Το Εθνικό Θέατρο κάνει ανασκαφή στον άγνωστο Ευριπίδη

Το φθινόπωρο του 2022, στην περιοχή του Φαγιούμ, στη νεκρόπολη της Φιλαδέλφειας της Αιγύπτου, ανακαλύπτεται ένας πάπυρος με στίχους του Ευριπίδη. Τον πάπυρο – που χρονολογείται στον 3ο αιώνα μ.Χ. και περιλαμβάνει 37 στίχους από την «Ινώ» και 60 στίχους από τον «Πολύιδο» (τραγωδίες που γνωρίζουμε μόνο σε αποσπασματική μορφή) – ανακαλύπτει ο Αιγύπτιος αρχαιολόγος Μπασέμ Γκεχάντ.  

Μόλις δύο χρόνια μετά, τον περασμένο Αύγουστο δηλαδή, ο πάπυρος δημοσιεύεται στο έγκυρο παπυρολογικό περιοδικό ΖΡΕ και από το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ χαρακτηρίζεται ως «ένα από τα πιο σπουδαία ευρήματα της αρχαιοελληνικής τραγωδίας στα τελευταία εξήντα χρόνια». Ως τέτοιο τροφοδοτεί τη νέα περιοδεύουσα παράσταση του Εθνικού Θεάτρου που, όπως και πέρυσι, ανέβηκε αποκλειστικά σε αρχαία θέατρα. Αυτή τη φορά, θα ανέβει σε μνημεία της Αττικής και σε σωζόμενα αρχαία θέατρα νησιών του Αιγαίου.

H πρωταγωνιστική ομάδα της σκηνικής σύνθεσης (από αριστερά) Γιώργος Κριθάρας Γιώργος Σύρμας, Κατερίνα Παπανδρέου, Ηλέκτρα Νικολούζου και Ευθύμης Θέου.

Το προνόμιο να διαπραγματευτεί πρώτος αυτά τα σπαράγματα στίχων έχει ο ηθοποιός, δραματουργός αλλά και αρχαιολόγος Ευθύμης Θέου υπό τον τίτλο «Θραύσματα: Ευριπίδης» για λογαριασμό του Εθνικού και κάτω από την ομπρέλα του προγράμματος «Γνωριμία με αρχαία θέατρα της Ελλάδας».

Μπροστά σε ένα μικρό ανασκαφικό σκάμμα που έχει στηθεί ως σκηνικό στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του κτηρίου Τσίλλερ, ο Ευθύμης Θέου εξηγεί πως η απόπειρα του «είναι μια συνάντηση του θεάτρου και της αρχαιολογίας. Ένα ‘υβριδικό’ είδος, που προσπαθεί να φέρει κοντά τα δύο αυτά πεδία».

Ευγνώμων στο ξηρό χώμα της Αιγύπτου που, ως φαίνεται διατήρησε στους αιώνες άθικτο τον πολύτιμο πάπυρο, ο Θέου και η ομάδα της παράστασης – πρωταγωνιστούν ο ίδιος καθώς και οι Γιώργος Κριθάρας, Ηλέκτρα Νικολούζου, Κατερίνα Παπανδρέου και Γιώργος Σύρμας – βούτηξε στα 19 έργα του τραγικού ποιητή, τα οποία σώζονται ακέραια. Όπως αποκαλύπτει και η νέα καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού Θεάτρου, Αργυρώ Χιώτη, στη διάρκεια πρόβας των «Θραυσμάτων» βρήκε την ομάδα μπροστά σε έναν όγκο 100, περίπου, βιβλίων έρευνας για τον Ευριπίδη. «Εκτός από τα 19 αυτά έργα, σώζονται ακόμα 1000 στίχοι από τα υπόλοιπα 90 έργα που είναι θραυσματικό υλικό – ωστόσο συστήνουν την Πολιτεία του Ευριπίδη. Μια Πολιτεία που έχει κενά, τρύπες, μα αφήνει περιθώριο στην σύνδεση των πραγμάτων. Προσεγγίσαμε αυτά τα θραύσματα ως παραστάσεις», συμπληρώνει ο Ευθύμης Θέου, προλογίζοντας μια παράσταση όπου πέντε ηθοποιοί, υποδυόμενοι τους αρχαιολόγους θα κάνουν επί εδάφους αρχαίων θεάτρων την τελετουργία μιας κανονικής ανασκαφής. Την ονομάζει «σισύφεια διαδικασία, η οποία αντί να βρίσκει αγγεία και αρχιτεκτονήματα θα ανακαλύπτει κομμάτια από αρχαίες παραστάσεις».

Οι νέο-ανακαλυφθέντες στίχοι που, μεταξύ άλλων, διαχειρίζεται η ομάδα των «Θραυσμάτων» συμπληρώνουν κάποια υπάρχοντα στοιχεία για την τραγωδία του Πολύιδου. Σύμφωνα με την αφήγηση, ο βασιλιάς Μίνωας της Κρήτης και η βασίλισσα Πασιφάη ζητούν από τον περίφημο μάντη της Κορίνθου, Πολύιδο – ν’ αναστήσει τον γιο τους Γλαύκο που πνίγηκε μέσα σε ένα πιθάρι με μέλι. Στους σωσμένους στίχους, περιγράφεται η σκηνή διαμάχης των δύο ανδρών για το ζήτημα της ανάστασης νεκρών.

Την ίδια ώρα, ο μύθος της Ινώς, κόρης του βασιλιά Κάδμου της Θήβας και της θεότητας Αρμονίας εμφανίζεται σε αρχαίες καταγραφές με διαφορετικές παραλλαγές. Ο Ευριπίδης – τουλάχιστον μέσα από τους στίχους που ήρθαν στο φως – φαίνεται πως προσεγγίζει την εκδοχή όπου η Ινώ αποφασίζει να σώσει τα παιδιά τα οποία απέκτησε με τον βασιλιά του Ορχομενού, Αθάμαντα από τα χέρια της νέας του συζύγου, Θεμιστώς, που σχεδιάζει την σφαγή τους. Η Ινώ παρεμβαίνει, μπερδεύοντας τη Θεμιστώ, η οποία τελικά σκοτώνει τα δικά της παιδιά και αυτοκτονεί όταν συνειδητοποιεί το έγκλημα που έχει διαπράξει.

Σύσσωμη η ομάδα συντελεστών των “Θραυσμάτων” κατά την χθεσινή συνέντευξη Τύπου.

Τα «Θραύσματα: Ευριπίδης» θα ξεκινήσουν την περιοδεία τους στις 11 Ιουλίου από το Αρχαίο Θέατρο της Μήλου και θα την ολοκληρώσουν τον Σεπτέμβριο στο Αρχαίο Θέατρο της Ζέας στον Πειραιά. Θα μεσολαβήσουν τα αρχαία θέατρα της Ερέτριας, της Θάσου, της Μυτιλήνης, της Λήμνου, της Καρθαίας (Κέα), το μικρονήσι του Άγιου Ευστράτιου και των Τραχώνων στον Άλιμο Αττικής. «Αισθανόμαστε ενθουσιασμό, γιατί το Εθνικό βγαίνει εκτός, με μια παράσταση που μας προτείνει να γνωρίσουμε αλλά και να επαναδιαπραγματευτούμε τη σχέση μας με τα αρχαία θέατρα, να τα δούμε και να τα ακούσουμε αλλιώς, να τα επανακατοικήσουμε… Από την άλλη, μας προσκαλεί να βιώσουμε με έναν ξεχωριστό τρόπο, λεπτό, τρυφερό, ποιητικό, την εμπειρία σύνδεσης των θεάτρων αυτών με το αρχαίο κείμενο, την “ανασκαφή” του και “αναστήλωση” του» σχολιάζει η Αργυρώ Χιώτη.

Σύμφωνα με την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, παρούσα επίσης στην παρουσίαση των «Θραυσμάτων», το πρόγραμμα της «Γνωριμίας με τα αρχαία θέατρα» τείνει προς την καθιέρωση του από το Εθνικό Θέατρο  «αφού  είναι πολλά τα αρχαία θέατρα στην πατρίδα μας και πολλά που οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟ αποκαθιστούν». «Η σύμπραξη του θεάτρου,  της αρχαιολογίας και των μνημείων δημιουργεί μια μοναδική ώσμωση, ένα τρίπτυχο που μόνο στην Ελλάδα μπορεί να υπάρξει», τονίζει.

Ο πρόεδρος του Διαζώματος Σταύρος Μπένος, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού Αργυρώ Χιώτη και ο δημιουργός της παράστασης Ευθύμης Θέου.

Το πρόγραμμα υλοποιείται με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, σε συνεργασία με το Σωματείο ΔΙΑΖΩΜΑ και την Περιφερειακή και Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ο Σταύρος Μπένος, πρόεδρος του «Διαζώματος» υπενθυμίζει πως στο δίκτυο αποκατάστασης βρίσκονται 50 αρχαία θέατρα, 20 ήδη παραδομένα και τα υπόλοιπα «εργοτάξια». «Είναι κάτι εκπληκτικό», επισημαίνει. «Τι κρύβεται πίσω από αυτό; Μια απλή λέξη, η οποία είναι ταυτόχρονα και η μεγαλύτερη πληγή της χώρας μας. Η λέξη ‘συνέργειες’. Όταν είμαστε όλοι μαζί: το Υπουργείο Πολιτισμού και η υπέροχη κοινότητα των αρχαιολόγων, δίπλα σ’ αυτούς, όμως, και όλο το φαινόμενο του κράτους, της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών. Κρύβει, όμως, και κάτι άλλο. Τα θέατρα από τη φύση τους είναι συμπεριληπτικά, ολιστικά. Στην ουσία εκπέμπουν, όχι μόνο αυτά, αλλά το σύνολο των μνημείων, μια τριπλή αειφορία. Δεν είναι μόνο θαύματα περιβαλλοντικά και αισθητικά, είναι ταυτόχρονα όχημα κοινωνικής συνοχής».

Η παράσταση «Θραύσματα: Ευριπίδης» θα ξεκινά λίγο πριν τη δύση του ηλίου και η είσοδος θα είναι δωρεάν – με απαραίτητη την προκράτηση θέσεων.