Τιμοφέι Κουλιάμπιν: Ο πόλεμος είναι πιο κοντά από ότι νομίζουμε· όλοι θα τον συναντήσουμε

Ο Ρώσος Τιμοφέϊ Κουλιάμπιν δεν είναι μια τυπική μετάκληση πρώτης γραμμής από το Φεστιβάλ Επιδαύρου. Γιατί ναι, οι θεατρικοί κύκλοι της Ευρώπης αναγνωρίζουν στο πρόσωπο του έναν από τους σημαντικότερους νέους σκηνοθέτες της ηπείρου. Όμως, το τελευταίο διάστημα αναγνωρίζουν κι έναν πολιτικό εξόριστο. Αρνητής του καθεστώτος Πούτιν, ειδικά μετά την εισβολή στην Ουκρανία το Φεβρουάριο του 2022, εργάζεται με έδρα το Βερολίνο (όπως πολλοί αυτοεξόριστοι Ρώσοι καλλιτέχνες). Και αυτό το βίωμα – θέση καλείται να μεταγγίσει στο αντιπολεμικό έργο του Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Αυλίδι».

Σύσσωμο το καστ με τον σκηνοθέτη της παράστασης, σε στιγμιότυπο με τον Παντελή Μπουκάλα και την Κατερίνα Ευαγγελάτου.

Στη σκέψη του, το κέντρο του έργου δεν εντοπίζεται στο φιλοσοφικό μήνυμα της θυσίας της Ιφιγένειας, αλλά «στον πόλεμο που αναμένεται να έρθει. Στην ‘Ιφιγένεια’ δεν βλέπουμε πόλεμο, παρά μόνο στρατιώτες και οπλαρχηγούς, ερχόμαστε σε επαφή με τη νοοτροπία και την τεχνολογία του πολέμου, ένα θέμα που, δυστυχώς στις μέρες μας, είναι πολύ επίκαιρο. Ο πόλεμος είναι μια τεράστια επιχείρηση» σχολιάζει, δίνοντας εξ αρχής το σήμα της ανάγνωσης του.

Τιμοφέϊ Κουλιάμπιν: Ο πόλεμος είναι μια τεράστια επιχείρηση

«Στο έργο δεν τίθεται καν το ερώτημα ‘αν θα ξεκινήσουμε πόλεμο’. Είναι δεδομένο, γεγονός ότι θα γίνει πόλεμος. Θεωρείται ένα κανονικό κομμάτι της ζωής – κι αυτό είναι πρόβλημα κατά τη γνώμη μου. Οι άνθρωποι του 21ου αιώνα συμφωνούμε πως ο πόλεμος δεν είναι μια αποδεκτή κατάσταση – κι όμως συμβαίνει. Όπως φαίνεται δεν έχουμε διδαχθεί τίποτα από την Ιστορία. Πιστεύουμε πως ο ανθρώπινος πολιτισμός προχωράει αλλά αυτή η πίστη καταρρίπτεται. Ο πόλεμος είναι πιο κοντά από ότι νομίζουμε· όλοι θα τον συναντήσουμε», συνεχίζει με σταθερή φωνή.

Ο μεταφραστής της τραγωδίας του Ευριπίδη, Παντελής Μπουκάλας.

Αυτή είναι μια διαπίστωση που, σύμφωνα με το μεταφραστή του έργου, Παντελή Μπουκάλα συμφωνεί απόλυτα και με τον Ευριπίδη, που εδώ γράφει το προτελευταίο σωζόμενο έργο του, πριν το κύκνειο άσμα των «Βακχών».

Παντελής Μπουκάλας: Δεν είμαστε καθόλου σίγουροι πως οι πολεμικές συγκρούσεις παρατείνονται επειδή δεν γίνεται αλλιώς, ή απλώς για να ικανοποιήσουν τις ορέξεις της πολεμικής βιομηχανίας

«Μοιράζεται τη σοφία του και μας δίνει τις τελευταίες του συμβουλές: ‘Μην πολεμάτε’, μας λέει και για μια ακόμα φορά το βλέπουμε στη γειτονιά μας: Δείτε πως οι πόλεμοι γύρω μας έχουν βαλτώσει. Και δεν είμαστε καθόλου σίγουροι πως αυτές οι συγκρούσεις παρατείνονται επειδή δεν γίνεται αλλιώς ή απλώς για να ικανοποιήσουν τις ορέξεις της πολεμικής βιομηχανίας. Ένα αναλώσιμο κρέας είναι ο άνθρωπος», υπερθεματίζει με λόγια ακριβά ο κ. Μπουκάλας καλώντας μας, όπως και ο Κουλιάμπιν, να δούμε το «πίσω γράμμα» της θυσίας της Ιφιγένειας. «Τόσο άγριος μπορεί να γίνει ο άνθρωπος, μπορεί να δολοφονήσει το παιδί του. Γιατί ο Αγαμέμνων δεν έχει κανένα ενδιαφέρον για την πατρίδα του, τον απασχολεί μόνο η ηγεσία του στρατεύματος».

Η Ανθή Ευστρατιάδου στο ρόλο της Ιφιγένειας και η Μαρία Ναυπλιώτου ως Κλυταιμνήστρα.

Δεν είναι τυχαίο που ο Τιμοφέϊ Κουλιάμπιν φέρνει την εξέλιξη της πλοκής στη σύγχρονη εποχή, χωρίς – όπως ξεκαθαρίζει να υποδεικνύει κάποια χώρα ή κάποιον ηγέτη.

Παρόλα αυτά, στις ρητορικές του Αγαμέμνονα, του Μενέλαου, του Αχιλλέα, ο 39χρονος Ρώσος βλέπει ξεκάθαρα «τους ανθρώπους που υποκινούν πολεμικές συγκρούσεις, τους ανθρώπους που μας κυβερνούν και ορίζουν τα πάντα, κάθε κόρη που αναγκάζεται να συνειδητοποιήσει την ποιότητα του πατέρα της όταν της ανακοινώνει πως η ζωή της δεν της ανήκει, κάθε εξουσία στην οποία δεν μπορούμε να εναντιωθούμε».

Ο Τιμοφέϊ Κουλιάμπιν δηλλωνει μεγάλη περηφάνια για τη δυνατότητα να σκηνοθετήσει στην Επίδαυρο.

Παρά την βαρύτητα που λαμβάνει το έργο στις μέρες μας, με τις εστίες του πολέμου να παραμένουν άσβεστες στη Γάζα και στην Ουκρανία και τις εκατόμβες αθώων να πληθαίνουν ολοένα, ο Κουλιάμπιν ομολογεί πως η «Ιφιγένεια» ήταν ένα πάντα ένα από τα πιο αγαπημένα του έργα στο παγκόσμιο δραματολόγιο. Εξοικειωμένος με το αρχαίο δράμα έχοντας ανεβάσει τη «Μήδεια» στη Μόσχα αλλά και την όπερα του Ιγκόρ Στραβίνσκι «Oedipus Rex», θα αντιμετωπίσει για πρώτη φορά την πρόκληση της Επιδαύρου – ένα χώρο που ονομάζει «μυθικό» – με μεγάλη περηφάνια. Παρόλα αυτά, δεν προτίθεται να απομακρύνει τους όρους του ψυχολογικού θεάτρου (ένα χώρο από τον οποίο καταγωγικά προέρχεται) καθώς «δεν θέλω να χάσω τη δύναμη μου ως σκηνοθέτης. Πάντα θα ψάχνω τις σχέσεις μεταξύ των ηρώων· μπορεί οι ήρωες να έρχονται από το απώτατο παρελθόν, ωστόσο εγώ επιθυμώ να τους κατανοήσω ως σημερινά πρόσωπα», διευκρινίζει.

Τους ήρωες αυτούς θα ερμηνεύσει μια αποκλειστικά ελληνική διανομή, στο πλαίσιο μιας στρατηγικής του Φεστιβάλ Επιδαύρου να δημιουργεί αφενός μοναδικές παραστάσεις (οι οποίες δεν θα περιοδεύσουν και δεν θα παρουσιαστούν σε άλλο θέατρο) και αφετέρου να μπολιάζει τους Έλληνες ερμηνευτές με διεθνείς πρακτικές προσέγγισης του αρχαίου δράματος.

Στην, κατά Κουλιάμπιν, «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» πρωταγωνιστούν η Μαρία Ναυπλιώτου ως Κλυταιμνήστρα, ο Νίκος Ψαρράς ως Αγαμέμνων, η Ανθή Ευστρατιάδου ως Ιφιγένεια, ο Θάνος Τοκάκης ως Αχιλλέας, ο Νικόλας Παπαγιάννης ως Μενέλαος και ο Δημήτρης Παπανικολάου ως Πρεσβύτης. Στον ανδρικό Χορό συμμετέχουν οι Δημήτρης Γεωργιάδης, Χρήστος Διαμαντούδης, Μάριος Κρητικόπουλος, Βασίλης Μπούτσικος, Αλέξανδρος Πιεχόβιακ.

Στο ρόλο του Αγαμέμνονα, ο Νίκος Ψαρράς.

Άπαντες δηλώνουν μεγάλη ικανοποίηση για τη συνεργασία με το Ρώσο σκηνοθέτη «για την ευγένεια και τη δημιουργικότητα του», όπως λέει η Μαρία Ναυπλιώτου, «για την δυνατότητα του να μας εμπνεύσει με τρόπο ασυνείδητο ώστε να βουτήξουμε σε άγριες ψυχικές περιοχές», σύμφωνα με την Ανθή Ευστριάδου, «για την ευλογία να μας δίνει την ευκαιρία να είμαστε όλοι ίσοι στην πρόβα – αφού μόνο τότε μπορείς να είσαι γόνιμος στο ρόλο σου», όπως εξηγεί ο Νίκος Ψαρράς, «για την τρομερή πυκνότητα της πρόβας που μας έχει εξασφαλίσει» σύμφωνα με το Θάνο Τοκάκη, καθώς οι πρόβες της «Ιφιγένειας» διαρκούν μόνο έξι εβδομάδες – έναντι του συνήθους διαστήματος 2.5 μηνών υπό τη μπαγκέτα Ελλήνων σκηνοθετών.

Όλοι και όλες συμφωνούν για το ενδιαφέρον της πολυπολιτισμικής αυτής συνάντησης με άξονα το αρχαίο δράμα που, καθώς σημειώνει και ο Νικόλας Παπαγιάννης προσφέρει «μια λυτρωτική απενοχοποίηση» από τις εγχώριες, συχνά συμβατικές, αναγνώσεις.

Την επιδίωξη μιας διεθνούς πορείας της παράστασης εκφράζει η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Κατερίνα Ευαγγελάτου.

Η ανάγνωση Κουλιάμπιν θα δώσει έμφαση σε μια ιδιαίτερη αισθητική γλώσσα, η οποία και θα προκύπτει από τον αφηγηματικό ρυθμό, τη μουσική (με την υπογραφή του Timofei Pastukhov) «στοιχεία που θα μας βοηθήσουν να σχηματίσουμε μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα με οπτικό ενδιαφέρον. Σκοπός μας είναι η εικόνα να εκπέμπει νόημα, ακόμα κι αν κάποιος δεν κατανοεί το έργο», εξηγεί ο ίδιος.

Η παράσταση θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου την Παρασκευή 5 και το Σάββατο 6 Ιουλίου με την προοπτική να έχει και συνέχεια εκτός Ελλάδας. Όπως, άλλωστε, διευκρινίζει η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Κατερίνα Ευαγγελάτου έχουν προσκληθεί διευθυντές ευρωπαϊκών οργανισμών και επιμελητές για να την παρακολουθήσουν «καθώς έχει όλες τις προδιαγραφές για να ταξιδέψει»· δηλαδή, όχι μόνο του καθαυτού καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος αλλά κι ενός ευέλικτου σχήματος που μειώνει τα κόστη μετάκλησης σε άλλη χώρα.