Συν & Πλην: «Τα σκυλιά» στο Θέατρο Κιβωτός

Πριν από μερικές εβδομάδες, η υπόθεση βάναυσης κακοποίησης μέχρι θανάτου του Όλιβερ, του σκύλου ράτσας Χάσκι στην Αράχωβα, μπήκε στο αρχείο. Ουδείς ένοχος βρέθηκε, σύμφωνα με την ελληνική δικαιοσύνη, για το ειδεχθές αυτό έγκλημα. Κι όμως, η έκθεση της τοπικής κτηνιάτρου που το παρέλαβε ετοιμοθάνατο εξηγούσε πως το ζώο είχε ανασκολοπιστεί με αιχμηρό αντικείμενο και είχε κατακρεουργηθεί. Η προσπάθεια αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης για μια αγέλη άγριων σκύλων που, δήθεν, επιτέθηκε στο ζώο δεν έπεισε κανέναν· λειτούργησε ωστόσο καθησυχαστικά για να μην διαταραχθεί η συνέχεια της τουριστικής περιόδου στο χωριό της κοσμικής κίνησης. Το χρήμα και το λόμπι των επαρχιακών κοινωνιών έχει την προσωπική του δικαιοσύνη, βλέπετε. Και το χειρότερο την επιβάλλει σε ολόκληρη την κοινωνία.
Ορμώμενος από αυτήν την φριχτή υπόθεση, ο Ανέστης Αζάς σε συνεργασία με τον ηθοποιό Μιχάλη Πητίδη και τον συγγραφέα Γεράσιμο Μπέκα γράφουν ένα κείμενο που παρουσιάζει τα γεγονότα μέσα από τα μάτια των ζώων. Η ευρηματική τους ιδέα βασίζεται στην παρουσία του Κομισάριο, ενός συνταξιοδοτημένου Κ-9 αστυνομικού σκύλου που έχει ανοίξει ένα γραφείο διερεύνησης υποθέσεων – κάτι σαν ιδιωτικός ντετέκτιβ. Εκεί απευθύνεται, η Πρισίλα μια σκυλίτσα ράτσας (ζώο που χρησιμοποιείται ως αναπαραγωγικό μέσο σε ένα παράνομο εκτροφείο της Αράχωβας) ζητώντας την διαλεύκανση του φόνου του χάσκι. Εδώ, το δολοφονημένο σκυλί δεν ονομάζεται Όλιβερ αλλά Τουίστ (παραπομπή στο μυθιστόρημα του Ντίκενς για το ορφανό αγόρι που ζει μια ζωή κακοποίησης). Στα χνάρια της υπόθεσης του Τουίστ, ο Κομισάριο και ο συνεργάτης του Μεγαλέξαντρο φτάνουν στην Αράχωβα, επιχειρώντας να λύσουν το μυστήριο και να αποδώσουν δικαιοσύνη με τη βοήθεια των αδέσποτων σκύλων που ζουν στην περιοχή, ικετεύοντας τους κατοίκους του χωριού για ένα ξεροκόμματο.

Το έργο επικοινωνεί ευθέως με την αριστοφανική προβληματική, αφενός επειδή θέτει το ζώο, δηλαδή την φωνή της φύσης, σε αφηγητή (Όρνιθες, Σφήκες, Βάτραχοι) όπως και δεκάδες άλλα παραμύθια και παιδικά λογοτεχνήματα τα οποία, στην πορεία των αιώνων, ανάγνωσαν την πραγματικότητα μέσα από την αθώα οπτική του υπόλοιπου πληθυσμού του πλανήτη. Αφετέρου, γιατί υιοθετεί μια έντονη κριτική στάση, στα όρια της σάτιρας.
Με αυτήν την αφετηρία, το κείμενο παίρνει αυτόματα χαρακτηριστικά αλληγορίας, εμπλουτισμένα ωστόσο με στοιχεία ντοκιμαντέρ (τα περισσότερα γεγονότα που συνθέτουν την πλοκή της παράστασης είναι αληθινά), στοιχεία κόμικ (η αποτύπωση των σκύλων έχει κάτι το ρεαλιστικό αλλά και το κωμικό ταυτόχρονα) και μιας σαφούς πολιτικής κατεύθυνσης και κριτικής πάνω στο σύγχρονο οικοδόμημα της ανθρωπότητας: Τα ζώα είναι καταδικασμένα να υποτάσσονται, να χρησιμοποιούνται ως εργαλεία για τα ανθρώπινα συμφέροντα, «να υποφέρουν και να ξεχνιούνται», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο κείμενο.
Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, σημείωσε μεγάλη καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία και επαναλαμβάνεται τώρα για ένα σύντομο κύκλο παραστάσεων.

Βασισμένη σε μια ευφυή ιδέα όπου οι ήρωες και η αφήγηση είναι φυσιοκεντρική και όχι ανθρωποκεντρική, ο Ανέστης Αζάς ασκεί δριμεία κριτική στον σύγχρονο ανθρώπινο πολιτισμό. Αποστασιοποιημένος από την ανθρώπινη ερμηνεία των πραγμάτων καταγγέλλει την αγριότητα του είδους μας απέναντι στη φύση, με αφορμή το πραγματικό γεγονός του αποτρόπαιου βασανισμού μέχρι θανάτου του σκύλου Όλιβερ στην Αράχωβα. Με ένα κείμενο που ενσωματώνει στοιχεία θεάτρου ντοκουμέντου, ποίησης και φιλοσοφίας, σάτιρας, κόμικ και δομής μουσικού θεάτρου, παραδίδει όχι μόνο μια παράσταση υψηλής ενέργειας και έντονης, ζωϊκής σωματικότητας αλλά και ένα σύγχρονο ‘δοκίμιο’ για την στρεβλή, μονομερή, εγωκεντρική ανάγνωση του κόσμου.

Καταρχάς, η σύλληψη του Ανέστη Αζά είναι ευφυής. Έρχεται σε συνέχεια μιας συγγραφικής παράδοσης αιώνων και συνάμα εμπλουτίζεται από ένα σύγχρονο ύφος και χαρακτήρα, που καθιστά το κείμενο διεισδυτικό – πολύ περισσότερο από μια τυπική παραβολή. Παραμένοντας πιστός στο είδος που έχει εντρυφήσει – το θέατρο του ντοκουμέντου – και σε συνεργασία με τους Μιχάλη Πητίδη και Γεράσιμο Μπέκα παραδίδει ένα έργο που εξακτινώνεται στην κοινωνική, πολιτική σάτιρα, το μουσικό θέατρο, το παραμύθι, τις κόμικ αναφορές. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά συνενώνονται κάτω από την ίδια δραματουργική γραμμή που θέλει να καταγγείλει το, πλέον, προφανές στον πλανήτη του 21ου αιώνα: Το ανθρώπινο είδος λειτουργεί δυναστικά, ανηλεώς, κατασπαράζοντας με εγωϊστική μανία κάθε ζωϊκό και φυσικό πόρο, καταπνίγοντας κάθε αθώα φωνή που εναντιώνεται σε αυτή τη θέση· ακόμα και το κλάμα ενός αδέσποτου σκύλου.

Τα στοιχεία του σκηνοθετικού λεξιλογίου που χρησιμοποιεί στα «Σκυλιά» ο Ανέστης Αζάς είναι οικεία και από προηγούμενες σκηνοθεσίες του. Στην ζωντανή ντοκουμενταρίστικη αισθητική με τις ποιητικές ρωγμές της, προσθέτει μια έντονη σωματικότητα – η οποία θα έλεγε κανείς ότι είναι πυρηνικής σημασίας για την, εδώ, ματιά του. Η σκηνοθεσία του υπονομεύει το συμβατικό θέατρο λόγου, δεδομένου ότι οι κεντρικοί ήρωες είναι σκύλοι. Υποκαθιστά ένα υπολογίσιμο μέρος των διαλόγων με φωνητικές εκδηλώσεις σκύλων (γαβγίσματα, αλυχτίσματα, σνιφαρίσματα) και, με την κινησιολογική συμβολή του Κωνσταντίνου Μωραΐτη, επενδύει στη ζωϊκή δυναμική των σωμάτων. Δημιουργεί, δηλαδή, ένα σύστημα αφήγησης υψηλότατης ενέργειας.

Η εξαμελής ομάδα των πρωταγωνιστών – Γιώργος Κατσής, Έλενα Μαυρίδου, Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Μαρία Πετεβή, Γκάρι Σάλομον, Μιχάλης Πητίδης – ενεργοποιεί όλα τα εκφραστικά της μέσα. Προτάσσει μια καλά ασκημένη σωματικότητα, ενεργεί με το λόγο, την έκφραση, το τραγούδι, μπαινοβγαίνει σε ρόλους κι όλα αυτά κάτω από έναν πολύ γρήγορο ρυθμό που ακολουθείται με την ίδια επιδεξιότητα από όλους. Κι ενώ λειτουργούν ως θέατρο συνόλου, υπάρχουν σκηνές όπου ο καθένας και η καθεμιά έχει τη ‘στιγμή’ του: ο Γιώργος Κατσής ως Κομισάριο για τον σπαρακτικό τρόπο που εκφράζει το συναίσθημα πένθους όταν δολοφονείται ο σκύλος – σύντροφος του. Ο Κωνσταντίνος Μωραϊτης για την σωματική αποτύπωση της δηλητηρίασης του Μεγαλέξαντρο. Η Μαρία Πετεβή στο ρόλο της Πρισίλας, μιας ‘σκοτεινής’ Λαίδης ως κακοποιημένη σκυλίτσας εκτροφείου αλλά και στην ξεκαρδιστική εμφάνιση της ως σκυλί του παπά της ενορίας. Η Έλενα Μαυρίδου στο ρόλο της ως αστυνομικό σκυλί ερευνών που έχει αφομοιώσει απόλυτα τον ανθρώπινο κυνισμό. Ο Γκάρι Σάλομον για την δυνατότητα του να λειτουργεί ως πολυεργαλείο ανάμεσα στη μουσική και την υποκριτική – απολαυστικός και ως πρωθυπουργικός σκύλος. Ο Μιχάλης Πητίδης για την εξεγερμένη σκηνή ως πρώην σκυλί κυνομαχιών που, τρομοκρατημένο, έχει απομακρυνθεί από το ανθρώπινο είδος.
Όταν, πλέον, όλοι συνυπάρχουν επί σκηνής εκπροσωπώντας την ανθρώπινη φυλή φορούν πλαστικές μάσκες: δηλώνοντας πως η, κακώς εννοούμενη, ανθρωπίλα είναι παντελώς ανέκφραστη, δίχως συναισθήματα, ενοχές, ούτε καν τους κανόνες μιας αγέλης.

Λαμβάνοντας υπόψιν πως οι σκύλοι παρουσιάζουν ένα είδος αχρωματοψίας, έχουν ένα περιορισμένο χρωματικό φάσμα του κόσμου που τους περιβάλλει, η παλέτα των σκηνικών που σχεδίασε η Διδώ Γκόγκου ανταποκρίνεται σε αυτό το δεδομένο. Στις αχνές αποχρώσεις του μπλε και του κίτρινου είναι βαμμένοι οι όγκοι στρωμάτων που συνθέτουν το σκηνικό και την ίδια ώρα χαρίζουν την λειτουργικότητα που χρειάζονται οι ηθοποιοί για τα άλματα, τις τούμπες και την αυξημένη κινητικότητα τους. Στην ίδια προβληματική και οι ατμοσφαιρικοί φωτισμοί του Γιώργου Κασσάκου.

Η κειμενική μνεία του θρυλικού τραγουδιού των Stooges (την μπάντα του Iggy Pop) «Ι wonna be your dog» με τις χαρακτηριστικές ‘βαριές’ κιθάρες φαίνεται πως λειτουργεί ως κεντρική επιρροή για το συνολικό μουσικό ύφος της παράστασης από τον Παναγιώτη Μανουηλίδη σε αγωνιώδες, σκληρό και άλλοτε νουάρ ύφος. Ωραίες και οι λίγες ανάλαφρες ποπ και τζαζ εξαιρέσεις.

Υπάρχουν κάποιες στιγμές μέσα στο κείμενο (λόγου χάρη η αναφορά στην εμπορευματοποιημένη νοοτροπία της σύγχρονης φιλοζωϊας) που αποσπούν το έργο από το θεματολογικό κέντρο του: πως ο άνθρωπος είναι, τελικά, το πιο άγριο ζώο.

Το πρωτότυπο δείγμα πολιτικής αλληγορίας ως μια ανατρεπτική θεώρηση του κόσμου κορυφώνεται σε μια παράσταση υψηλής σωματικής ενέργειας.