Με την κατάληψη της Καμπούλ από τους Ταλιμπάν να απασχολεί την κοινή γνώμη σε ολόκληρο τον πλανήτη, ο φόβος, κυρίως για τα δικαιώματα των γυναικών και γενικότερα για την ελεύθερη γνώμη, μεγαλώνει κάθε μέρα περισσότερο. Μέσα σε αυτό το κλίμα φόβου, οι γυναίκες σκηνοθέτιδες του Αφγανιστάν μοιράστηκαν τις ανησυχίες τους για την άκρως επικίνδυνη κατάσταση που εξελίσσεται αυτές τις μέρες στην πατρίδα τους.
Εμείς παραθέτουμε μερικά λόγια τους, όπως τα μοιράστηκαν στο περιοδικό Variety.
Ντιάνα Σακέμπ ΤζαμάλΌταν η Ντιάνα Σακέμπ Τζαμάλ ρωτήθηκε αν θα μπορούσε να συζητήσει την κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι Αφγανοί κινηματογραφιστές μετά την ανάκτηση της εξουσίας από τους Ταλιμπάν το περασμένο Σαββατοκύριακο, αρνήθηκε να σχολιάσει κάτι παραπάνω λέγοντας λακωνικά. «Η μόνη μου σκέψη είναι ότι «την έχουμε πατήσει». Συγνώμη.”
Η σκηνοθέτης, της οποίας η ταινία μικρού μήκους “Roqaia” προβλήθηκε στο τμήμα «Ορίζοντες 2019» του Φεστιβάλ Βενετίας, βρίσκεται στον Καναδά εδώ και μήνες. Η επίσκεψη στην οικογένεια της παρατάθηκε λόγω της πανδημίας, αλλά είχε ήδη κλείσει το εισιτήριό της για την Καμπούλ και σχεδίαζε μεγάλα γυρίσματα για ένα νέο ντοκιμαντέρ με θέμα τα δικαιώματα των γυναικών, σε ένα απομακρυσμένο χωριό κοντά στο Ιράν.
Την απότομη κατάληψη της Καμπούλ από τους Ταλιμπάν την Κυριακή απλά δεν μπορούσε να την υπολογίσει, παρά τις εβδομάδες που πέρασε τόσο ανήσυχη, που δεν μπορούσε να φάει ή να κοιμηθεί. Οι φίλοι και η οικογένειά της ήταν στην πόλη. Η κάμερα, ο εξοπλισμός, οι σκληροί δίσκοι και τα ρούχα της ήταν ακόμα στο διαμέρισμά της. Μόλις δύο καλοκαίρια πριν, ο κινηματογράφος Ai Khanum 80 θέσεων, που βοήθησε να χτιστεί, άνοιξε και φιλοξένησε ένα εναρκτήριο φεστιβάλ περίπου 100 ταινιών. Οι ηλικιωμένες γυναίκες έκλαιγαν, καθώς ήταν η πρώτη τους φορά σε κινηματογράφο μετά από δεκαετίες.
O αφγανικός κινηματογράφος άνθισε σιγά σιγά την τελευταία δεκαετία, με την συμβολή μιας χούφτας πεισματάρικων γυναικών. Καθώς οι καλλιτέχνες επέστρεψαν στη χώρα μετά την απομάκρυνση των Ταλιμπάν από την εξουσία το 2001, οι αφγανικές ταινίες άρχισαν να κερδίζουν έδαφος σε διεθνή φεστιβάλ, πολλές από τις οποίες έγιναν από αυτοδίδακτους, υποτιμημένους σκηνοθέτες, που αντιμετώπιζαν συνεχή απειλή βίας.
Αυτή η πρόοδος εξαλείφθηκε εν μία νυκτί με την επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία, οι οποίοι, όπως έχει δείξει η ιστορία, επιβάλουν εξαιρετικά αυστηρούς περιορισμούς στα δικαιώματα των γυναικών και στην ελευθερία της έκφρασης.
Σαχράα ΚαρίμιΌταν οι Ταλιμπάν είχαν αποκτήσει τον έλεγχο σε μεγάλο μέρος της χώρας το απέκτησε το 1996, έκλεισαν αμέσως ή βομβάρδισαν κινηματογράφους, ενώ απαγορεύτηκε η μουσική. Αυτό έθεσε τους καλλιτέχνες σε ιδιαίτερο κίνδυνο, σημειώνει η Σαχράα Καρίμι, επικεφαλής της κρατικής εταιρείας Afghan Film και σκηνοθέτις του «Hava, Maryam, Ayesha» που θα κάνει πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Βενετίας.
«Αυτά τα τελευταία πέντε χρόνια εμείς οι κινηματογραφιστές ήμασταν οι πολιτιστικοί πρεσβευτές, που έδειχναν στον κόσμο το νέο πρόσωπο του Αφγανιστάν», λέει η Καρίμι στο Variety από το Κίεβο. «Οι κανονικοί, απλοί άνθρωποι απλώς αλλάζουν μαζί με κάθε καθεστώς. Εμείς είμαστε αυτοί που δημιουργούμε την πραγματική αλλαγή, η οποία έρχεται μέσω του πολιτισμού, του κινηματογράφου, του θεάτρου – η τέχνη που εμπνέει σκέψη και ερωτήματα» προσθέτει.
Η Καρίμι διέφυγε στην Ουκρανία τη Δευτέρα μαζί με τους δύο βοηθούς της και κάποια μέλη της οικογένειάς της, αφού πρώτα τράβηξε την παγκόσμια προσοχή με μια ανοιχτή επιστολή που καλούσε τους κινηματογραφιστές σε όλο τον κόσμο για βοήθεια, μαζί με ένα συγκλονιστικό βίντεο της να τρέχει μέσα στο χάος που προκάλεσε η επιστροφή των Ταλιμπάν.
Ορκίζεται ότι δεν θα σταματήσει ποτέ να γυρίζει ταινίες, αλλά η προοπτική να δουλέψει σε ένα καθεστώς συνεχής εξορίας είναι αποκαρδιωτική, σε σημείο που την αποκαλεί «τη μεγαλύτερη θλίψη που είχα στη ζωή μου».
Το Afghan Film ετοίμαζε 22 ταινίες, οι οποίες βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια παραγωγής, που θα χαθούν στο άμεσο μέλλον. Oι τρεις ανήκουν σε γυναίκες σκηνοθέτες. Το πρόσφατο εγχείρημα της Καρίμι, το οποίο θα ήταν η πρώτη τοπική κωμωδία του Αφγανιστάν είναι τώρα αδύνατο να πραγματοποιηθεί.
Τον Νοέμβριο του 2020, η σκηνοθέτις περπάτησε στο κόκκινο χαλί, στο πρώτο επίσημο εθνικό φεστιβάλ κινηματογράφου της χώρας και χάρισε στους νικητές βραβείων χρυσά αγαλματίδια.
Σαχρά Μάνι“Νιώθω σαν να βλέπω μια ταινία του Ταραντίνο. Κοιτάζω τι συμβαίνει στην πραγματικότητα και σκέφτομαι: «Όχι, είναι αμερικανική ταινία, όχι πραγματικές αμερικανικές δράσεις», λέει η ιδρύτρια του Afghanistan Documentary House, Σαχρά Μάνι, ζητώντας να παραμείνει κρυφή η τρέχουσα τοποθεσία της.
Καλλιτέχνες και κοινωνικοί λειτουργοί προσπαθούν να αποφύγουν να κοιμούνται στα σπίτια τους, τα οποία έχουν καταγράψει οι μαχητές των Ταλιμπάν, όπως λέει μια πηγή στο Variety. Έχουν καλό λόγο να κρύβονται, εξηγεί η Μάνι: «Υπάρχουν μόνο δύο επιλογές τώρα, αν σκέφτεσαι διαφορετικά ή αν είσαι διανοούμενος, κινηματογραφιστής ή καλλιτέχνης – φεύγεις από τη χώρα ή έρχονται οι Ταλιμπάν και σε σκοτώνουν».
«Είμαστε λίγες οι γυναίκες σκηνοθέτες στο Αφγανιστάν, ίσως 10, οπότε μπορούν εύκολα να μας βρουν, να μας σκοτώσουν, να μας ξεφορτωθούν – σε μόλις μία ώρα», προσθέτει.
Υπάρχουν πλέον περισσότερες γυναίκες από ποτέ που θέλουν να γίνουν σκηνοθέτες. Όταν η Μάνι άρχισε να διδάσκει το αντικείμενό της στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ το 2014, είχε μόνο μία φοιτήτρια, αλλά κάθε χρόνο ο απολογισμός αυξανόταν. Αξιοποιώντας το σπάνιο προνόμιο της εκπαίδευσης, αποδείχτηκαν, κατά την εκτίμησή της, ακόμη πιο γενναίες, πιο συγκεντρωμένες και πιο αποφασισμένες από τα αγόρια.
Η Αφγανή σκηνοθέτις με έδρα τις ΗΠΑ, Σόνια Νάσερι Κόουλ εξήγησε πως πολλοί νέοι επίδοξοι κινηματογραφιστές, τους οποίους έχει καθοδηγήσει εκείνη, τώρα επικοινωνούν μαζί της με απελπισμένες εκκλήσεις για βοήθεια, για να φύγουν.
«Νιώθω τόσο ανήμπορη. Πώς θα σας βγάλω έξω αν δεν μπορείτε καν να βγείτε από το σπίτι σας; Όταν ολόκληρος ο αμερικανικός στρατός δεν μπορούσε;» λέει η Κόουλ, που αυτή τη στιγμή βρίσκεται στην Ευρώπη σε μια «συνεχή κατάσταση κλονισμού και δυσπιστίας».
Παρόλο που τα παράνομα γυρίσματα στο Αφγανιστάν δεν ήταν ποτέ εύκολα, μέχρι τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, η κατάσταση εξακολουθούσε να είναι ελπιδοφόρα.
«Η πίεση στην οποία βρίσκονται οι Αφγανές γυναίκες, δημιουργεί θυμό και στη συνέχεια ο θυμός εμφανίζεται στο ταλέντο τους και έτσι «πετούν». Εκεί ήταν οι Αφγανές γυναίκες – απλώς πετούσαν», συνεχίζει η Κόουλ.
«Η τέχνη επέστρεφε, οι κινηματογραφιστές επέστρεφαν. Υπάρχει τόσο πολύ ταλέντο στη χώρα μου, τόσο μεγάλη ανάγκη να πω στον κόσμο τις ιστορίες τους, αλλά όλα αυτά κλείνονται και σπρώχνονται πίσω από μια σκοτεινή, πολύ σκοτεινή κουρτίνα. Αμφιβάλλω αν θα δούμε άλλη ταινία γυρισμένη εκεί για τα επόμενα 30 χρόνια». είπε κλείνοντας τις δηλώσεις της.
