Η μέρα της φούστας: Μια παράσταση για τα θολά όρια μεταξύ βίας και πολιτισμού

Ο Εντουάρ Μπαλαντίρ, πρωθυπουργός της Γαλλίας εν έτει 1995 είχε κληθεί να αντιμετωπίσει ένα φοβερό κύμα ενδοσχολικής βίας στη Γαλλία. Η κυβέρνηση του είχε παρουσιάσει μια σειρά σοβαρών μέτρων με τόνωση των σχολικών διαδικασιών, ενθάρρυνση της εντατικότερης μόρφωσης όλων των μαθητών της Γαλλίας – κυρίως των χαμηλότερων στρωμάτων – ακόμα και ίδρυση σταθμών όπου μαθητές προβληματικών οικογενειών θα μπορούσαν να διανυκτερεύουν σε ασφαλές περιβάλλον.
Σχεδόν, μια δεκαετία μετά, η Ιζαμπέλ Ατζανί κραδαίνει ένα ρεβόλβερ ενώ διδάσκει Μολιέρο στους παραβατικούς μαθητές ενός γαλλικού λυκείου. Είναι η κεντρική ηρωίδα του Ζαν Πολ Λίλιενφελντ στην ταινία «Η μέρα της φούστας», μια οργισμένη φιλόλογος που «ανταποδίδει» στους μαθητές της, τη βία που έχει υπομείνει επί χρόνια από αυτούς.

Τίτος Πινακάς και Θεοδώρα Τζήμου.

Σε αυτό το έργο ανατρέχει, έπειτα από πολύ καιρό σχεδιασμού και μελέτης, η σκηνοθέτρια και χορογράφος Ζωή Χατζηαντωνίου και το ανεβάζει στο θέατρο «Δίπυλον». Μετά τον θρίαμβο της «Amalia melancholia» επιστρέφει και πάλι σε ένα κείμενο με γυναικείο πυρήνα, διευκρινίζοντας ωστόσο πως «δεν πρόκειται για μια γυναικεία ιστορία. Ασφαλώς, είναι ένα σχόλιο για όσα περιμένει το κοινωνικό σύστημα από μια γυναίκα, η οποία τελικώς για να επιβιώσει αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει πατριαρχικά εργαλεία. Ωστόσο, εκείνο που με έφερε στο έργο του Λίλιενφελντ είναι ακόμα πιο μεγάλο. Είναι η βία ως ρίζα όλων των κοινωνικών συγκρούσεων. Με αφορμή την έξαρση της βίας στα σχολεία στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο, της απαξίωσης της μάθησης και των καθηγητών, είδαμε πίσω από τη ‘Μέρα της φούστας’ ερωτήματα που θέλουμε να βάλουμε στο δημόσιο διάλογο: για το τι σημαίνει να είσαι ενεργός πολίτης σε μια δημοκρατική κοινωνία, τι είναι δημοκρατία τελικά, ποια είναι τα όρια της βίας, της εξουσίας και της ανοχής μας σε αυτά, πως διεκδικούμε την ελευθερία μας σε αυτό το περιβάλλον», προσθέτει η σκηνοθέτρια της παράστασης.

Ο νεανικός θίασος της παράστασης: (αλφαβητικά) Μαρία Αρζόγλου, Νατάσα Βλυσίδου, Βαγγέλης Παπαγιαννόπουλος, Θάνος Κόνιαρης, Στέργιος Μικρούτσικος, Τίτος Πινακάς, Γιάννης Σανιδάς, Πάνος Χατσατριάν.

Η Σόνια, η φιλόλογος στη «Μέρα της φούστας» φτάνει μια ακόμα μέρα στην τάξη ενός πολυπολιτισμικού σχολείου (που θα μπορούσε να είναι στην καρδιά της Αθήνας) με μαθητές πρόσφυγες και μετανάστες από την Αλβανία, τα Βαλκάνια αλλά και μουσουλμανικές χώρες. Κατά τη διάρκεια μιας ηλεκτρισμένης μαθητικής ώρας, το όπλο που κουβαλάει ένας μαθητής καταλήγει στα χέρια της. Αυτό το όπλο, σε μια έκφραση μεγάλου θυμού και χαμένου ελέγχου, θα μετατραπεί σε… εργαλείο μάθησης. Η Σόνια θα αναλύσει τους «Ληστές» του Σίλλερ, οπλοφορώντας.

Θεοδώρα Τζήμου: Η ελευθερία για τον καθένα ορίζεται διαφορετικά

«Με έχει προβληματίσει πολύ αυτό το πρόσωπο μέσα στις αντιφάσεις του. Επιδιώκει να διδάξει τις αρχές της αισθητικής ελευθερίας στους μαθητές της, μέσα από τα σπουδαία έργα ενός Γερμανού φιλοσόφου και καταλήγει να το κάνει μέσα από μια πράξη ελέγχου και βίας. Καταφεύγει κι αυτή στα άκρα. Η Σόνια ξεπερνάει το όριο, αγνοεί πως η ελευθερία του καθένα ορίζεται διαφορετικά και γίνεται το σύμβολο μιας αρχετυπικής πάλης όπου το δικαίωμα του άλλου στην ελευθερία καταπατάται τη στιγμή που κάποιος υπερασπίζεται μια δική του αντίληψη για την ίδια αξία. Στην ουσία, βρίσκεται να αμφισβητεί όσα θέλει να διδάξει, μετατρέπεται σε όσα αντιμάχεται και το όπλο που κρατά στα χέρια της έχει τη λειτουργία, ενός ανδρικού οργάνου, ενός πέους. Κι ενώ μπαίνει ηττημένη στη σχολική αίθουσα, ξαφνικά αλλάζουν οι θερμοκρασίες και οι ισορροπίες και γίνεται η ίδια όργανο της εξουσίας και της πατριαρχίας από την οποία έχει υποφέρει», παρατηρεί η Θεοδώρα Τζήμου – ομολογώντας πως ερμηνεύει έναν από τους δυσκολότερους ρόλους της καριέρας της.

Η Θεοδώρα Τζήμου στο ρόλο της Σόνια.

Πίσω από το περίστροφο, η Σόνια έχει ένα άλλο μεγαλύτερο όπλο: τις λέξεις. «Ο τρόπος που χειριζόμαστε τη γλώσσα είναι το πρώτο δείγμα για το ποια είναι τα όρια της σκέψης μας, της μόρφωσης μας, της πνευματικής μας λειτουργίας και τελικά της ταυτότητας μας. Η ηρωίδα του Ζαν Πολ Λίλιενφελντ δεν ασκεί βία μόνο επειδή έχει ένα όπλο, αλλά γιατί θεωρεί πως πολιτισμός είναι η ευρωπαϊκή πολιτισμική παράδοση και μόνο. Σκεφτείτε πόση βία και ολοκληρωτισμός έχει φωλιάσει πίσω από την έννοια του εκπολιτισμού, πόσα εκατομμύρια άνθρωποι δεν δολοφονήθηκαν, εκτοπίστηκαν, αναγκάστηκαν να απαρνηθούν τη θρησκεία, τα ήθη, τα έθιμα, το πολίτευμα τους εις το όνομα ενός πολιτισμού. Κι αυτό είναι ένα τεράστιο ζήτημα στην υπόθεση του ευρωπαϊκού πολιτισμού από τις Σταυροφορίες, τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι το πως τοποθετούμαστε στην εισβολή του Ισραήλ στην Παλαιστίνη», τονίζει η Ζωή Χατζηαντωνίου.

Ζωή Χατζηαντωνίου: Σκεφτείτε πόση βία και ολοκληρωτισμός έχει φωλιάσει πίσω από την έννοια του εκπολιτισμού

Για την, εδώ και τώρα πραγματικότητα, η γλώσσα χρησιμοποιείται και ως κορυφαίο εργαλείο παραπληροφόρησης και παρανόησης- άρα και συγκαλυμμένης βίας – όπως προσθέτει η Θεοδώρα Τζήμου επισημαίνοντας «την ευκολία με την οποία ονομάζουμε τα πράγματα. Στο έργο μας έχουμε θύματα και θύτες που αλλάζουν διαρκώς ρόλους. Τα όρια είναι απολύτως συγκεχυμένα. Όμως, αισθάνομαι πως στην καθημερινότητα οι ίδιες λέξεις έχουν χάσει το νόημα τους. Γενικά, ζούμε στην εποχή όπου οι λέξεις σαν να έχουν τελειώσει, σαν να μη χωράνε τις καταστάσεις ή σαν να είναι ανεπαρκείς να τις περιγράψουν. Αισθάνομαι δε, πως στην προσπάθεια μιας εντυπωσιοθηρίας, τα λόγια εξευτελίζονται, αστοχούμε διαρκώς σε αυτά που λέμε».

Η Νατάσα Βλυσίδου σε σκηνή της παράστασης.

Το έργο έχει έναν ευθύ διάλογο με σημερινά, επιτακτικά διλήμματα για τον πολιτισμό και τους μηχανισμούς της βίας. Η Χατζηαντωνίου κάνει μια ακαριαία σύνδεση με την υπόθεση δικαστικής παραπομπής της διευθύντριας δημοτικού της Γκράβας επειδή είχε ιδρύσει τμήμα διδασκαλίας των μητρικών γλωσσών των μεταναστών μαθητών εντός του σχολείου. «Η βία έχει πολλές διαβαθμίσεις, είναι και η καθημερινή βία, της μικρότερης κλίμακας», σημειώνει. Ωστόσο, «Η μέρα της φούστας» έχει και τις δομικές αρετές ενός αρχετυπικού υλικού, μιας αρχαίας τραγωδίας, με ανατροπές και στοιχεία χορικότητας. Και όπως υπενθυμίζει η Θεοδώρα Τζήμου «σε όλα τα τραγικά κείμενα, για να αλλάξει πραγματικά κάτι, πρέπει να συντελεστεί μια μεγάλη θυσία».