εποχή. «Και αυτή τη φορά, καλλιεργούμε την εμπλοκή τους με τα εργαλεία της τέχνης και όσα μπορεί να φέρει αυτή η σχέση. Οι βασικοί μας στόχοι είναι η ενεργή επαφή σε ηλικίες που παρατηρείται πολύ μοναξιά και μελαγχολία, η μετακίνηση από την καθημερινότητα και η ενεργοποίηση κοινωνικών ταυτοτήτων, δηλαδή η ανακάλυψη δεξιοτήτων που δεν είχαν ιδέα πως μπορούσαν να αναπτύξουν», εξηγεί η μουσικός και συντονίστρια του προγράμματος «Prima Βόλτα» Κική Κέρζελη.
Η μουσικός και συντονίστρια του προγράμματος «Prima Βόλτα», Κική Κέρζελη μαζί με τους συναδέλφους της Φάνη Ζαχόπουλο και Λάμπρο Παπανικολάου.
Σήμερα, σε φιλοξενία του Εθνικού Θεάτρου στο κτήριο Τσίλερ, οι ομάδες παρουσιάζουν ένα απόσταγμα της καλλιτεχνικής τους εκπαίδευσης εν είδει παράστασης και σε όλους τους χώρους του θεάτρου επικρατεί ένα απολαυστικό κομφούζιο. Είναι δύσκολο να πιστέψεις πως οι ζωηρές φωνές που φτάνουν στο πεζοδρόμιο της Μενάνδρου ανήκουν σε ανθρώπους που θα μπορούσαν να έχουν την ηλικία της μαμάς ή του θείου σου και όχι σε παιδιά λίγο πριν την αναχώρηση για εκδρομή. Η Βεατρίκη αγαπούσε πάντα το θέατρο και ως καθηγήτρια γαλλικών στη Μέση Εκπαίδευση, «γνωστή και ως γαλλικού», συμμετείχε συχνά σε θεατρικές ομάδες της ΕΛΜΕ. Όμως, πριν από τρία χρόνια συνταξιοδοτήθηκε και ο χρόνος της καθημερινότητας της διεστάλη. «Για να πω την αλήθεια, δεν είχα τραγουδήσει ποτέ ξανά, μόνο με το θέατρο είχα επαφή. Κι έτσι μπήκα σε μια πολύ ευχάριστη διαδικασία δημιουργίας που ξεκινάει από την ώρα που κλείνω την πόρτα του σπιτιού», ομολογεί. Η ιδέα του παροπλισμού στα 65 ευτυχώς δεν ήταν στα πλάνα της, οπότε η κοινωνικοποίηση με ωραία αφορμή, όπως αυτή του προγράμματος, πιστεύει «πως είναι παράγοντας νεότητας». Στην ίδια σκέψη συνηγορεί και η φίλη της στο πρόγραμμα, η Ουρανία, μια δραστήρια έμπορος με (μέχρι πρότινος) δική της επιχείρηση. «Από την πρώτη στιγμή που μπήκα στο πρόγραμμα μου δημιουργήθηκε μια σχέση προσμονής, το διασκέδαζα. Σήμερα πια μπορώ να πω ότι με αναζωογόνησε πολύ η διαδικασία, ακόμα και η ίδια η παρέα. Ξανάνιωσα», λέει.
Βεατρίκη, συμμετέχουσα στο πρόγραμμα: Μπήκα σε μια πολύ ευχάριστη διαδικασία δημιουργίας που ξεκινάει από την ώρα που κλείνω την πόρτα του σπιτιού
Οι δυο τους είναι μέλη της ομάδας που συστήθηκε στην ΕΛΣ και που σήμερα παρουσιάζουν την παράσταση σε ακολουθία με την ομάδα από τη Λέσχη Φιλίας της Γκράβας. Ο κόσμος που έχει έρθει να τους δει έχει γεμίσει ασφυκτικά την Αίθουσα Εκδηλώσεων του Εθνικού Θεάτρου. Όσες καρέκλες κι αν προστεθούν, δεν θα καθίσουν όλοι. Μια μικρούλα με στέκα – μονόκερο, ένας έφηβος που παίζει νευρικά το μπρελόκ του, κορίτσια με μπουκέτα λουλουδιών στην αγκαλιά κάθονται οκλαδόν στο παρκέ, για να αφήσουν τις θέσεις στους μεγαλύτερους, ανήκοντας προφανώς στην σφαίρα των εγγονών των πρωταγωνιστριών και πρωταγωνιστών. Τα κινητά τους γράφουν βίντεο ασταμάτητα. Στους θεατές θα αναγνωρίσεις κόρες και γιους, φίλους και φίλες, συζύγους, συγγενείς και γείτονες που θα χειροκροτήσουν στο τέλος της παρουσίασης με φανερή εγκαρδιότητα.
Η Κατερίνα Νταμάνη και ο Αντώνης Πριμηκύρης στη διάρκεια της πρόβας.
Στο πλαίσιο της παράστασης, μοιράζονται στιγμές της καθημερινότητας και αποκαλύπτουν στοιχεία της προσωπικότητας τους. Από τη βόλτα με τα εγγόνια στην παιδική χαρά, την καθημερινή συνήθεια να ακούνε ραδιόφωνο, την ευαισθησία να ταΐζουν τα αδέσποτα της γειτονιάς, την τύχη ν’ αποκτήσουν οικογένεια (δηλαδή σύντροφο) στα 68 τους χρόνια. Κι όλες οι εξομολογήσεις μέσα σε μια καλοδουλεμένη θεατρική φόρμα, όπου το τραγούδι τους απελευθερώνει σαν μια παρέα που διασκεδάζει σε κάποιο ταβερνάκι. «Οι περισσότεροι δεν είχαν φανταστεί τον εαυτό τους πάνω στη σκηνή. Κι έτσι βρεθήκαμε να ανακαλύπτουμε μαζί πως έχουν κι άλλες ταυτότητες να καταθέσουν. Κι άλλες δεξιότητες που είχαν απωθήσει. Για φανταστείτε κάποιος να ανακαλύπτει στα 75 του χρόνια πως μπορεί να τραγουδήσει και μάλιστα καλά! Προσωπικά, αυτό μου δίνει ελπίδα για τη ζωή», λέει η Κατερίνα Νταμάνη, υπεύθυνη μαζί με τον ηθοποιό Αντώνη Πριμηκύρη για το σχεδιασμό, την υλοποίηση του προγράμματος και την εκπαίδευση των ομάδων. Η Κατερίνα Νταμάνη έχει καταπιαστεί από νωρίς με την έρευνα για την επίδραση της μουσικής σε άτομα με νόσο Alzheimer, δουλεύοντας για χρόνια σε σχετικά προγράμματα γηριατρικών δομών, πριν γίνει μέλος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων της ΕΛΣ. Καθώς δίνει οδηγίες σαν διευθύντρια ορχήστρας στους μουσικούς της, είναι φανερή η εντατική δουλειά που έχουν κάνει μαζί. Ο δικός της ρόλος επικεντρώνεται στην εξάσκηση της φωνής και στο τραγούδι «το οποίο πέραν από τη χαρά που προσφέρει παρέχει και άμεσα οφέλη στην υγεία τους. Εξασκεί την διαφραγματική αναπνοή, βοηθάει στη μείωση του στρες, γυμνάζει τις φωνητικές χορδές που εξασθενούν καθώς ο οργανισμός μεγαλώνει, οξυγονώνεται ο εγκέφαλος, ενισχύουμε τη λειτουργία της σκέψης και της μνήμης».
Κατερίνα Νταμάνη, εκπαιδεύτρια Prima Βόλτα: Για φανταστείτε κάποιος να ανακαλύπτει στα 75 του χρόνια πως μπορεί να τραγουδήσει και μάλιστα καλά!
Ο ηθοποιός Αντώνης Πριμηκύρης, με εκπαιδευτική κατάρτιση στο κοινωνικό θέατρο και έμπειρος στην πρακτική της θεατρικής διαδικασίας προς ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, πλησίασε τους συμμετέχοντες του «Prima Βόλτα» μέσα από τις δικές τους ιστορίες. «Βρίσκονται σε μια ηλικία συνυφασμένη με το κομμάτι της αφήγησης, αφού έχουν απόθεμα εμπειριών και βιωμάτων. Μέσα από αυτό το παράθυρο μπήκαμε στη διαδικασία της αναπαράστασης, ακούγοντας τους να ανασύρουν αναμνήσεις και να εξιστορούν τη ζωή τους. Δίνοντας τους ένα καλλιτεχνικό λεξιλόγιο, καλλιεργώντας μαζί τους και ενδυναμώνοντας τις δυναμικές και τις προοπτικές που έχουν, καταφέρνουν να δουν αλλιώς τους εαυτούς τους, να διοχετεύσουν στοχευμένα την ενέργεια τους, να χαρούν».
Ασφυκτικά γεμάτη η αίθουσα εκδηλώσεων του Εθνικού Θεάτρου από οικεία πρόσωπα των πρωταγωνιστριών και των πρωταγωνιστών.
Στις ομάδες από τις Λέσχες Φιλίας, οι ηλικίες και το μορφωτικό επίπεδο των συμμετεχόντων ποικίλει. Φέτος, η πιο ηλικιωμένη παρουσία στο «Prima Βόλτα» ήταν η Νανά, 87 ετών «που με έπεισε ότι ακόμα και σε αυτήν την ηλικία δεν ήθελε να αισθάνεται καμένο χαρτί», σημειώνει η Κική Κέρζελη. Το πρόγραμμα έφερε πολλές ανατροπές σε παγιωμένες αντιλήψεις. Υπήρχαν, δηλαδή, και άτομα που ενώ είχαν «πατήσει» τα 80 εμφάνιζαν ζηλευτή όρεξη. «Φανταζόμουν αλλιώς όλους αυτούς τους ανθρώπους. Κυρίως ως άτομα που ζουν μέσα από το παρελθόν. Κι όμως, οι περισσότεροι όχι μόνο ζουν στο τώρα, αλλά θέλουν να μάθουν, να αποκτήσουν καινούργια γνώση και το σημαντικότερο δεν έχουν σταματήσει να κάνουν όνειρα». Ο Αντώνης Πριμηκύρης, έχοντας μέσω του θεάτρου συναναστραφεί ξανά ανθρώπους που (θεωρητικά) η φθορά καθορίζει ένα μεγάλο κομμάτι της σχέσης τους με τη ζωή, εξεπλάγην επίσης. «Για μια ηλικιακή ομάδα που είναι ποικιλοτρόπως αποκλεισμένη, εκτίμησα πολύ την επιλογή τους να απομακρυνθούν από το οικοδομικό τετράγωνο στο οποίο ζουν και να διατυπώσουν τη μεγάλη ανάγκη και την τρομερή διάθεση τους για νέα ερεθίσματα, για εξέλιξη, για δράση, για ζωή. Οι άνθρωποι άνω των 65 που γνωρίσαμε στο πρόγραμμα δεν είναι αδιάφοροι. Απεναντίας, κινητοποιούνται και μάλιστα επιστρέφοντας στη λειτουργία του παιχνιδιού».
Κική Κέρζελη, συντονίστρια Prima Βόλτα: Το πιο εντυπωσιακό ήταν πως είχαν ανάγκη να μιλήσουν για θέματα που θεωρεί κανείς πως είναι εκτός της ατζέντας των ηλικιωμένων. Μιλούσαν για τον έρωτα
Η Κική Κέρζελη – η οποία εκτός από συντονίστρια του προγράμματος είναι και μουσικός στην ορχήστρα της εκπαίδευσης μαζί με τους Φάνη Ζαχόπουλο και Λάμπρο Παπανικολάου – ομολογεί πως υπήρξαν πολλές φορές στη διάρκεια των εκπαιδευτικών συναντήσεων που έπαιρνε δύναμη από την παρουσία τους· αντί να συμβαίνει το αντίθετο. «Συχνά, έφτανα στο μάθημα κουρασμένη και, για διάφορους λόγους, ματαιωμένη. Κι εκεί συνειδητοποιούσα ότι μου μετέδιδαν τη ζωντάνια και το θάρρος τους απέναντι στην καθημερινότητα. Το πιο εντυπωσιακό ήταν πως είχαν ανάγκη να μιλήσουν για θέματα που θεωρεί κανείς πως είναι εκτός της ατζέντας των ηλικιωμένων. Μιλούσαν για τον έρωτα. Μέχρι και ζευγάρια δημιουργήθηκαν στη διάρκεια του προγράμματος», αποκαλύπτει.
Στο Prima Βόλτα συμμετείχαν άτομα 65+ με διάθεση για νέα ερεθίσματα, για εξέλιξη, για δράση, για ζωή.
Το υλικό τέχνης, το θέατρο και το τραγούδι φαίνεται πως δημιούργησε μια γέφυρα ανάμεσα σε ‘μαθητές’ 65+ και εκπαιδευτές στην ηλικία των παιδιών τους. Η Βεατρίκη και η Ουρανία μιλούν με θέρμη για το σεβασμό με τον οποίο η Κατερίνα και ο Αντώνης αντιμετώπισαν τις δυνατότητες της καθεμιάς και του καθένα. «Μας κέρδισαν με την ευγένεια τους και η διαφορά ηλικίας σβήστηκε. Γιατί οφείλω να παραδεχθώ» εξηγεί η πρώτη, «έχοντας και την εμπειρία της εκπαίδευσης επί δεκαετίες, πως είμαστε πολύ πιο ανυπόφοροι και απείθαρχοι από τα ανήλικα!».
Η Κική Κέρζελη επιβεβαιώνει πως σε αυτές τις ηλικίες οι άνθρωποι δεν δίνουν συχνά ευκαιρίες «αλλά αν καταφέρεις να τους κερδίσεις, δύσκολα θα έχεις απώλειες από το πρόγραμμα». Στο ίδιο συμπέρασμα έχει καταλήξει και η Κατερίνα Νταμάνη. Στην πορεία της χρονιάς «κι ενώ είναι άτομα με εμπειρία ζωής άρα και συγκεκριμένα όρια, η σχέση μας ορίστηκε από τη δοτικότητα. Αν σε εμπιστευτούν, αυτό που μετά μπαίνει στη μεταξύ μας συνομιλία είναι η φροντίδα, το νοιάξιμο. Είχαμε μια αίσθηση ότι θα είναι εκεί για εμάς».
Στο τέλος της παράστασης, μετά το παρατεταμένο χειροκρότημα του κοινού και την ανακούφιση των πρωταγωνιστών πως τα κατάφεραν, η Αγνή παίρνει το λόγο για να εισηγηθεί στους ανθρώπους της ΕΛΣ (οι οποίοι παρακολουθούν) πως ο δείκτης χαράς για όλους τους ανθρώπους γύρω της ανέβηκε· και πως το πρόγραμμα πρέπει να συνεχιστεί γιατί πραγματικά προσφέρει. Ούσα κι αυτή συνταξιούχος εκπαιδευτικός δεν μπόρεσε να μείνει μακριά από κάτι που θα της εξασφαλίζει κοινωνικοποίηση. «Εδώ βρήκα τη χαρά της ομαδικότητας, έκανα φίλους, αισθάνθηκα πως χαίρομαι τη ζωή. Κι έχω να προτείνω και σε άλλους συνομήλικους μου που είναι μέλη στις Λέσχες Φιλίας του Δήμου Αθηναίων να δηλώσουν συμμετοχή στο πρόγραμμα της Λυρικής. Τους εγγυώμαι πως θα φωτίσει την καθημερινότητα τους».
Μαίρη, συμμετέχουσα στο πρόγραμμα: Δεν είμαστε απόμαχοι της ζωής, παρότι για πολλούς περνάμε απαρατήρητοι
Δίπλα της, η Μαίρη ομολογεί πως η παύση του καλοκαιριού θα της κοστίσει ψυχολογικά και πως ανυπομονεί για τη συνέχεια του φθινοπώρου. Μια γυναίκα 67 ετών με (όχι εμφανή) αναπηρία παραδέχεται πως έκανε οικονομία δυνάμεων προκειμένου να είναι σε θέση να παραβρίσκεται σε κάθε μάθημα του «Prima Βόλτα». Η Μαίρη, μέσα από αυτήν την εμπειρία, πηγαίνει κόντρα σε αυτό που η κοινωνία πιστεύει για τους ηλικιωμένους. Και το ξέρει. «Δεν είμαστε απόμαχοι της ζωής, παρότι για πολλούς περνάμε απαρατήρητοι, είμαστε αόρατοι και σπάνια εκπροσωπούμαστε σε κοινωνικές εκδηλώσεις», διαμαρτύρεται. «Και θεωρώ πως όλοι όσοι συμμετέχουμε εδώ, πιστεύουμε το ίδιο».
Ένα διακαλλιτεχνικό πρόγραμμα ως ευκαιρία επανασύστασης της Τρίτης ηλικίας.
Όπως φαίνεται, η αυξημένη κοινωνική στήριξη δεν συνδέεται μόνο με μια καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία για τους ανθρώπους της Τρίτης Ηλικίας, αλλά και με μια συνειδητή στάση απέναντι στα κοινωνικά στερεότυπα. Το «Prima Βόλτα» ως χειρονομία είναι μια «προσπάθεια επανασύστασης» της Τρίτης ηλικίας, όπως την χαρακτηρίζει η Κική Κέρζελη. Και γιατί όχι ένα μικρό εγχείρημα αποκατάστασης ανθρώπων που ενώ έχουν την ηλικία των γονιών, των θείων, των παππούδων μας έχουν και την ζωτικότητα να συμβάλλουν στην κοινωνική συνοχή.
Αντώνης Πριμηκύρης, εκπαιδευτής Prima Βόλτα: Έχει σημασία να αναστοχαστούμε τους ανθρώπους των 65+
«Έχει σημασία ν’ αφήσουμε στην άκρη τα στερεότυπα και τις ισχυρές κοινωνικές αφηγήσεις», επισημαίνει ο Αντώνης Πριμηκύρης. «Έχει σημασία να αναστοχαστούμε τους ανθρώπους των 65+, να δώσουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα τους και είναι σίγουρο πως θα αναθεωρήσουμε. Ακόμα κι αν στα πρόσωπά τους, καθρεφτίζονται οι γονείς μας ή εμείς οι ίδιοι στο μέλλον, είναι άνθρωποι που έχουν να προτείνουν κάτι για την ηλικία τους, που τους αξίζει να έχουν βήμα για να τοποθετηθούν εμπνευσμένα στο κοινωνικό αφήγημα. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα κοινότητα για να συνυπάρξει κανείς μαζί της».
