«Το Ξύπνημα της Άνοιξης In Reverse» – Μια ιστορία ενηλικίωσης από το τέλος προς την αρχή

«Ο 13χρονος Μέλχιορ δραπετεύει από το αναμορφωτήριο και βρίσκει προσωρινά καταφύγιο στο νεκροταφείο. Μέσα σε αυτή την απόκοσμη ατμόσφαιρα θανάτου που επικρατεί, θα συναντήσει τον νεκρό φίλο του τον Μόριτς, καθώς και μια άγνωστη Μασκοφορεμένη Ύπαρξη. Με τη βοήθεια της Μασκοφορεμένης Ύπαρξης, θα πραγματοποιήσει ένα νοερό ταξίδι στο παρελθόν προκειμένου να δώσει απάντηση στο πιο κρίσιμο και ανθρώπινο ερώτημα από όλα: αξίζει εν τέλει να ζεις;». Η Σμαράγδα Μαγδαληνή επιχειρεί μία νέα, δική της ανάγνωση, πάνω στο εμβληματικό έργο του Φρανκ Βέντεκιντ, «Το Ξύπνημα της άνοιξης». Και προκύπτει μία σύγχρονη διασκευή ενός δυστοπικού παραμυθιού για ενήλικες, μια παιδική τραγωδία, η οποία, αν και γράφτηκε 134 χρόνια πριν, εξακολουθεί να ασκεί σήμερα μια αιχμηρή κριτική για την τραυματική εμπειρία του περάσματος από την εφηβική στην ενήλικη ζωή.

«Από την πρώτη κιόλας στιγμή επικεντρώθηκα σε τρία πολύ συγκεκριμένα ζητήματα: στην απουσία αληθινού διαλόγου και επικοινωνίας, στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και στη συνενοχή μιας κοινωνίας που γνωρίζει αλλά επιλέγει συνειδητά να παραμείνει σιωπηλή», εξηγεί η Σμαράγδα Μαγδαληνή για την επιλογή της να καταπιαστεί εκ νέου με ένα κλασικό αριστούργημα – ύμνο στην εφηβεία, που βρίθει σπουδαίων μηνυμάτων με διαχρονική αξία.

Η Σμαράγδα Μαγδαληνή επιχειρεί μία νέα, δική της ανάγνωση, πάνω στο εμβληματικό έργο του Φρανκ Βέντεκιντ, «Το Ξύπνημα της άνοιξης».

Εδώ όμως η πορεία της αφήγησης του έργου πραγματοποιείται αντίστροφα – κάτι που δηλώνεται από τον ίδιο τον τίτλο με την προσθήκη του In Reverse. «Το βασικότερό μου μέλημα, εξαλείφοντας από τον θεατή την αγωνία του τι θα γίνει μετά – δεδομένου ότι γνωρίζουμε την έκβαση της ιστορίας ξεκινώντας από το τέλος της – είναι να διατηρήσουμε μια απόσταση και μια ψύχραιμη οπτική και να δούμε τις βαθύτερες αιτίες που οδήγησαν στην πτώση και την καταστροφή μέσα από την υποκειμενική ματιά του Μέλχιορ. Πώς ένα παιδί και κατ’ επέκταση ένας άνθρωπος οποιασδήποτε ηλικίας, βιώνει και διαχειρίζεται το τραύμα, και πώς αυτό επηρεάζει τις μετέπειτα επιλογές του σε όλους τους τομείς; Αυτό που θέλω ουσιαστικά να αναδείξω είναι πως η καταπίεση ή η αδιαφορία είναι εξίσου επιζήμιες για ένα παιδί και πως η επικοινωνία και οι ανθρώπινες σχέσεις διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του ατόμου».

Σ. Μαγδαληνή: Αυτό που θέλω ουσιαστικά να αναδείξω μέσα από την παράσταση είναι πως η καταπίεση ή η αδιαφορία είναι εξίσου επιζήμιες για ένα παιδί.

«Το πρωτότυπο έργο αποτέλεσε ένα δριμύ κατηγορώ ενάντια στον πουριτανισμό και την καταπίεση των σεξουαλικών ενστίκτων κατά την εφηβική ηλικία.  Στις μέρες μας, μια τέτοια προσέγγιση θεωρώ πως μάλλον θα ήταν άτοπη. Εκεί λοιπόν που εστιάζω περισσότερο την προσοχή μου, με αυτή τη διασκευή, είναι αφενός οι ανθρώπινες σχέσεις και αφετέρου το προσωπείο του καθωσπρεπισμού που εξακολουθεί να διέπει την κοινωνία μας μέχρι σήμερα», συνεχίζει η δημιουργός και σκηνοθέτιδα της παράστασης, τονίζοντας πως το στοιχείο που ήθελε αδιαπραγμάτευτα να κρατήσει από το αρχικό κείμενο «ήταν ο στραγγαλισμός της αθωότητας και της ανεμελιάς των παιδιών».

Το «Ξύπνημα της άνοιξης In Reverse» είναι μια σύγχρονη διασκευή ενός δυστοπικού παραμυθιού για ενήλικες, μια παιδική τραγωδία που ασκεί μια αιχμηρή κριτική στην τραυματική εμπειρία του περάσματος από την εφηβική στην ενήλικη ζωή.

«Στην παράσταση, σκηνοθετώ με διαφορετικό τρόπο τα παιδιά και με διαφορετικό τους ενηλίκους, υπογραμμίζοντας την απόσταση ανάμεσά τους. Έτσι λοιπόν επέλεξα τους μεγάλους να τους υποδύονται οι ίδιοι ηθοποιοί που υποδύονται τους εφήβους με την διαφορά ότι φοράνε μάσκες και αλλάζουν ρούχα. Μέσα από την τεχνική της αποστασιοποίησης, ήθελα να μην μπορεί ο θεατής να ταυτιστεί με τους μεγάλους, να αντιληφθεί ότι πρόκειται για  στερεοτυπικούς χαρακτήρες, για καρικατούρες ανθρώπων που κρύβονται πίσω από τη μάσκα μιας αστικής ηθικής, ελπίζοντας ότι είναι αρκετό αυτό από μόνο του για να  καλύψει την ανεπάρκειά τους». Η Σμαράγδα Μαγδαληνή μοιράζεται τον τρόπο με τον οποίο αποφάσισε να αναδείξει σκηνοθετικά τα καίρια ερωτήματα που φέρνει η ίδια από τον κόσμο του Βέντεκιντ στο σήμερα: Τι συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες; Γιατί οι άνθρωποι φτάνουν σε σημείο να συγκαλύψουν το πιο αποτρόπαιο έγκλημα αντί να σταθούν αρωγοί στην απονομή δικαιοσύνης; Γιατί οι ενήλικες αποποιούνται των ευθυνών τους την ίδια στιγμή που κουνάνε το δάχτυλο στους νεότερους;

Σ. Μαγδαληνή: Το τέλος που είχα στο μυαλό μου ήταν εξαρχής ο λόγος αυτής της διασκευής.

«Η μεγαλύτερη πρόκληση από όλες ήταν το τέλος. Δεδομένου ότι η ιστορία αντιστράφηκε έπρεπε να δημιουργήσω ένα τέλος που να είναι εξίσου ισχυρό με την αρχή», αναφέρει η δημιουργός της παράστασης.

«Η ίδια η επιλογή μου για αυτή την αντίστροφη πορεία είναι η μεγαλύτερη πρόκληση γιατί δημιουργεί συγχρόνως πολλά επιμέρους ζητήματα. Ένα πολύ βασικό ζήτημα ενδεχομένως είναι να μπορέσει ο θεατής να καταλάβει τι γίνεται, ποιοι είναι οι χαρακτήρες και πως κάθε σκηνή μάς πηγαίνει ένα βήμα πίσω. Βέβαια για τον λόγο αυτό οι σκηνές φέρουν πλέον τον δικό της τίτλο η καθεμία, με αντίστροφη μέτρηση. Ένα άλλο κομβικής σημασίας ζήτημα που κλήθηκα να αντιμετωπίσω είναι ότι παράλληλα με την ιστορία, έχει εξίσου αντίστροφη πορεία και η εξέλιξη των βασικών χαρακτήρων. Τα παιδιά ξεκινάνε στην πιο σκοτεινή στιγμή τους για να διαγράψουν αντίστροφη πορεία και να οδηγηθούν στην αρχή, στις μέρες της ξεγνοιασιάς και της χαράς. Ήταν κάτι που μας απασχολούσε διαρκώς στις πρόβες και που το είχα συνεχώς κατά νου», η Σμαράγδα Μαγδαληνή μιλά για τις προκλήσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει στήνοντας τη δική της αυτή εκδοχή της ιστορίας.

«Η μεγαλύτερη πρόκληση από όλες ήταν το τέλος. Δεδομένου ότι η ιστορία αντιστράφηκε έπρεπε να δημιουργήσω ένα τέλος που να είναι εξίσου ισχυρό με την αρχή. Για αυτό τον λόγο και όποιος γνωρίζει το πρωτότυπο έργο, η πρώτη ερώτηση που μου θέτει είναι πώς τελειώνει. Ωστόσο αυτή η πρόκληση δεν με φόβισε ποτέ. Για την ακρίβεια, το τέλος που είχα στο μυαλό μου ήταν εξαρχής ο λόγος αυτής της διασκευής. Πίστεψα σε αυτό και άφησα όλα τα υπόλοιπα να κυλήσουν αρμονικά και να πάρουν τη σειρά τους. Κατά τη γνώμη μου είναι πιο σπαρακτικό να βλέπεις παιδιά με όνειρα και ελπίδες, στην καλύτερή τους στιγμή · να ξεδιπλώνεται ένας κόσμος απεριόριστων δυνατοτήτων μπροστά στα πόδια τους και τότε να συνειδητοποιείς πώς κατέληξαν».

Οι ήρωες της ιστορίας μάς συστήνονται στη χρονική στιγμή που έχουν βρεθεί μπροστά σε αδιέξοδα, για να επιστρέψουμε μαζί τους στην αρχή τους, τότε που ήταν γεμάτοι όνειρα και ελπίδες.

«Η παράσταση απευθύνεται σε άτομα άνω των 15 ετών. Από εκεί και έπειτα αν κάτι θα μπορούσαν να αποκομίσουν οι σημερινοί έφηβοι αυτής της ηλικίας από αυτή την ιστορία είναι το να επικοινωνούν. Να συζητούν για όσα τους απασχολούν, να ζητάνε απαντήσεις, να αναφέρουν την αδικία. Κυρίως όμως το να δίνουν σημασία στα σημάδια και αν βλέπουν πως ένα παιδί είναι πιο απόμακρο ή πώς εκφράζει μεταξύ σοβαρού και αστείου σκοτεινές σκέψεις, να το αγκαλιάσουν με διπλάσια αγάπη και να το αναφέρουν σε κάποιον ενήλικα της εμπιστοσύνης τους», επισημαίνει η σκηνοθέτιδα.

Οι τρεις ηθοποιοί της παράστασης Πέτρος Αλαφούζος, Λίνα Μπότη και Βασίλης Πρέκας μάς δίνουν τη δική τους οπτική μέσα από την προσωπική τους τριβή με το έργο.

Λ. Μπότη: Γοητεύομαι από την αμεσότητα και την κυνικότητα του έργου.

«Αυτό που προσωπικά με γοητεύει στο Ξύπνημα της Άνοιξης είναι οι χαρακτήρες όλων των παιδιών. Τα παιδιά, όπως συμβαίνει πάντοτε, είναι γεμάτα από όρεξη για ζωή και εξερεύνηση και ασυνείδητα είναι διατεθειμένα να σου προσφέρουν απλόχερα όλον τους τον κόσμο. Θέτουν ερωτήσεις που αφορούν την ίδια τη ζωή, την ανθρώπινη ύπαρξη, όμως βλέπουμε πως οι μεγάλοι αδυνατούν να δώσουν απαντήσεις όντας εγκλωβισμένοι στο πλαίσιο της καπιταλιστικής, αστικής κοινωνίας. Γοητεύομαι από την αμεσότητα και την κυνικότητα του έργου γιατί παρά τα όσα συμβαίνουν στο τέλος με κάνει να σκέφτομαι πως πάντα υπάρχει ελπίδα και όλα μπορούν να αλλάξουν, εξίσου κοινωνικά και ατομικά, αρκεί να το θελήσουμε», αποκαλύπτει η Λίνα Μπότη.

«Είναι η τόλμη του ίδιου του συγγραφέα να μιλήσει για την καταπίεση του ατόμου από την κοινωνία και την επανάσταση του εναντίον της. Η καταπίεση της νέας γενιάς, ο παραγκωνισμός των επιθυμιών τους και των συναισθημάτων τους προς αποφυγήν της διατάραξης της καθεστηκυίας τάξης είναι ένας εκρηκτικός μηχανισμός και η επακόλουθη έκρηξη οδηγεί στον όλεθρο τόσο της κοινωνίας όσο και του ατόμου. Συγκινεί και προβληματίζει η σκέψη πως η νέα γενιά έχει τόσες δυνατότητες που όμως χάνονται όταν οι γονείς προσπαθούν να τις καταπνίξουν ελέω των δικών τους καταβολών και τρόπου σκέψης», συνεχίζει σχετικά με την διαχρονικότητα του έργου που συγκινεί.

Π. Αλαφούζος: Η δική μας ιστορία θέλει να σε κάνει αναρωτηθείς για τη στάση σου και τον τρόπο σκέψης σου.

Με τη σειρά του ο Πέτρος Αλαφούζος το περιγράφει «ως ένα παιδικό παραμύθι με θλιβερό τέλος, μια παιδική τραγωδία, κάτι πολύ σπάνιο και ιδιαίτερο που δεν συναντάς συχνά. Στα περισσότερα παραμύθια το τέλος είναι αίσιο και έχουν πιο πολύ διδακτικό χαρακτήρα, παίρνεις το μήνυμα που θέλει να σου περάσει και πορεύεσαι με αυτό. Στη δικιά μας ιστορία δεν είναι έτσι, πόσο μάλλον όταν τη λέμε από το τέλος στην αρχή. Θέλει να σε κάνει αναρωτηθείς για τη στάση σου και τον τρόπο σκέψης σου. Αντιλαμβάνεσαι ότι κάθε μικρή σου πράξη, όσο ασήμαντη κι αν φαίνεται σε σένα, μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο σε κάποιους άλλους και να τους οδηγήσει σε μεγάλες αποφάσεις που δεν αντιστρέφονται. Πρέπει να είμαστε πιο συνειδητοί σαν υπάρξεις και να πράττουμε με αγνές προθέσεις, όχι φορώντας ένα προσωπείο που μας κάνει να φερόμαστε με τρόπο που δε μας αντιπροσωπεύει, που μας παρασύρει να κάνουμε πράγματα που δεν εννοούμε και πληγώνουμε τους άλλους. Εν ολίγοις, άμα απλά είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, θα είμαστε και με τους άλλους, και σίγουρα η κοινωνία και ο κόσμος θα είναι πολύ καλύτεροι».

Οι τρεις ηθοποιοί της παράστασης Πέτρος Αλαφούζος, Λίνα Μπότη και Βασίλης Πρέκας μάς μιλούν για την εμπειρία της προετοιμασίας και την τριβή με το έργο.

Β. Πρέκας: Eίναι καλό να παραδειγματιστούμε από τα παιδιά. Με την ελπίδα πως θα ξαναβρεθούμε με το μικρό παιδί που κρύβουμε μέσα μας».

«Αυτό που μου αποκάλυψε το έργο του Βέντεκιτ και παράλληλα η ίδια η ζωή είναι κάτι που γνωρίζουμε καλά αλλά το προσπερνάμε. Τα παιδιά έχουν την τάση να ρωτούν. Έχουν αμφιβολίες, περιέργεια, επιθυμία να μάθουν. Ρωτούν τους μεγαλύτερους γιατί πιστεύουν ότι αυτοί έχουν τις απαντήσεις. Κι από την άλλη, οι μεγαλύτεροι συχνά στέκονται με μια σιγουριά απέναντι στα πράγματα. Σαν να τα ξέρουν όλα. Σαν να είναι έτσι τα πράγματα και να μην αλλάζουν. Ίσως, όμως είναι καλό να παραδειγματιστούμε από τα παιδιά. Να θυμηθούμε κι εμείς να ρωτάμε ακόμα και να αμφισβητούμε τον εαυτό μας αν χρειαστεί. Με την ελπίδα πως θα ξαναβρεθούμε με το μικρό παιδί που κρύβουμε μέσα μας», λέει ο Βασίλης Πρέκας.

Για τον Πέτρο Αλαφούζο η φράση του κειμένου αυτή, συγκεντρώνει όλη τη δύναμη και τη σημασία του έργου. «Τα τρία παιδιά της ιστορίας μας έρχονται αντιμέτωπα με τον κόσμο τον μεγάλων. Βάζουν εμπόδια στα «θέλω» τους χωρίς ουσιαστικό λόγο, δε τα αφήνουν να ζήσουν όπως θέλουν και επαναλαμβάνουν τα ίδια λάθη και αυτά σαν ενήλικες. Αντιλαμβάνονται από νεαρή ηλικία ότι αν θες κάτι, πρέπει να παλέψεις για να το κατακτήσεις, κι αν δεν έχεις παλέψει για κάτι, είναι εφήμερο και εύθραυστο. Σε αυτή τη φράση οι μικροί έρχονται αντιμέτωποι με τους μεγάλους, οι πολίτες με την εξουσία, τα παιδιά με τους γονείς, ο Δαυίδ με τον Γολιάθ και ο καθένας μας με τους δαίμονες του. Κάθε φορά που εκφέρω αυτή τη φράση κάνω και μια διαφορετική σκέψη σαν Μέλχιορ, ίσως και σαν Πέτρος. Για μένα, από δω και πέρα, αυτή η φράση θα με ακολουθεί σε ό,τι κι αν κάνω».