Συν + Πλην: “Φάουστ” του Γκαίτε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά

Το έργο

Ο Φάουστ υπήρξε πραγματικό πρόσωπο. Πηγές αναφέρουν πως το πλήρες όνομα του ήταν Γεώργιος Φάουστ ή Γιόχαν Φάουστους. Έζησε στη Γερμανία τον 15ο αιώνα και πέθανε στα μέσα του 16ου υπό περίεργες συνθήκες. Τόσο ο αδιευκρίνιστος θάνατος του όσο και ο έκκλητος βίος του ευθύνονται για τη φήμη που τον συνόδευε – ότι δήθεν είχε συνάψει συμφωνία με το Διάβολο. Ο ίδιος περιόδευε σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις όπου εμφανιζόταν ως γιατρός, αλχημιστής, αστρολόγος, θαυματοποιός ενώ καυχιόταν πως διέθετε μαγικές ικανότητες. Τα κατορθώματα του απέκτησαν τη διάσταση του λαϊκού θρύλου ενώ λέγεται ότι υπήρξαν και δημοσιεύματα της εποχής τα οποία ισχυρίζονταν πως οι όποιες ικανότητες του οφείλονταν στο ξεπούλημα της ψυχής του στο Διάβολο.

Αναπλάθοντας τους θρύλους που τον κράτησαν ζωντανό αιώνες μετά, ο Γκαίτε αναγνωρίζει στο πρόσωπο του Φάουστ τον ανήσυχο εκπρόσωπο του ερευνητικού πνεύματος της Αναγέννησης και παραδίδει στην ανθρωπότητα το θεμελιώδες έργο στοχασμού για το δράμα του νεωτερικού ανθρώπου. Η ποιητική σύνθεση του Γκαίτε ανάγει τον Φάουστ σε ένα αθάνατο σύμβολο της τιτανικής βούλησης και της ακόρεστης επιθυμίας του ανθρώπου να γνωρίσει σε βάθος και να κατακτήσει τα μυστικά της ζωής.

Στο ογκωδέστατο και γι’ αυτό το λόγο συχνά αποτρεπτικό στην ανάγνωση του έργο (γραφόταν εξάλλου επί 60 ολόκληρα χρόνια) ο Γκαίτε προσπαθεί να χαρτογραφήσει – μέσα από ένα «ποιητικό λαβύρινθο» όπως τον χαρακτηρίζει ο Πέτρος Μάρκαρης – το αέναο κυνήγι της ευδαιμονίας, την αναζήτηση των νέων ορίων. Ο Φάουστ, σύμφωνα με τον Γκαίτε, είναι ένα μνημείο ανθρώπινης γνώσης, ένα λαμπρό πνεύμα καθώς έχει σπουδάσει τα τέσσερα γνωστά πεδία επιστημών της εποχής του – αλλά παρόλα αυτά αισθάνεται πως δεν γνωρίζει τίποτα. «Αυτό που ξέρουμε δεν μας ωφελεί και ότι δεν ξέρουμε μπορεί να μας λυτρώσει» λέει χαρακτηριστικά στην – κατά Σπύρο Ευαγγελάτο – μετάφραση. Η εκπεφρασμένη δίψα του για περισσότερη ζωή, μέσα στο σκοτεινό εργαστήριο της γνώσης του, τον κάνει ερήμην του αντικείμενο στοιχήματος ανάμεσα στο Θεό και στο Διάβολο, στο Καλό και στο Κακό.

Στον πρόλογο του έργου, ο Θεός συναλλάσσεται με το Μεφιστοφελή ποντάροντας στη σωτηρία της ψυχής του Φάουστ, ο δε Διάβολος στην απώλεια της. Ο Φάουστ όμως που θέλει να βυθιστεί στον ίλιγγο, «στις απολαύσεις που δίνει η οδύνη» παραχωρεί την ψυχή του για μια στιγμή θνητής ικανοποίησης. Ακολουθούμε τον Φάουστ σε μια τυχοδιωκτική περιπέτεια σε ταβέρνες, διασκεδάσεις, όργια. Την μεγαλύτερη απόλαυση όμως, υπόσχεται η αποπλάνηση ενός ανήλικου και αθώου κοριτσιού, στο πλευρό του οποίου ο Φάουστ θα κάνει μια μανιακή τρεχάλα προς την καταστροφή. Σε κάθε του βήμα τον συνοδεύει «το αλλόκοτο τέκνο του χάους» ο Μεφιστοφελής – καταδεικνύοντας την σκέψη του Γκαίτε να απομακρυνθεί από την θρησκευτική ανάγνωση του Διαβόλου και να του προσδώσει μια διάσταση γήινη και σύγχρονη: Του μηδενιστικού alter ego του Φάουστ. Επομένως, ο Φάουστ ζει έναν εσωτερικό διχασμό, παλεύει με το Καλό και το Κακό εντός του.

Τα Συν (+)

• Ο θεματολογικός πυρήνας της παράστασης. Η θέση πάνω στο δαιδαλώδες και υπερβατικά πυκνό έργο του Γκαίτε (η δραματουργική επεξεργασία έγινε σε συνεργασία με τον Πλάτωνα Μαυρομούστακο) είναι από την αρχή ξεκάθαρη. Η Ευαγγελάτου τοποθετεί το κέντρο της στο οντολογικό δίλημμα του ήρωα που ενεργοποιεί μέσα του μια διελκυστίνδα ανάμεσα στις δυνάμεις του Καλού και το Κακού. Ως Κακό ορίζεται η λαγνεία του για παραπάνω ζωή και παραπάνω ηδονή• ως καταραμένο πρόπλασμα του δυτικού ανθρώπου του 20ου και 21ου αιώνα.
• Η στέρεη και βατή ανάγνωση. Η Κατερίνα Ευαγγελάτου ξεκλειδώνει ένα από τα πιο απαιτητικά κείμενα της παγκόσμιας σκέψης με τρία «μέσα»: Λιτότητα, καθαρότητα, μεθοδικότητα. Απότοκος τους η ανάδειξη του ποιητικού λόγου και η διαυγής απεικόνιση της περιπλάνησης του Φάουστ στην «στείρα, άσωτη ζωή».
• Η εντυπωσιακή εικονοποιεία. Υπάρχουν «πλάνα» στην παράσταση που κόβουν την ανάσα. Η σκηνοθέτις έχει εύστοχα υιοθετήσει μια διαφορετική αισθητική για κάθε μια από τις σκηνές του έργου ενώ όλες τους καταλήγουν σε μια σκοτεινή, εικαστική φαντασμαγορία.
• Η τεχνική αρτιότητα. Ένα πλατό που ίπταται ή γέρνει αρκεί για την Εύα Μανιδάκη να συμβολοποιήσει όλα τα στάδια και όλες τις ψυχολογικές μεταπτώσεις του Φάουστ. Εξαιρετική και η δουλειά της Ελευθερίας Ντεκώ στον σχεδιασμό των φώτων.
• Η κινησιολογία και οι χορογραφίες. Η χημεία της Πατρίσια Απέργη με την Κατερίνα Ευαγγελάτου είναι διαγνωσμένη, όμως εδώ η χορογράφος κάνει, σε σημεία, μια «πίσω» σκηνοθεσία. Ενδεικτική της συμβολής της η σκηνή της «Νύχτας της Βαλπούργης».
• Το ερμηνευτικό δίδυμο. Δεν είναι πως έδωσαν το καλύτερο των δυνατοτήτων τους, ούτε πως διαφοροποιήθηκαν σημαντικά από παλαιότερες ερμηνείες τους σε «επικούς» ρόλους• ωστόσο τόσο ο Νίκος Κουρής όσο και ο Αργύρης Πανταζάρας (στους ρόλους του Φάουστ και του Μεφιστοφελή, αντίστοιχα) κέρδισαν την πρόκληση να «περάσουν» το κείμενο στην πλατεία και πέτυχαν μια δυναμική μεταξύ τους χημεία.

Τα Πλην (-)

• Οι περικοπές του κειμένου. Μοιραία σε ένα επικό κείμενο σαν το «Φάουστ» οι περικοπές θεωρούνται αναμενόμενες. Ωστόσο, εδώ παραλήφθηκε «Ο πρόλογος στον ουρανό, η εκπληκτική σκηνή «διαπραγμάτευσης» μεταξύ Θεού και Διαβόλου που έλειψε παρότι η παράσταση απομακρύνθηκε συνειδητά από την θεολογική προσέγγιση.
• Τα προβλήματα στον ήχο. Υπάρχουν στιγμές που «χάνεται» ο λόγος.

Το Άθροισμα (=)

• Ανάγνωση σε βάθος και επική απεικόνιση ενός, πλέον, δύσβατου κλασικού έργου.