4 σπουδαίοι σκηνοθέτες που καθόρισαν το θέατρο του 20ού αιώνα

Ο σπουδαίος σκηνοθέτης Κονσταντίν Σεργκέγεβιτς Αλεξέγεφ γεννήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 1863 και πέθανε στις 7 Αυγούστου 1938 στη Μόσχα. Μετέτρεψε το όνομα του σε Κονσταντίν Στανισλάφσκι σε ηλικία 25 ετών, στην προσπάθεια του να μην εκθέσει την οικογένεια του. Ήρθε σε επαφή με το θέατρο από πολύ νεαρή ηλικία, καθώς πρωταγωνιστούσε και διηύθυνε δικές του παραστάσεις από τα δύο του χρόνια. Το 1888 ίδρυσε μαζί με άλλους καλλιτέχνες την Εταιρεία Τέχνης και Λογοτεχνίας, όπου σε αυτή μελέτησε σε βάθος και δημιούργησε μεθόδους εκπαίδευσης για τους ηθοποιούς. Αργότερα, επινόησε το φημισμένο “Σύστημα Στανισλάφσκι”, όπου θεωρείται μέχρι και σήμερα απαραίτητο εγχειρίδιο υποκριτικής για τον ηθοποιό.

Σύμφωνα με το Σύστημα του και με γνώμονα το ρεαλισμό, ο Στανισλάφσκι πίστευε πως ο ηθοποιός πρέπει να “ζει το ρόλο του” κατά τη διάρκεια μιας παράστασης. Αυτό προϋπέθετε την εξάσκηση της μνήμης των ηθοποιών, την οποία έπρεπε να επικαλούνται με σκοπό να ανακαλούν φυσικά συναισθήματα. Ωστόσο, παρατήρησε πως αυτή η μέθοδος ήταν εξαιρετικά επώδυνη για τους ηθοποιούς και αναζήτησε λιγότερο επίπονους τρόπους με τους οποίους οι ηθοποιοί θα μπορέσουν να αποδώσουν αληθοφανή συναισθήματα. Έτσι, εντάχθηκε ο όρος “μαγικό Αν”, σύμφωνα με τον οποίο ο ηθοποιός χρησιμοποιώντας τη φαντασία του, επεδίωκε να ταυτιστεί ο ίδιος με το ρόλο που υποδύεται, χωρίς να χρειαστεί να ανακαλέσει προσωπικά βιώματα. Τέλος, το σύστημα στράφηκε και προς την μέθοδο σωματικών και φωνητικών δράσεων, στην οποία ο ηθοποιός εξέφραζε φυσικά συναισθήματα περισσότερο με την κίνηση και την φωνή.

Ο Κονσταντίν Στανισλάφσκι αποτελεί ένα από τα πιο καινοτόμα και πρωτοπόρα πρόσωπα στο θεατρικό κλάδο και έγραψε τη δική του ιστορία στην υποκριτική.

Τριάντα τρία χρόνια μετά τη γέννηση του Στανισλάφσκι, το 1896 στη Μασσαλία της Γαλλίας, έρχεται στη ζωή ο Αντονέν Αρτώ, ένας ακόμη σπουδαίος θεωρητικός του θεάτρου που συνέλαβε την ιδέα του Θεάτρου της Σκληρότητας, στο οποίο οι ηθοποιοί κάνουν «επίθεση» στις αισθήσεις του κοινού, αναγκάζοντας τους να εκφράσουν τα συναισθήματα που κρύβονται στο υποσυνείδητο τους. Η σύντομη και ταλαιπωρημένη ζωή του Αρτώ θα τελειώσει το 1948, όταν κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής και ύστερα από επώδυνες και βάναυσες ιατρικές θεραπείες, πέφτει σε κώμα και τελικά ξεψυχεί.

Ο Αντονέν Αρτώ φημίζεται για το σύγγραμά του με τίτλο «Το θέατρο και το είδωλό του» στο οποίο εισήγαγε τον όρο Θέατρο της Σκληρότητας. Για εκείνον, το θέατρο δεν αποτελούσε απλώς μια σκηνοθετημένη παράσταση, αλλά πολύ περισσότερο μια πράξη βίας από την οποία ο θεατής εμπνέεται στο να εκφράσει τα βαθύτερα συναισθήματα του. Σκοπός του θεάτρου της σκληρότητας είναι να απογυμνώσει το κοινό, οδηγώντας σε άμεση σύγκρουση με τον εαυτό του αντιμετωπίζοντας παράλληλα τους δικούς του, προσωπικούς φόβους. Τέλος, δεδομένου ότι ο Αρτώ πίστευε ότι ο λόγος δεν είναι επαρκής για να επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα, στράφηκε στην έντονη εκφραστικότητα του σώματος του ηθοποιού, στον στομφώδη λόγο, στην άδεια σκηνή και στην απουσία σκηνικών αντικειμένων.

Οι θεωρίες του Αντονέν Αρτώ άσκησαν μεγάλη επιρροή στην εξέλιξη του θεάτρου και στη λογοτεχνία, καθώς μελετάται μέχρι και σήμερα σε όλον τον κόσμο.

Μια ακόμη σημαντική προσωπικότητα που συνέβαλε στην ανάπτυξη του πολιτικού και σύγχρονου θεάτρου, αποτελεί ο Πολωνός σκηνοθέτης Γιέρζι Γκροτόφσκι. Γεννημένος στις 11 Ιανουαρίου 1933 στo Ρζεσζόφ της Πολωνίας, ο Γκροτόφσκι υπήρξε ο συγγραφέας του βιβλίου «Προς το φτωχό θέατρο» , ιδρυτής της θεατρικής εταιρείας Laboratorium και μεγάλος οπαδός του Ρώσου σκηνοθέτη Κονσταντίν Στανισλάφσκι.

Επηρεασμένος από την φιλοσοφία του Νίτσε και του Αρτώ, ο Γκροτόφσκι προσπαθεί να αντιμετωπίσει το θέατρο ως μια ανεξάρτητη καλλιτεχνική μορφή και όχι ως μια σύνθεση άλλων καλλιτεχνικών κλάδων. Έτσι, επινοεί την ιδέα του Φτωχού Θεάτρου, στο οποίο κάθε περιορισμός καταργείται και τα όρια ξεπερνιούνται. Υποστηρίζει ότι πρέπει να εξαλειφθεί κάθε είδους στερεότυπο, με το στοιχείο του μύθου να οδηγεί τον θεατή στην κάθαρση. Η θεατρική σκηνή του Γκροτόφσκι αποτελείται μονάχα από τον ηθοποιό ο οποίος ήταν σημαντικό να έρχεται σε άμεση επαφή με τον θεατή, ενώ κοστούμια, μακιγιάζ, φωτισμοί και ηχητικά εφέ θεωρούνται περιττά. Τέλος, το φτωχό θέατρο του Γκροτόφσκι έχει στόχο να αποδεσμευτεί από καθετί ανούσιο, ώστε να αναδυθεί η συμβολική έκφραση η οποία θα προκαλέσει στο θεατή έντονα βιώματα που θα τον οδηγήσουν στην ψυχική και συναισθηματική κάθαρση.

Τέλος, μια εμβληματική καλλιτεχνική φυσιογνωμία του 20ου αιώνα αποτελεί ο Γερμανός σκηνοθέτης και δραματουργός Μπέρτολτ Μπρεχτ ο οποίος άσκησε τρομερή επίδραση στον κλάδο του πολιτικού θεάτρου. Γεννημένος στις 10 Φεβρουαρίου 1898 στο Άουσμπουργκ της Βαυαρίας, ο Μπρεχτ από μικρή ηλικία ασχολήθηκε με τη συγγραφή και αργότερα, σε ηλικία 19 ετών παρακολούθησε σεμινάρια θεάτρου. Το 1918, ήρθε σε επαφή με την ιδεολογία του Κομμουνισμού και επηρεασμένος βαθύτατα από τα έργα του Καρλ Μαρξ, υιοθέτησε πλήρως τις απόψεις και τις ιδέες του κοινωνιολόγου.

Το 1948, ιδρύει μαζί τη γυναίκα του το γερμανικό θέατρο Μπερλίνερ Ανσάμπλ στο οποίο ανέβαιναν παραστάσεις με την σκηνοθετική του σφραγίδα. Η σκηνοθετική του προσέγγιση γέννησε ένα διαφορετικό είδος θεάτρου που άνθισε περισσότερο στα τέλη του 20ου αιώνα και ονομάστηκε Επικό Θέατρο. Η ιδέα γύρω από το επικό θέατρο στηριζόταν στο γεγονός ότι ο θεατής έπρεπε να είναι πλήρως συνειδητοποιημένος και να αντιλαμβάνεται ότι παρακολουθεί θεατρική παράσταση, η οποία ενδεχομένως αντανακλά ζητήματα της πραγματικότητας. Οι τεχνικές αποστασιοποίησης που χρησιμοποίησε ο Μπρεχτ για να παρέμβει σε οποιαδήποτε ταύτιση του θεατή με τους χαρακτήρες του έργου, υπήρξαν οι συνεχείς διακοπές και ο έντονος φωτισμός. Ο Γερμανός σκηνοθέτης θεωρούσε ότι το θέατρο θα έπρεπε να αποτελεί έναν χώρο συζήτησης και όχι έναν κόσμο ψευδαισθήσεων και για αυτό το λόγο όλα τα έργα του αφορούν επίκαιρα θέματα ηθικής και πολιτικής και παίζονται μέχρι και σήμερα.