Ζώα στο θέατρο: Κακοποίηση ή συμμετοχή υπό όρους; Τι απαντούν οι καλλιτέχνες

Ένας άνδρας στην πρώτη σειρά της πλατείας, του χώρου Δ στην Πειραιώς 260, σηκώνεται όρθιος, φωνάζοντας «αίσχος!». Είναι η στιγμή που η ομάδα των περφόρμερς του Ροντρίγκο Γκαρσία φέρνουν επί σκηνής τέσσερις αβοήθητους νεαρούς κόκορες, με εφαρμοσμένα αθλητικά παπούτσια στα πόδια τους, αιχμάλωτους ώστε να μην μπορούν να αποδράσουν. Τι κι αν η εξέγερση του ενός εκφράζει την γενική δυσφορία; Δεν θα λείψουν εκείνοι που τον αποδοκιμάζουν. Είναι η στιγμή που η συζήτηση για την χρήση ζώων στις παραστατικές τέχνες αναζωπυρώνεται.

_{Four του Ροντρίγκο Γκαρσία}

Η ισχύουσα ελληνική νομοθεσία, πάντως, είναι ξεκάθαρη και δεν χωράει παρερμηνείες. Στο άρθρο 12 του νόμου 4039/2012 απαγορεύεται ρητά «η χρησιμοποίηση κάθε είδους ζώου σε κάθε είδους θεάματα και άλλες συναφείς δραστηριότητες. Απαγορεύεται η διατήρηση κάθε είδους ζώου σε τσίρκο ή σε θίασο με ποικίλο πρόγραμμα, εφόσον τα ζώα αυτά χρησιμοποιούνται με οποιονδήποτε τρόπο και για οποιονδήποτε σκοπό στο πρόγραμμα τους, πραγματοποιούν παραστάσεις ή παρελαύνουν ή εμφανίζονται ενώπιον κοινού».

Θεωρητικά, κάπου εδώ, η συζήτηση θα έπρεπε να τελειώνει. Ωστόσο, οι παραβάσεις – που περιλαμβάνουν από το απλό πέρασμα ενός ζώου στη σκηνή μέχρι και την ενεργή συμμετοχή του σε μια παράσταση – είναι συχνό φαινόμενο.

_{Inferno του Ρομέο Καστελούτσι}

Ήταν το 2009 όταν ο Ρομέο Καστελούτσι, προσκεκλημένος του Φεστιβάλ Αθηνών επιστράτευε ένα λευκό αραβικό άλογο και επτά σκύλους ως «υλικό αφήγησης» στην μεταφορά της «Κόλασης» του Δάντη. Τα 45 δευτερόλεπτα από το πέρασμα ενός σκύλου Levrier Greyhound στο φινάλε του, κατά Μιχαήλ Μαρμαρινού «Φάουστ», εξέγειραν φιλόζωους και σωματεία, οδηγώντας στην οριστική αποχώρηση του ζώου από την παράσταση αλλά και στην οργισμένη αντίδραση του σκηνοθέτη που έκανε λόγο για ένα «φασιστικού τύπου εντυπωσιακό φανατισμό». Τα πλάνα από την περφόρμανς του Γιαν Φαμπρ στο δημαρχείο της Αμβέρσας όπου γάτες εκσφενδονίζονταν στον αέρα δαιμονοποίησαν περαιτέρω τον Βέλγο πολυκαλλιτέχνη κατά την σύντομη θητεία του ως επιμελητής του Ελληνικού Φεστιβάλ.

Στην πρόσφατη περίπτωση του «4» του Αργεντίνου σκηνοθέτη, οι δύο παραστάσεις δόθηκαν κανονικά, αγνοώντας τις δριμείες αντιδράσεις των φιλοζωικών οργανώσεων πριν και μετά την παράσταση. Σε αντίθεση με το σημείωμα που έβρισκαν οι θεατές στις θέσεις τους και το οποίο καθησύχαζε για την τύχη των κοκόρων – «θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι τα τέσσερα κοκόρια που συμμετέχουν στο «4» του Ροντρίγκο Γκαρσία, δεν ταξιδεύουν με το θίασο, παρέχονται από ελληνικό ορνιθοτροφείο και επιστρέφονται στον ιδιοκτήτη τους μετά το πέρας της παράστασης» αναφερόταν χαρακτηριστικά – ο πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοζωικής Εταιρίας Κωστής Ζώης και συνάμα ο διαμαρτυρόμενος άνδρας στην πρεμιέρα της παράστασης καταγγέλλει πως «τα ζώα λόγω των παλλόμενων φωτισμών, του θορύβου και της εκκωφαντικής μουσικής βίωσαν έντονο στρες. Το περιβάλλον τους ήταν απολύτως εχθρικό». Στα 22 χρόνια που προεδρεύει στο ΔΣ της εταιρίας ο κ. Ζώης, οι σχετικές παραβιάσεις του νόμου είναι διαρκείς αφού μέχρι να κινητοποιηθεί η ελληνική δικαιοσύνη οι παραστάσεις δίνονται χωρίς, επί της ουσίας, εμπόδια.

_{Παρθενόπη Μπουζούρη, πηγή http://www.mytheatro.gr/}

Βεβαίως, τα ζώα ως θέαμα ή μέσα στο θέαμα παραμένουν μια διαχρονικά ευαίσθητη περιοχή. Ακόμα κι αν μοιάζει μακρινή η σκέψη του Κομφούκιου πως «η ανθρωπότητα ελάχιστα διαφέρει από τα ζώα κι οι περισσότεροι άνθρωποι αυτό το ελάχιστο, το εκμηδενίζουν», η ευθύνη εξακολουθεί να βαραίνει εμάς, τους ανθρώπους. Αντιδρούμε ή πως αντιδρούμε στην εικόνα ενός βασανισμένου ζώου; Η συνθήκη της σκηνής εξωραΐζει τη βία; Συνιστά πράγματι βία, η περίληψη ενός ζώου στην λειτουργία μιας παράστασης;

Η ηθοποιός Παρθενόπη Μπουζούρη που παρακολούθησε την Δευτέρα το «4», σήμερα δηλώνει μετανιωμένη που δεν τόλμησε να παρέμβει, απομακρύνοντας τους κόκορες από τη σκηνή. «Δεν με ενθουσιάζει η χρήση των ζώων στο θέατρο, όπως δεν με ενθουσιάζει και το θέατρο των αναπήρων. Στοχεύει σε μια ρωγμή στη συνείδηση του κοινού ώστε να το εκβιάσουν συναισθηματικά. Επιπλέον, τα ζώα βρίσκονται σε ακόμα δυσκολότερη θέση καθώς δεν μπορούν να εκφράσουν το ναι ή το όχι τους σε μια τέτοια συμμετοχή. Ανεβάζοντας ζώα στη σκηνή, έναν κατεξοχήν βίαιο τόπο ακόμα και γι’ αυτόν που τον έχει επιλέξει, είναι σαν να ανεβάζεις δούλους. Δυστυχώς, ζούμε στην εποχή που όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει περφόρμανς» σημειώνει δηκτικά, σχολιάζοντας τόσο την επιλογή όσο και την αισθητική του Ροντρίγκο Γκαρσία.

_{Αργυρώ Χιώτη}

Δέκα μέρες νωρίτερα, οι «Απολογίες 4 & 5» της Αργυρώς Χιώτη – μια παράσταση που έτυχε θερμής υποδοχής – έφερνε για μερικά λεπτά στη σκηνή μια δεσποζόμενη σκυλίτσα, την Μπέτα της Εύης Σαουλίδου – η οποία και πρωταγωνιστούσε. Τονίζοντας την φιλοζωική της ιδιότητα, η σκηνοθέτις της παράστασης αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό την καθολική απαγόρευση της παρουσίας ενός ζώου στην σκηνή, θεωρώντας πως ο ισχύων νόμος πρέπει να αναθεωρηθεί. «Ο νόμος οφείλει να εξετάζει κάθε περίπτωση διαφορετικά. Είμαι ενάντια σε κάθε μορφή βίας εντός ή εκτός σκηνής εις βάρος των ζώων αλλά ένα πέρασμα τους από μια παράσταση δεν μπορεί να θεωρείται εγκληματικό. Απεναντίας, πρέπει να το βλέπουμε ως κάτι θεμιτό. Το θέατρο ερευνά την σχέση με τον εαυτό μας και με τους άλλους – επομένως και με τα ζώα – οπότε πιστεύω πως είναι αναγκαία η παρουσία τους, υπό όρους. Η απαγόρευση μου μοιάζει με αστεία ακρότητα» εξηγεί η Αργυρώ Χιώτη και θυμάται πως η επί 15 χρόνια σκυλίτσα της, η Φάτσα εγκλιματιζόταν με άνεση στους θεατρικούς χώρους όπου κινούνταν.

_{Ιωάννα Παππά}

Σε αυτή την εκδοχή χρήσης ζώων στις παραστατικές τέχνες συνηγορεί και η ηθοποιός Ιωάννα Παππά, θέτοντας μια ακόμα παράμετρο: Ακόμα και όταν δεν συντρέχει λόγος προφανούς κακοποίησης, δεν είναι όλα τα ζώα ικανά να συμμετέχουν σε μια παράσταση. «Όμως για εκείνα που έχουν εκπαιδευτεί μέσω θετικών μεθόδων η σκηνή μπορεί να είναι μια πιο φιλική κατάσταση». Δεδηλωμένη φιλόζωος και η ίδια τονίζει πως ποτέ δεν θα συμμετείχε σε μια παράσταση που ασκεί βία σ’ ένα ζώο και πως αυτή θα έπρεπε να είναι μια πάγια θέση για όλους τους συναδέλφους της. «Ακόμα και για εμάς που έχουμε επιλέξει να βρισκόμαστε στη σκηνή, όταν υπάρχουν στιγμές βίας στη διάρκεια ενός έργου φροντίζουμε σωματικά και συναισθηματικά να προστατευτούμε. Φανταστείτε να συμβαίνει κάτι τέτοιο σε ένα πλάσμα που βρίσκεται εκεί παρά τη θέληση του. Η πραγματική επιτυχία για ένα έργο τέχνης είναι όταν σχολιάζει εμμέσως τη βία, όχι με ρεαλιστικούς όρους. Σε αυτή την περίπτωση, η μεσολάβηση της τέχνης είναι άχρηστη».

_{Δημήτρης Λάλος}

Με αφορμή το πρόσφατο περιστατικό του «4» ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Δημήτρης Λάλος στρέφει την συζήτηση στον καθένα, άνθρωπο ή ζώο, που γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης στο πλαίσιο μιας παράστασης. «Σαφώς και τα ζώα είναι σε χειρότερη θέση γιατί δεν έχουν λόγο. Όμως και οι ηθοποιοί πολύ συχνά αναγκάζονται να συμμετέχουν σε κάτι που δεν συμφωνούν για να μην χάσουν την δουλειά τους. Κι αυτό βία είναι. Θέλω να πω, ότι πρέπει να δείχνουμε σεβασμό στην προσωπικότητα όλων, ανθρώπων και ζώων». Επιμονή στο αυτονόητο, δηλαδή. Επιμονή σ’ αυτό που υποστήριζε, μεταξύ άλλων ο Γκάντι, πως «το μεγαλείο και η ηθική πρόοδος ενός έθνους μπορούν να κριθούν από τον τρόπο που φέρεται στα ζώα».