Σφήκες: Όταν ο αριστοφανικός λόγος γίνεται έκκληση για ελευθερία, ισότητα και δικαιοσύνη – μέσα από τις φυλακές Κορυδαλλού

Στους «Σφήκες», ο αρχαίος κωμωδιογράφος Αριστοφάνης ασκεί κριτική με τον δικό του σατιρικό και καυστικό τρόπο σε ένα σύστημα εθισμένο στην ίδια του την εξουσία. Εν έτει 2025, όταν παρακολουθείς η κριτική αυτή να βγαίνει από τα στόματα ανθρώπων που έχουν δεχθεί το “τσίμπημα” με το “κεντρί” της εν λόγω εξουσίας με τον πιο σφοδρό τρόπο, τότε αισθάνεσαι τον αριστοφανικό λόγο να διατρέχει τους αιώνες και να μετατρέπεται σε μια κραυγή μέσα από τα “σωθικά” μιας εξουσιαστικής δικαιοσύνης που καταδικάζει για να υπάρχει και εξακολουθεί να πληγώνει με το “κεντρί” της. Και είναι εκείνη τη στιγμή που συνειδητοποιείς πως το θέατρο αποτελεί μια ζωντανή πράξη, μια κατάθεση προσωπικής και καθολικής αλήθειας.

Έτσι ακριβώς αισθάνθηκα καθώς μου δόθηκε η σπάνια ευκαιρία να παρακολουθήσω την παράσταση «Σφήκες» από το θεατρικό εργαστήριο των κρατουμένων του Σωφρονιστικού Καταστήματος Κορυδαλλού Ι υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση της Αικατερίνης Παπαγεωργίου.

Οι «Σφήκες» παρουσιάστηκαν το 422 π.Χ. με την υπόθεση να επικεντρώνεται γύρω από έναν ηλικιωμένο, δικομανή Αθηναίο πολίτη, τον Φιλοκλέωνα, ο οποίος διακατέχεται με αρρωστημένο τρόπο από το πάθος του δικαστικού λειτουργήματος του, απολαμβάνοντας να καταδικάζει “ενόχους”, και τον γιό του, Βδελυκλέωνα που προσπαθεί να απαλλάξει τον πατέρα του από αυτή την αναξιοπρεπή -κατά τη γνώμη του- ροπή.

Ο Αριστοφάνης χρησιμοποιεί την κωμωδία ως όχημα για να θέσει στο στόχαστρο του το Αθηναϊκό δικαστικό σύστημα, τη φιλοδικία και τη δικομανία που κυριαρχούσε στην εποχή του, καθώς και τις συνέπειες αυτών για ολόκληρη την κοινωνία.  Μέσα στο έργο οι προειδοποιήσεις που εκφράζονται και τα ερωτήματα που εγείρονται αποδεικνύονται διαχρονικά και επίκαιρα. Ειδικά στο σήμερα της υπερπολιτικοποίησης του δικαστικού συστήματος, της εγκαθίδρυσης ενός είδους ποινικού λαϊκισμού στον δημόσιο διάλογο, της υποβάθμισης της απονομής δικαιοσύνης σε “άρτο και θεάματα”, εκεί που ο νόμος, η αναζήτηση του δίκιου και της αλήθειας αντικαθίσταται με τα πολιτικά κίνητρα και την χειραγώγηση προς ίδιον όφελος, τον κατευνασμό μιας κοινής γνώμης διψασμένης για “αίμα”, εκεί που αντί το ζητούμενο να είναι ο σωφρονισμός έχουμε την τιμωρία.

Στην παράσταση που παρακολούθησα, στις φυλακές Κορυδαλλού, οι μεγάλοι “ηττημένοι” μιας τέτοιας στρεβλής συνθήκης, οι ίδιοι οι κρατούμενοι, εμφανίζονται από την άλλη, τη σχεδόν αθέατη πλευρά της, διαρρηγνύοντας τον κύκλο της σιωπής και του στιγματισμού, ως η ζωντανή απόδειξη των συνεπειών της δυσλειτουργικότητας ενός συστήματος που βιώνουν στο πετσί τους και κλήθηκαν να διακωμωδήσουν και να σατιρίσουν επί σκηνής, ανοίγοντας έναν γόνιμο και αποκαλυπτικό διάλογο ανάμεσα στο αρχαίο κείμενο και τη σύγχρονη εμπειρία: «Τούτο εδώ το έργο σε εμάς δεν είναι καθόλου άγνωστο, το έχουμε ξαναδεί», μάς είπαν.

Η θεατρική ομάδα των ανθρώπων αυτών μαζί με τη σκηνοθέτρια Αικατερίνη Παπαγεωργίου παρουσίασαν μια συντομότερη εκδοχή των «Σφηκών» που δεν καθιστούσε τους συμμετέχοντες σε απλούς φορείς του αριστοφανικού λόγου αλλά τους επέτρεψε να το εμπλουτίσουν συναισθηματικά και ιδεολογικά, πρωτίστως μέσα από τη γενναιότητα, την ευαλωτότητα και την ειλικρίνεια τους.

Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα μέσα από την παράσταση, η στιγμή της δικής τους «Παράβασης» -ένα μάθημα σεμνότητας για εμάς τους θεατές- μια επίκληση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, που κανείς δεν έχει το δικαίωμα να σου στερήσει, αλλά και την ηθική εξέλιξη μιας κοινωνίας που εύκολα απανθρωποποιεί, αποκλείει, “δικάζει” και “καταδικάζει”. Μια επίκληση σε μια δικαιοσύνη που “μετριέται” όχι από το πόσο σκληρά τιμωρεί αλλά από το πόσο αποτελεσματικά επουλώνει τις πληγές μιας κοινωνίας, σωφρονίζει και επανεντάσσει, ως η αρχή μιας αλλαγής, η ευκαιρία για εξιλέωση και όχι το τέλος της ελπίδας. Μια επίκληση σε όλους εμάς να χρησιμοποιήσουμε τη συγχώρεση, την ενσυναίσθηση και την κατανόηση ως αντίδοτο στη σκληρότητα και τη βαναυσότητα της καθημερινότητας, των συστημικών ανισοτήτων και προκαταλήψεων. Μια επίκληση στην ελευθερία, την ισότητα, την ισονομία και τη δημοκρατία.

Η παράσταση «Σφήκες» υπήρξε η ολοκλήρωση του φετινού θεατρικού εργαστηρίου των κρατουμένων του Σωφρονιστικού Καταστήματος Κορυδαλλού Ι που ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2024. Παρακολουθώντας εκείνο το απόγευμα Δευτέρας το αποτέλεσμα ενός τέτοιου εγχειρήματος, είδα τη δύναμη της θεατρικής τέχνης να δημιουργεί ασφαλείς χώρους για αυτο-έκφραση ακόμη και στα πιο περιοριστικά περιβάλλοντα, για επαναδιεκδίκηση της θαμμένης κάτω από νομικές “ταμπέλες” προσωπικής ταυτότητας, για μια διέξοδο από τα φυσικά κελιά που παρεισφρύουν και μέσα στο ανθρώπινο μυαλό. Με τα λόγια της Αικατερίνης Παπαγεωργίου αποτέλεσε μια «έμπρακτη προσπάθεια σε αυτό το δικαίωμα που λέμε δεύτερη ευκαιρία», με τα λόγια των ίδιων των φυλακισμένων μια «ανάσα ελπίδας ότι η κοινωνία είναι έτοιμη να τους υποδεχθεί ξανά στους κόλπους της».

Μας ζήτησαν να μη τους ξεχνάμε, όλους όσους βρίσκονται πίσω από τους τοίχους και τα κάγκελα μιας φυλακής, να ενώσουμε τις φωνές μας μαζί τους. Και αυτό ακριβώς οφείλουμε να κάνουμε.