Συν & Πλην: «Η συναρπαστική εξέγερση του Χούλιο Τόγκα» στο Προσκήνιο

Ο Χούλιο Τόγκα είναι μεσήλικας στην πρώτη δεκαετία των zeros. Είναι Αργεντίνος και ζει στο Μπουένος Άϊρες. Είναι εικαστικός καλλιτέχνης, ένας ριζοσπαστικός visual artist, σημείο αναφοράς για τη γενιά του και για τη χώρα του: ακτιβιστής που στα χρόνια της νεότητας του φυλακίστηκε για την αντικαθεστωτική του δράση κατά της Δικτατορίας – ακολουθώντας το παράδειγμα του, επίσης, βαθιά πολιτικοποιημένου πατέρα του.

Τώρα, ο Χούλιο Τόγκα είναι το πρόσωπο που καλείται να εγκαινιάσει το νέο μεγάλο Κέντρο Πολιτισμού Σάντσεζ – στη μνήμη ενός εφοπλιστή – ένα χώρο που βρίσκεται στη μέση ενός πάρκου στην πόλη και φιλοδοξεί να γίνει κιβωτός για τους νέους καλλιτέχνες και τόπος διαλόγου για το χώρο της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Τουλάχιστον, αυτό του προτείνεται, εν λευκώ, από το Ίδρυμα Σάντσεζ και ο Τόγκα μοιάζει να έχει αποδεχθεί την «τιμή» που του γίνεται, αφού το Σάντσεζ του προσφέρει δημιουργικές «συνθήκες που δεν μπορούμε να βρούμε αλλού».

Παρόλα αυτά, ο Χούλιο δέχεται δριμεία κριτική από τους συνεργάτες του, ειδικά τους νεότερους που τον κατηγορούν ότι συνεργάζεται με το «ναό του καπιταλισμού» χωρίς να νιώθει την παραμικρή «ταξική ενοχή». «Σε πήραν για να πουλήσουν επανάσταση» του λέει μια εξ αυτών, προκαλώντας του μεγάλη σύγχυση. Παρόλα αυτά, ο Χούλιο Τόνγκα θα δεχθεί να εγκαινιάσει το ίδρυμα με μια μεγαλειώδη φιέστα· μόνο που αυτή δεν θα έχει σχέση με το περιεχόμενο το οποίο έχει υποσχεθεί στην ομάδα του Σάντσεζ.

O Suyako, η συγγραφική περσόνα του ηθοποιού και σκηνοθέτη Βασίλη Μαγουλιώτη, γράφει ένα ακόμα έργο, αντλώντας από το χώρο της Τέχνης. Μετά το «Merde!» (που παίζεται στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά), το οποίο σατιρίζει ανηλεώς τους ανθρώπους της σκηνής – ηθοποιούς, σκηνοθέτες, παραγωγούς, θεατρώνες – αυτή τη φορά στρέφει το βλέμμα του σε μια άλλη μα συγγενή περιοχή: στα πολιτιστικά ιδρύματα που ‘φύονται’ σε όλον τον κόσμο και σύμφωνα με την οπτική του συγγραφέα – και πολλών άλλων εκπρόσωπων της παγκόσμιας πολιτιστικής κοινότητας επιχειρούν να ελέγξουν την αντιδραστική πλευρά στα σύγχρονα κινήματα τέχνης και, εν ολίγοις, να φιμώσουν τις ουσιαστικά εξεγερμένες φωνές στους κόλπους των καλλιτεχνών.

Στο έργο του Suyako, τα εγκαίνια του ιδρύματος Σάντσεζ συμπίπτουν με τη μεγάλη οικονομική ύφεση στη χώρα, την είσοδο σε μνημόνια δανεισμού από το ΔΝΤ και την κατάργηση των επιχορηγήσεων για τις Τέχνες στο πλαίσιο των προγραμμάτων αυστηρής λιτότητας. Βεβαίως, χρειάζεται μια απλή ιστορική αναδρομή για να διαπιστώσει κανείς πως το 2010 δεν ήταν η χρονιά της οικονομικής κατάρρευσης για την Αργεντινή (η τελευταία μεγάλη οικονομική κρίση που τελικά εξελίχθηκε σε χρεοκοπία προέκυψε το 2001). Συνεπώς, είναι σαφής (αν όχι προφανής) η διάθεση παραλληλισμού και σατιρικής παραπομπής της ελληνικής πραγματικότητας πίσω από το παράδειγμα της αργεντίνικης κρίσης. Τόσο μακριά, τόσο κοντά. Αυτό  συμπαρασύρει και όλα τα άλλα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα την ίδια χρονιά και συγκεκριμένα την ίδρυση ιδρυμάτων πολιτισμού με εφοπλιστικά κονδύλια, τα οποία φυσικά ‘μεταμφιέζονται’ και συνοψίζονται υπό το όνομα Σάντσεζ.

«Η συναρπαστική εξέγερση του Χούλιο Τόνγκα» δεν είναι παρά μια μαύρη πολιτική σάτιρα για, κατά τον Suyako, τον ακρωτηριασμό του πολιτιστικού αγαθού, το οποίο προκύπτει ως αποτέλεσμα διαχείρισης ενός ή περισσότερων «κλειστών» θεσμών· αλλά και για το αν η Τέχνη των ημερών μας μπορεί να λειτουργήσει εμπρηστικά, ως ένα αφετηριακό επαναστατικό υλικό.

Σε απαρτία ο θίασος της παράστασης (από αριστερά): Μικές Γλύκας, Μαρία Αποστολακέα, Μελίνα Πολυζώνη, Άρης Μπαλής και Δημήτρης Δρόσος.

Ο Suyako έρχεται συγγραφικά με την πιο οργανωμένη και ολοκληρωμένη θεματική του, διερωτώμενος για τη σημερινή δυναμική της τέχνης ως εμπρηστικού μηχανισμού στις κοινωνικές ζυμώσεις, αφού κάθε αυθεντικά εξεγερμένη προσπάθεια αλλοιώνεται στα γρανάζια του καπιταλιστικού συστήματος. Βάσει αυτού του κειμένου στήνει μια ρεαλιστική πολιτική σάτιρα, εμβολιάζοντας την με ποπ αισθητική αλλά και ποιητικές κορυφώσεις – χωρίς να λείπουν και τα πλαδαρά σημεία στη σκηνοθεσία του. Σύμμαχος του, μια καλή πρωταγωνιστική ομάδα με προεξάρχοντα τον Δημήτρη Δρόσο.

Άρης Μπαλής και Δημήτρης Δρόσος σε παιχνιδιάρικο στιγμιότυπο της παράστασης.

Η πενταμελής πρωταγωνιστική ομάδα της παράστασης είναι εκτός από αποδοτική και ευέλικτη. Οι ηθοποιοί εμφανίζονται σε περισσότερους από έναν ρόλους, χορεύουν, παίζουν μουσική, αλλάζουν σκηνικά: δίνοντας την αίσθηση μιας παιγνιώδους και χειροποίητης σκηνικής διαδικασίας, ωφέλιμη για το όλο εγχείρημα. Ασφαλώς, εκεί που μας κερδίζουν, κυρίως, είναι ερμηνευτικά. Καταρχάς, ο Δημήτρης Δρόσος στον επώνυμο ρόλο· δεν τον βοηθά μόνο το παρουσιαστικό του «παλιού αναρχικού» αλλά και η εσωτερική μάχη που δίνει μέχρι να οδηγηθεί στην προσωπική του εξέγερση. Εξαιρετικός. Η Μαρία Αποστολακέα διακατέχεται από μια πολυπόθητη φυσικότητα και στους τρεις ρόλους που ερμηνεύει μα κυρίως κάτω από τη μάσκα του γηραιού, παλαίμαχου αντιστασιακού Τόγκα, τον πατέρα του Χούλιο, μια σκηνή που – μεταξύ άλλων – φορτίζει και ποιητικά την παράσταση. Ο Άρης Μπαλής, επίσης ανεπιτήδευτος στο ρόλο του στενού συνεργάτη του Τόγκα, δίνει κάποιες ωραίες στιγμές στο χαρακτήρα του στις τελευταίες σκηνές του έργου, όπου εκδηλώνεται μια «υπόγεια» επικοινωνία με τον σαιξπηρικό «Άμλετ». Απόλυτα εναρμονισμένοι με τα αιτήματα της παράστασης, σε μικρότερους ρόλους, η Μελίνα Πολυζώνη και ο Μικές Γλύκας – ο τελευταίος λειτουργεί πολύ ωραία και ως μουσικός επιμελητής της παράστασης.

Η πρώτη προσωπική σκηνοθεσία του Βασίλη Μαγουλιώτη – μετά το περσινό «Merde!» που συν-σκηνοθέτησε με τον Γιώργο Κουτλή – έχει τα χαρακτηριστικά μιας παράστασης όπου συγγραφέας και σκηνοθέτης είναι το ίδιο πρόσωπο. Το κείμενο είναι αυτό που δίνει τον τόνο στη σκηνοθεσία της παράστασης: μια φαινομενικά «ελαφριά» κατασκευή με τη σάτιρα να βρίσκεται στην πρώτη στοιβάδα του και το πολιτικό σχόλιο να εγκυμονεί και να διατυπώνεται ανά πάσα στιγμή. Το ύφος της σκηνοθεσίας αφήνεται ως επί τω πλείστων στον ρεαλισμό, αλλά δεν λείπουν και κάποιες πιο ποπ μοντερνικές ενέσεις αλλά και ποιητικές αναφορές να την εμπλουτίζουν. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως ο ρυθμός ανάμεσα σε αυτές τις διαδρομές παραμένει ανεπηρέαστος.

Μπορεί να υπάρξει τέχνη στις μέρες ικανή να τροφοδοτήσει μια ιδεολογική επανάσταση; Έχει και η Τέχνη, σε όλες τις εκφάνσεις, υποκύψει αμαχητί στους καπιταλιστικούς όρους; Λειτουργούν οι μεγάλοι ιδιωτικοί φορείς ως χώροι εγκιβωτισμού της πρωτοποριακής φόρμας άρα και των νέων ιδεών; Αυτά τα ερωτήματα θέτει ο πυρήνας του έργου του Sayako – εν πολλοίς καίρια και σύγχρονα, ακόμα κι αν κανείς έχει διαφορετικές απαντήσεις να δώσει από τους ισχυρισμούς του έργου.

Μαρία Αποστολακέα, Δημήτρης Δρόσος και στο βάθος οι Άρης Μπαλής και Μελίνα Πολυζώνη.

Ένα κομμάτι της αφήγησης στηρίζεται αποκλειστικά στην δριμεία άσκηση κριτικής γύρω από το κεφάλαιο «ιδρυματοποίησης της τέχνης» και στην ‘οικειοποίηση’ (που ενδεχομένως να σημάνει και την απενεργοποίηση) πολιτικοποιημένων καλλιτεχνών στους κόλπους τους. Παράδοξο αν σκεφτεί κανείς πως είτε ως συγγραφέας Suyako είτε ως ηθοποιός Βασίλης Μαγουλιώτης έχει συμμετέχει παλαιότερα αλλά και πιο πρόσφατα σε παραγωγές μεγάλων ιδιωτικών φορέων· γεγονός που αυτομάτως τοποθετεί εαυτόν στο επίκεντρο της σάτιρας του. Και μάλλον τον εκθέτει σε μιαν αντίφαση για την ευκολία του να κρίνεις, αλλά όχι να κρίνεσαι.

Ενδιαφέρουσα νέα δραματουργία σκηνοθετημένη με φρεσκάδα, υποστηριζόμενη από καλές ερμηνείες.