Θεατής: «Αισωπομαχίες!», από την ομάδα Μικρός Νότος στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Από την αρχής έως το τέλος της παιδικής παράστασης «Αισωπομαχίες!», η οποία παρουσιάζεται από τη θεατρική ομάδα Μικρός Νότος, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης,  σε κείμενο-σκηνοθεσία της ομάδας και του Πέτρου Δαμουλή και ιδέα-καλλιτεχνική επιμέλεια της Χρύσας Διαμαντοπούλου, ένα πράγμα γίνεται ξεκάθαρο: Η επιθυμία των συντελεστών να μυηθούν τα παιδιά με τρόπο ευχάριστο, δημιουργικό και συμμετοχικό στη διαδικασία παρακολούθησης μιας θεατρικής παράστασης.

Η ομάδα Μικρός Νότος πραγματοποιεί μια «βουτιά» στη λαϊκή παράδοση και μεταφέρει επί σκηνής πέντε αγαπημένους μύθους του Αισώπου, «Το Τζιτζίκι και το Μυρμήγκι», «Oι δύο Τράγοι», «Ο Βοριάς και ο Ήλιος», «Ο Κάβουρας και το Φίδι», «Ο Λαγός και η Χελώνα», προσφέροντας μια ολοκληρωμένη, σύγχρονη, ψυχαγωγική, διαδραστική και διδακτική εμπειρία, ενδεδυμένη με χιούμορ, ζωντάνια, φαντασία, ανατροπές, παιγνιώδη διάθεση, μεταμορφώσεις, live μουσική και τραγούδια, αξίες και ιδανικά, κατά την οποία το παιδικό κοινό από παθητικός δέκτης μετατρέπεται σε «συν-δημιουργός» και ισότιμος συνομιλητής.

Στην παράσταση δύο ξεροκέφαλοι Τράγοι πάνω σε ένα γεφύρι μαλώνουν για το ποιος θα το περάσει πρώτος, ένα αργόσχολο Τζιτζίκι κοροϊδεύει το εργατικό Μυρμήγκι που δουλεύει ακατάπαυστα όλο το καλοκαίρι για να εξασφαλίσει τροφή για τον χειμώνα,  οι υπερόπτες Βοριάς και Ήλιος ανταγωνίζονται για το ποιος από τους δύο είναι πιο δυνατός, ένα κουτοπόνηρο και ύπουλο Φίδι προσπαθεί να ξεγελάσει έναν Κάβουρα για να τον φάει, δύο άσπονδοι σχολικοί «εχθροί», ο Λαγός και η Χελώνα, διαγωνίζονται σε έναν αγώνα δρόμου για τη θέση του ταχυδρόμου με αναπάντεχα αποτελέσματα…

Αν και η ύπαρξη του αμφισβητείται από πολλούς, ωστόσο, ο Αίσωπος θεωρείται ο σπουδαιότερος από τους αρχαίους μυθοποιούς, πατέρας της «διδακτικής μυολογίας». Για τη ζωή του δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες. Ο Ηρόδοτος τον αναφέρει ως έναν δούλο που έζησε τον 6^ο αιώνα π.Χ. στη Σάμο, ο Πλούταρχος ως σύμβουλο του Βασιλιά Κροίσου της Λυδίας, ενώ άλλες πηγές κάνουν λόγο για καταγωγή από τη Θράκη ή τη Φρυγία.  Πιθανολογείται δε πως επρόκειτο για μια επινενοημένη φιγούρα στην οποία μεταγενέστερα αποδίδονταν σύντομες ηθικοδιδακτικές, προφορικές διηγήσεις, με συμβολικό και αλληγορικό χαρακτήρα, ενίοτε σατιρικές, εμποτισμένες με λαϊκή σοφία και φιλοσοφικές προεκτάσεις, στις οποίες πρωταγωνιστές είναι ως επί το πλείστον ζώα τα οποία μιλούν και συμπεριφέρονται όπως οι άνθρωποι. Μέσα από αυτές στηλιτεύονται και διακωμωδούνται ανθρώπινοι χαρακτήρες, συμπεριφορές, ελαττώματα και κοινωνικές καταστάσεις. Η πρώτη γνωστή, μη σωζόμενη όμως, έκδοση των «Αισώπειων Μύθων» δημοσιεύτηκε από τον Δημήτριο τον Φαληρέα γύρω στα τέλη του 4^ου αιώνα π.Χ.. Στο πέρασμα των αιώνων οι μύθοι αυτοί γνώρισαν πολυάριθμες αναθεωρήσεις και μεταφράσεις ως συνέπεια εικάζεται πως το σώμα της δουλειάς που φτάνει ως τις μέρες μας φέρει λίγες ομοιότητες με τις πρωτότυπες αφηγήσεις.

Ο Πέτρος Δαμουλής (κείμενο και σκηνοθεσία για «Το Τζιτζίκι και το Μυρμήγκι», «Oι δύο Τράγοι») και η ομάδα Μικρός Νότος προσάρμοσαν τους πέντε αυτούς «Αισώπειους Μύθους» στο σήμερα, σε μια φρέσκια ανάγνωση που με όχημα το γέλιο επεκτείνει τα διαχρονικά τους μηνύματα με σύγχρονους προβληματισμούς. Στο επίκεντρο η έννοια της ειρηνικής συνύπαρξης και της φιλίας. Τις περισσότερες φορές οι ήρωες, με τα «ανθρώπινα» προτερήματα και ελαττώματα τους, παρ’ όλο που ξεκινούν από διαφορετική αφετηρία όσον αφορά τις ιδέες, τα πιστεύω και τις πράξεις τους, στο τέλος καταφέρνουν να συμφιλιωθούν και να δώσουν τα χέρια, ενώ όταν κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό η «τραγική» κατάληξη αποτελεί μονόδρομο. Το πείσμα, ο ανταγωνισμός, η εγωπάθεια, ο ασυγκράτητος θυμός, η απερισκεψία και η αλαζονεία έχουν ασυζητητί ολέθριες επιπτώσεις και μόνο χαμένος βγαίνει όποιος υποκύπτει σε τέτοιου είδους προβληματικές συμπεριφορές.

Στον αντίποδα αυτών παρατάσσονται αξίες όπως η ομαδικότητα, η αλληλεγγύη, η προνοητικότητα, η λογική, η εργατικότητα, η γενναιοδωρία, ο σεβασμός, η ισότητα και η δικαιοσύνη. Εκκινώντας από τον πυρήνα των μύθων του Αισώπου κατά τον οποίον οι «αδύναμοι» μπορούν να τα βάλουν με -ακόμα και να ξεπεράσουν- τους «δυνατούς», η παράσταση από τη μια υπογραμμίζει πως ναι μεν είναι καλό και δίκαιο κάποιες φορές να παίρνουμε το μάθημα μας, να προσέχουμε τους «φίλους – φίδια», ωστόσο, άλλες φορές αξίζει να κάνουμε το πρώτο βήμα προς τη συγχώρεση και να είμαστε μεγαλόκαρδοι με αυτούς που μας αδίκησαν. Να ενεργούμε με σύνεση και όχι αυτοκαταστροφικότητα. Να μη χάνουμε την πίστη στον εαυτό μας και να μην το βάζουμε κάτω. Να δεχόμαστε πως κάποιες φορές είναι εντάξει να χάνουμε.

Παράλληλα, Πέτρος Δαμουλής και Μικρός Νότος αναδεικνύουν μια πιο επίκαιρη πλευρά των μύθων ενισχύοντας απολαυστικά την κωμική χροιά της παράστασης. Είτε με άμεσες αναφορές είτε σε πιο συμβολικό επίπεδο. Είναι δύσκολο για παράδειγμα να μην εντοπίσει κανείς στην ιστορία του «Βοριά και του Ήλιου» παραλληλισμούς που έχουν να κάνουν με το επιτακτικό ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και τους κινδύνους που «εγκυμονεί» για τα έμβια όντα, τον σεβασμό που οφείλουμε να επιδείξουμε προς το φυσικό περιβάλλον ή στην ιστορία του «Λαγού και της Χελώνας» το εύστοχο σχόλιο πάνω στον σχολικό εκφοβισμό, ή το πως η «μάχη» των «Δύο τράγων» πάνω στη γέφυρα συνοδεύεται από αφήγηση που θυμίζει κλασική κάλυψη ποδοσφαιρικού αγώνα στο λεξιλόγιο και το ύφος.

Στην παράσταση «Αισωπομαχίες!» το Α και το Ω της ευχάριστης και διασκεδαστικής ατμόσφαιράς, η οποία -μαζί με τον γρήγορο ρυθμό, την ισορροπημένη δομή, τα προσεγμένα επιμέρους στοιχεία, τη λογική διάρκεια και τη συνοχή- καταφέρνει να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων είναι το διαδραστικό στοιχείο, το οποίο «μεγιστοποιεί» τον ψυχαγωγικό και διδακτικό χαρακτήρα των «Αισώπειων Μύθων» μέσα από σύγχρονα θεατροπαιδαγωγικά μέσα, ενδυναμώνοντας, παράλληλα, την κοινωνική διάσταση του θεατρικού φαινομένου.

Ήδη από την είσοδο των μικρών θεατών στην αίθουσα η ομάδα Μικρός Νότος πετυχαίνει αποτελεσματικά να εγκαθιδρύσει άριστη επικοινωνία με την πλατεία. Καθώς τα παιδιά κάθονται στη θέση τους, οι ηθοποιοί ρωτούν να μάθουν τα ονόματα τους καθώς και άλλες ενδιαφέρουσες πληροφορίες που θα τους ενθαρρύνουν να ανοιχτούν και να αντιμετωπίσουν το θέατρο ως ένα αμφίδρομο συλλογικό βίωμα.

Κατά τη διάρκεια της παράστασης, λοιπόν, δίνεται χρόνος και «χώρος» στα παιδιά. Η ενεργός συμμετοχή τους επιτυγχάνεται σταδιακά και με ποικίλους τρόπους μέσα από το θεατρικό παιχνίδι, το οποίο περιλαμβάνει τραγούδι, μίμηση ήχων και κινήσεων, συζήτηση για το πως μπορεί να αισθάνεται ένας ήρωας, τι μπορεί να χρειάζεται ή τι θα έλεγε αν μπορούσε. Τα παιδιά παίζουν ακόμη και καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής «γράφοντας» τα ίδια το τέλος της ιστορίας. Με τον τρόπο αυτό ενεργοποιείται η φαντασία και η συναισθηματική νοημοσύνη τους, μπαίνουν στη διαδικασία να σκεφτούν πάνω σε αυτό που είδαν και να συναισθανθούν τους ήρωες, να βρουν λύσεις. Όλα αυτά σε ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον που τους δίνει βήμα και ερεθίσματα ώστε να εκφράσουν την άποψη τους ελεύθερα και χωρίς φόβο, να ανακαλύψουν πτυχές του ίδιου τους του εαυτού, να ανταλλάξουν απόψεις με υγιή τρόπο και να κινητοποιήσουν τη δημιουργικότητα τους.

Σκηνοθεσία – Μουσική – Ερμηνείες

Η ευρηματικά λιτή σκηνοθεσία των Πέτρου Δαμουλή («Το Τζιτζίκι και το Μυρμήγκι», «Oι δύο Τράγοι») και της Ομάδας Μικρός Νότος, όπου χρησιμοποιούνται μόνο τα απολύτως αναγκαία σκηνικά μέσα, δημιουργεί ένα στέρεο, ενιαίο αποτέλεσμα του οποίου κύριο συστατικό αποτελούν ο λόγος, η μουσική/τα τραγούδια και οι ηθοποιοί. Ο πρώτος σηκώνει στους «ώμους» του την επεξηγηματικότητα και ευληπτότητα του σκηνικού θεάματος με τη συνδρομή διάφορων οπτικών και ηχητικών λεπτομερειών.

Η μουσική της παράστασης, η οποία παίζεται ζωντανά από τους ίδιους τους ηθοποιούς, αποκτά πολυλειτουργικό ρόλο. Ως ένα επιπλέον στοιχείο της «αφήγησης» που ενισχύει το κλίμα και το συναίσθημα που αναδύει η εκάστοτε σκηνή. Ως ένα σκηνοθετικό ατού στην υπηρεσία της ευρυθμότητας και της ζωντάνιας της παράστασης. Ως μια ακόμη γνώση για να πάρουν μαζί τους οι μικροί θεατές: Δεν είναι τυχαίο που στην εισαγωγή οι ηθοποιοί εξήγησαν ένα ένα τα μουσικά όργανα που θα χρησιμοποιούσαν κατά τη διάρκεια της παράστασης -ορισμένα δεν τα είχαν ξανακούσει ούτε οι μεγάλοι: Τύμπανα, κιθάρα, άρπα, βροντή, καζού, magic drum, καλίμπα, ξύστρα, μουσική γαβάθα, καστανιέτες, κρόταλα, ζήλιες, καχόν. Ως εργαλεία που υποδηλώνουν τη σκηνική δράση με συμβολικό τρόπο: Για παράδειγμα οι νότες της άρπας γίνονται οι «ακτίνες» του ήλιου που πέφτουν στη Γη και ο ήχος της βροντής η «αντάρα» που σηκώνει ο βοριάς. Ως ένας επιπλέον φόρος τιμής στη λαϊκή παράδοση, συγκεκριμένα στα κλέφτικα και τα δημοτικά τραγούδια. Η πρωτότυπη μουσική ανήκει στον Πέτρο Δαμουλή. Οι αστείοι και γεμάτη νόημα στίχοι στον  ίδιο («Το Τζιτζίκι και το Μυρμήγκι», «Oι δύο Τράγοι», «Ο Λαγός και η Χελώνα») και τον Νίκο Αξιώτη.

Ευρηματικές πινελιές συναντά κανείς και στο στήσιμο της ερμηνείας των ηθοποιών, συνεργατικά με την κινησιολογία της Έλενας Γεροδήμου. Νίκος Αξιώτης, Δήμητρα Σκέμπη και Έλσα Λουμπαρδιά μάς παραδίδουν προσεκτικά δουλεμένες και άρτιες ερμηνείες σε εναλλαγές ρόλων. Οι εμφατικές, ζωηρές κινήσεις του σώματος τους και οι ηχομιμητικές γλωσσικές εκφράσεις τους, αντιπροσωπευτικές -με έναν πρωτότυπο τρόπο- του εκάστοτε προσωποποιημένου ζώου ή οντότητας που κλήθηκαν να υποδυθούν. Τα συναισθήματα αποτυπώνονται ευδιάκριτα στο πρόσωπο τους. Ελεγχόμενα όλα, μάλιστα, τα ερμηνευτικά στοιχεία σε τέτοιο βαθμό ώστε να διατηρείται το κωμικό «τέμπο» καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης, ακόμη και στην περίπτωση που ένας ήρωας «συναντά» το άδοξο… τέλος του. Στα συν και η καλή σκηνική μεταξύ τους σχέση και ο πρόσχαρος και φιλικός τόνος της διάδρασης τους με τα παιδιά.

Σκηνικά – Κοστούμια

Τα σκηνικά και τα κοστούμια της Γεωργίας Μπούρδα «παίζουν» με τις λεπτομέρειες δίνοντας μας τις απαραίτητες συμπληρωματικές πληροφορίες για τους επί σκηνής ήρωες, υποδηλώνοντας την εναλλαγή των ρόλων και του δραματικού χώρου με σαφήνεια, συνεπικουρικά με τα ελάχιστα σκηνικά αντικείμενα και την αφήγηση.

Μια απολαυστική, προσεγμένη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διαδραστική παράσταση που «φέρνει» τον Αίσωπο στο σήμερα, κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων θεατών και συνδυάζει το χιούμορ με τη μετάδοση σημαντικών και καίριων μηνυμάτων. Η παρακολούθηση μετατρέπεται για τα παιδιά σε μια διασκεδαστική, εποικοδομητική και παιχνιδιάρικη διαδικασία, γεμάτη κέφι, ρυθμό και μουσική.