Ο μεγάλος σατιρικός Σίμος Κακάλας επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών

Ο Σίμος Κακάλας έχει ζήσει πάνω από τη μισή θεατρική του ζωή, περιπλανώμενος· ή αναβιώνοντας το αίσθημα του περιπλανώμενου θιάσου. Αδυνατώντας (συνειδητά) να απομακρυνθεί από αυτή την οπτική προσέγγισης του παραστατικού θεάματος επιστρέφει στην Πειραιώς 260 με μια μετεπιθεώρηση, ένα σατιρικό βαριετέ με τον πολύσημο τίτλο «Κακά σκηνικά».

«Από τους Φλύακες, τους Σάτυρους και τους διονυσιακούς θιάσους στην Αρχαία Ελλάδα που οργάνωναν αυτοσχέδιες παραστάσεις μετά την σπορά ή τον τρύγο, στους περιπλανώμενους θιάσους στο Μεσαίωνα μέχρι τους Σαλτιμπάγκους στην ‘7^η Σφραγίδα’ του Μπέργκμαν και τα δικά μας μπουλούκια, η περιπλάνηση των θεατρίνων είναι καταγωγικό στοιχείο του θεάτρου. Από τα μπουλούκια προερχόμαστε,  αυτό είναι το παρελθόν μας, είναι βαθιά λαϊκή η καταγωγή μας και δεν είναι κακό να το θυμόμαστε. Γιατί το θέατρο έχει στραφεί προς μια ελίτ και την ανάγκη να πουλήσει μούρη», εξηγεί ο σκηνοθέτης της παράστασης και ιθύνων νους της ιδέας στην οποία βασίζεται.

Η αρχική σκέψη για τα «Κακά σκηνικά» ήθελε τα ‘ιερά τέρατα’ της ελληνικής κωμωδίας όπως ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος και ο Λάμπρος Κωνσταντάρας να επιστρέφουν σαν νεκροζώντανοι από την Κόλαση της Κωμωδίας για να σκοτώσουν τους σύγχρονους κωμικούς τους οποίους και αξιολογούν ως κατώτερης απόδοσης. Τελικά, το εγχείρημα μπήκε στην διαδικασία ενός πιο οργανωμένου κειμένου – κι όχι διαδοχικών σατιρικών σκετς – καλώντας το νέο συγγραφέα Γιάννη Αποσκίτη «να μπει στο project και να δημιουργήσει με ελευθερία».

Ο Πανάγος Ιωακείμ στο ρόλο του Αρκτούρου του Γ΄.

Επτά χρόνια μετά το «Greek Freak», όπου ο Κακάλας είχε στήσει ένα σατιρικό βαριετέ εστιασμένο στον κόσμο του θεάτρου, δίνει στα «Κακά σκηνικά» μια ευρεία πολιτική κατεύθυνση. Εντός τους, κάτω από το σατιρικό βλέμμα θα μπει ο υπερτουρισμός στην Ελλάδα, «η βαριά μας βιομηχανία» μέχρι και η κλιματική κρίση και η ανεξέλεγκτη καταστροφή των δασών. «Μεταξύ άλλων ηρώων, στην παράσταση θα υπάρχει και ο Αρκτούρος ο Γ΄ – με σαφή αναφορά στον Ριχάρδο Γ΄ του Σαίξπηρ – που διαμαρτύρεται εκ μέρους της φυλής των αρκούδων για τα χιλιάδες στρέμματα καμένων δασών».
Αυτό δεν σημαίνει πως θα λείψει η αυτοαναφορικότητα, καθώς σε ένα από τα νούμερα θα εμφανιστεί και πάλι η Γκόλφω, η ηρωϊδα που έχει στοιχειώσει το σκηνοθετικό έργο του Σίμου Κακάλα. «Η Γκόλφω (έργο εξαιρετικά δημοφιλές στα μεσοπολεμικά μπουλούκια) σηματοδοτεί την καλλιτεχνική μου αθωότητα. Και η παρουσία της στην παράσταση, σε ένα επεισόδιο όπου την κυνηγά ο Χάρος, έρχεται με αυτοσαρκαστική διάθεση αφού μοιάζει να μην έχω καταφέρει να ξεφύγω από αυτήν· κι ό,τι κι αν κάνω σ’ εκείνη θα επιστρέφω».

Οι ηθοποιοί Κλέων Γρηγοριάδης, Δρόσος Σκότης, Κώστας Φιλίππογλου, Αντώνης Καφετζόπουλος, Πανάγος Ιωακείμ και ο Σίμος Κακάλας πίσω από τις μάσκες της Μάρθας Φωκά.

Για τον Κακάλα η επιθεώρηση δεν άνθισε τυχαία στην Ελλάδα σε διάφορες φάσεις της θεατρικής της ιστορίας γιατί «είναι μια ανοιχτή φόρμα, μέσα στην οποία μπορείς να χωρέσεις ό,τι φαντάζεσαι και κάθε υπερβολή μπορεί να μοιάζει έγκυρη. Με κάνει να αισθάνομαι ελεύθερος από οποιαδήποτε εξουσία μου ασκείται – πολιτική, θρησκευτική ή άλλη. Το καλό χιούμορ είναι μια πράξη αναρχική, καλλιεργεί ένα πιο έξυπνο, πιο σκεπτόμενο κοινό γι’ αυτό και φοβίζει τις δομές και τις εξουσίες εκεί έξω. Οι πολιτικοί θα προτιμούσαν να καταναλώνουμε ένα χλιαρό, ακίνδυνο χιούμορ, αλλά εκείνη που έχει αξία είναι η αριστοφανική πλευρά της κωμωδίας: εκεί υπάρχει ναρκοπέδιο, εκεί δίνεται μάχη.

Μακάρι στην κωμωδία να υπήρχε η ίδια δικαιοσύνη που υπάρχει και στο θάνατο: να μην γλίτωνε κανείς από αυτήν, όπως κανείς δεν μπορεί να αποφύγει το τέλος του

Και κατά την γνώμη μου, αυτό χρειάζεται το ελληνικό θέατρο, ειδικά σε μια τόσο σκοτεινή περίοδο. Πρέπει να κάνουμε μια καθαρτική στροφή προς το χιούμορ. Να ακυρώσουμε με την κωμωδία τις συμβάσεις του ρεαλισμού και της πραγματικότητας, να μπούμε και στην αυτοσαρκαστική διαδικασία, όπου μπορούμε να γελάσουμε με τα χάλια μας. Εξάλλου, αν με ρωτάς, από την τέχνη του φορμαλισμού δεν παίρνω πλέον καμία ικανοποίηση», τονίζει ο σκηνοθέτης της παράστασης.

Ο σατιρικός θίασος ξαποσταίνει.

Φυσικά, το δράμα ενυπάρχει στην κωμωδία – όπως θα υπάρχει και στην παράσταση – και αυτή η παρεξήγηση φαίνεται έχει λυθεί από καιρό. «Μα η ζωή και ο θάνατος είναι μαζί, απέναντι το ένα από το άλλο. Μπροστά στο θάνατο μπορούμε να γελάσουμε και μακάρι στην κωμωδία να υπήρχε η ίδια δικαιοσύνη που υπάρχει και στο θάνατο: να μην γλίτωνε κανείς από αυτήν, όπως κανείς δεν μπορεί να αποφύγει το τέλος του», εξηγεί.

Παρόλα αυτά, μέσα στο ζοφερό και δυστοπικό παγκόσμιο σκηνικό όπως αυτό που διαμορφώνεται ολοένα, ο Σίμος Κακάλας δεν αναγνωρίζει τίποτα το κωμικό, παρά μόνο «θάνατο, φόβο και ακρότητες που δεν είχαμε φανταστεί. Το Κακό επικρατεί εντελώς απροκάλυπτα, κανείς δεν ασχολείται πια με τα προσχήματα, από την εισβολή στην Ουκρανία, μέχρι την γενοκτονία στη Γάζα. Έχουμε ξαναγυρίσει στους νόμους της Φύσης, πριν από την επικράτηση του πολιτισμού και του δικαίου. Αλήθεια, που πήγαν όλες αυτές οι κατακτήσεις; Τίποτα δεν μοιάζει ικανό να συγκρατήσει το Κακό, κάθε μέρα πόλεμος εκεί έξω. Και, στ’ αλήθεια, δεν ξέρω τι νόημα έχει η Τέχνη σ’ αυτό το κακό σκηνικό. Γιατί προσωπικά δεν θέλω κανέναν πόλεμο, για να δημιουργηθεί μια νέα Γκουέρνικα».