ζ – η – θ, ο Ξένος: Η παράσταση του ΚΘΒΕ σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού σε καλοκαιρινή περιοδεία

Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος θα παρουσιάσει το καλοκαίρι του 2025, σε συμπαραγωγή με τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου, την παράσταση «ζ-η-θ, ο Ξένος». Μια επιστροφή στις πηγές: επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας, σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη και σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού, με την οποία συμμετέχει στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2025.

Μετά τη Νέκυια με το ιαπωνικό θέατρο ΝΟ το 2015 και τους Ιχνευτές του Σοφοκλή το 2021, παραστάσεις που θα μας μείνουν αξέχαστες, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός επανέρχεται με μια ακόμα αναπάντεχη δραματουργική πρόταση καθοδηγώντας μια επιστροφή στις πηγές. Μια επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες του έπους που αποκαλύπτει πώς αυτό το ατελεύτητο μυστήριο της προφορικής Αφήγησης (το βαθύ μυστήριο του θεάτρου) έχει τη δυνατότητα να μας εξακοντίζει συναρπαστικά «εκεί που η ιστορία ακόμα συμβαίνει».

*Τα πρόσθετα αποσπάσματα στη δραματουργία της παράστασης από την Ιλιάδα είναι σε μετάφραση Δ. Ν Μαρωνίτη (Άγρα, 2012) ενώ για τα αποσπάσματα από την  Αινειάδα του Βιργιλίου χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση του Θεόδωρου Παπαγγελή (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2018).

Επιπλέον, υπάρχουν θραύσματα από τον Κόιντο Σμυρναίο, και από το έργο του «Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι », μεταφρασμένα ειδικά για την παράσταση από τον  Γιάννη Δούκα.

«΄Ο,τι ζει στους κόλπους του Έπους έχει μορφή, προσωπική υπόσταση: τα άλογα μιλούν και προφητεύουν, τα ποτάμια αντιδρούν σαν έμψυχες οντότητες, η σύμπτωση προϋποθέτει θεϊκό χέρι.

Αν για τη σημερινή ευαισθησία η Αυγή είναι ένα φαινόμενο φυσικό, για τον Όμηρο είναι προσωποποιημένη εκδήλωση. ΄Ετσι, τη βλέπουμε να σηκώνεται από το κρεββάτι της… […]

Εδώ ο άνθρωπος, δεν έχει υποστεί ακόμα το εσωτερικό τσάκισμα που θα χωρίσει την υπόσταση του σε θνητή και αθάνατη, έλλογη και άλογη. Ζει και ενεργεί σαν αδιάσπαστη ενότητα, σαν ένα ψυχοσωματικό σύνολο (πρωτοφανές και αξεπέραστο για τον δυτικό πολιτισμό) χωρίς διχασμούς».

*Κωστής Παπαγιώργης, «Η ομηρική μάχη», εκδόσεις Καστανιώτης, Αθήνα, 1993, σ. 20-23

Αλήθεια, τι θυμόμαστε απ’ το έπος;

Σε ποιον βαθμό εκείνη  η Εποχή του Χαλκού – οι νόστοι και η πνευματικότητα,  η ωμότητα και το ήθος της – θα μπορούσαν, ιδεατά, να συνομιλήσουν, να  εγχύσουν κάποιου είδους  φως στα δικά μας  σημερινά σκιερά;

Κατά πόσον εκείνος, ο πολιτισμός της Αιδούς, η σχέση  με τη Φύση, με τον θεό, το θείο και το θαύμα, η σχέση με τον ξένο – ή με εκείνο το βαθύ μυστήριο της φιλοξενίας – μπορεί να έχουν κάποιον λόγο σήμερα,  πάνω στον δικό μας, πολιτισμό; Πάνω στις δικές μας σημερινές απορίες;

Μετά τη ΝΕΚΥΙΑ, εκείνη την επίσκεψη στη ραψωδία λ’ σε συνεργασία με το θέατρο ΝΟ της Ιαπωνίας, που παρουσιάστηκε στο Τόκυο πρώτα και μετά, για πρώτη φορά  στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου – τώρα ακόμα μια επιστροφή στις πηγές   …

Μια επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες του έπους και πώς, αυτό το ατελεύτητο μυστήριο της προφορικής Αφήγησης (το βαθύ μυστήριο του θεάτρου) έχει τη δυνατότητα  να μας εξακοντίζει συναρπαστικά  “εκεί, που η ιστορία ακόμα συμβαίνει”.

Ένας ξένος και Οίος επιπλέον ονομάζεται από τον Όμηρο , δηλαδή μόνος – ένα ανθρώπινο ράκος μετά το ύστατο ναυάγιο του, συντετριμμένο μετά την άνιση πάλη του με το πέλαγος, πεταμένο σε μιαν ακτή …

(Αλήθεια, μας θυμίζει τίποτα από το σήμερα αυτή η εικόνα; Την έχει πάρει – έστω ξώφαλτσα – το μάτι μας πουθενά στον σύγχρονο κόσμο που μας περιβρέχει;)

Εδώ, σε μια ξένη ακτή που δεν διάλεξε, του ορίστηκε να αναζητήσει και να ξαναβρεί το σώμα, το πρόσωπο και το όνομά του.

Για 1263 στίχους παραμένει άγνωστος, απρόσωπος,  ξένος, και μόνο μετά το πρώτο του δάκρυ – και το μετέπειτα γοερό κλάμα – αρχίζει μια διαδρομή «αναγνώρισης». Προσπαθώντας να τον τιμήσουν, (σε έναν ξένο πάντα υπαινίσσεται η θεότητα), να διασκεδάσουν τις οδύνες του με Ωδές από ιστορίες ηρώων και θεών,  δεν γνωρίζουν ότι τραγουδούν τη ζωή του … Κι όταν μέσα από την αξιοπρέπεια των δακρύων ζητά να επιτρέψουν σε εκείνον, έναν ξένο,  να συνεχίσει ο ίδιος την ιστορία – μπαίνοντας,  δραματικό πρόσωπο πια / είδωλο,  στο θέατρο της ζωής του – η “αναγνώριση”  δεν θα αργήσει να  επιτελεσθεί.

Χάρη σε μια μοναδικής δραματουργικής έμπνευσης ίντριγκα του ποιητή της οδύσσειας, (μοναδική σχεδόν  στο παγκόσμιο ρεπερτόριο), τα  δάκρυα τον έκαναν θεατή, αφηγητή Ραψωδό, ποιητή – της ίδιας του της ζωής . Μαζί με την “αναγνώριση”  ανακτά και το όνομα του…

[Υπάρχει μια απλή και θεμελιώδης, ζωτική επιθυμία που χαρακτηρίζει τη ζωή του ανθρώπου: Να ταξιδέψει, από ένα σημείο Α σε ένα σημείο Β. Ως οδύσσεια – είτε εξωτερικής είτε εσωτερικής γεωγραφίας, (αναρίθμητες και οι περιπτώσεις εσωτερικής οδύσσειας για τους θνητούς) – θα μπορούσε ανεπιφύλακτα να ονομασθεί κάθε  ανεπιδίωκτη περιπλοκή ή περιπέτεια αυτής της διαδρομής,  προσδιοριζόμενη από ακούσιες, ανεπιθύμητες, απρόοπτες αποκλίσεις του δρόμου. Και είναι δύσκολο να υπάρξει θνητός  που να μην έχει βρεθεί – έστω κατ’ αναλογίαν – σε μία τουλάχιστον τοποθεσία/συνθήκη  στη ζωή του που να τον προσδιορίζει ως  ξένο.

Μπορεί άραγε η συμπάθεια – αυτή με την οποία γενναιόδωρα μπορεί να μας ελεήσει η σκηνική εμπειρία του έπους – να λειτουργήσει  σαν μια τρυφερή αφή, μια κατανόηση  για το δράμα του Άλλου”; Τη δυσχερή θέση του ξένου, όπου – όπως διακαώς μας διδάσκει η Ιστορία – τίποτα δεν διασφαλίζει πως ο οποιοσδήποτε από εμάς,  δεν θα βρεθεί σε ανάλογη θέση σε μια  επόμενη, απότομη στροφή της;]

Το έπος, το  έπος  μας έμαθε να αναπνέουμε».
Μιχαήλ Μαρμαρινός

• Σαβ, 9/8, 21:00 Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων – Καβάλα
• Τετ, 13/8, 21:00 Αρχαίο Θέατρο Δίου – Δίον, Πιερία
• Σαβ, 23/8, 21:00 Αμφιθέατρο Νέων Μουδανιών – Μουδανιά, Θεσσαλονίκη
• Κυρ, 31/8, 21:00 Θέατρο Δάσους – Θεσσαλονίκη
• Παρ, 12/9, 21:00 Θέατρο Βράχων Μελίνα Μερκούρη – -, Αττική
• Κυρ, 14/9, 21:00 Δημοτικό Κηποθέατρο Παπάγου – Παπάγου, Αττική