Είναι η προσβασιμότητα στους πολιτιστικούς χώρους θεωρία ή πράξη;

Γυναίκα, κινητικά εμποδιζόμενη, επικοινωνεί με το τηλεφωνικό κέντρο ενός θεάτρου, ζητώντας ενημέρωση για την προσβασιμότητα του χώρου με αμαξίδιο. Από το θέατρο την ενημερώνουν πως ο χώρος είναι ισόγειος, άρα και προσπελάσιμος. Φτάνοντας εκεί διαπιστώνει πως, όχι μόνο υπάρχουν σκαλιά εισόδου χωρίς αναπηρική ράμπα, αλλά και εσωτερική σκάλα από το φουαγιέ προς την θεατρική αίθουσα με περισσότερα από 15 σκαλιά. «Κατάφερα να δω την παράσταση με τη βοήθεια της συνοδού μου. Είχα πληρώσει ταξί και τα εισιτήρια, είχα κάνει τόση προσπάθεια για να φτάσω, δεν ήθελα να γυρίσω πίσω άπραγη. Όμως, που θα βρω το δίκιο μου; Και το ρωτώ αυτό γιατί δεν υπάρχει ούτε η ελάχιστη ενημέρωση για τα άτομα με αναπηρία. Οι αρτιμελείς άνθρωποι του θεάτρου με καθοδήγησαν λανθασμένα, αφού γι’ αυτούς μερικά σκαλιά δεν καταγράφονται ως εμπόδιο. Τα ανεβαίνουν μηχανικά και ξεχνούν την ύπαρξη τους. Για μένα, όμως, είναι η αρχή μιας περιπέτειας». Η πολύ πρόσφατη εμπειρία ανήκει στην πρώην βιβλιοθηκονόμο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας Φιλαρέτη Παπαδοπούλου, η οποία την τελευταία δεκαετία έχει εμπλακεί και με το σύγχρονο χορό στην αναπηρία. Η κ. Παπαδοπούλου γεννήθηκε με εγκεφαλική παράλυση και είναι χρήστρια αμαξιδίου. Και η μαρτυρία της είναι μόνο μια ανάμεσα σε εκατοντάδες που μπορούν να αφηγηθούν άτομα με κάποια μορφή αναπηρίας στην προσπάθεια τους να έχουν πρόσβαση σε χώρους πολιτισμού – κρατικούς και ιδιωτικούς.

Πέντε θεατές και συνάμα άτομα με αναπηρία καταθέτουν την εμπειρία τους περί προσβασιμότητας στους χώρους πολιτισμού (από δεξιά) Χρυσέλλα Λαγαρία, Πάνος Τσινάρης, Φιλαρέτη Παπαδοπούλου, Γιάννης Βίτσος και Ισμήνη Πολίτη. @Μαρία Βαλτζάκη

Κι αν οι χώροι πολιτισμού – κυρίως οι παραστατικοί, συναυλιακοί χώροι και οι κινηματογράφοι, δηλαδή κατεξοχήν χώροι συνάθροισης, άρα εν δυνάμει και χώροι κοινωνικής, συλλογικής και ισότιμης έκφρασης, δεν είναι προσπελάσιμοι για τα εμποδιζόμενα άτομα, μήπως η προσβασιμότητα παραμένει περισσότερο ένα θεώρημα παρά μια πράξη;

Χρυσέλλα Λαγαρία: Υπάρχει πολιτισμός, αν δεν υπάρχει για όλους; Υπάρχει προσβασιμότητα αν δεν υπάρχει για όλους

«Υπάρχει πολιτισμός, αν δεν υπάρχει για όλους; Υπάρχει προσβασιμότητα αν δεν υπάρχει για όλους; Ή μήπως η προσβασιμότητα και η γενικότερη έννοια της συμπερίληψης είναι μια ωραία καραμέλα στο στόμα πολλών, αλλά με ελάχιστη εφαρμογή;», αναρωτιέται (μάλλον ρητορικά) η Χρυσέλλα Λαγαρία, ψυχολόγος, συνιδρύτρια της «Black Light» – μιας κοινωνικής επιχείρισης που αξιολογεί την προσβασιμότητα σε φυσικούς και digital χώρους. Ανέκαθεν και ζωτικά φιλότεχνη, κ. Λαγαρία, άτομο με ολική τυφλότητα ήταν ένας από τους κρίκους που στερέωσαν τη μεγάλη αποδοχή του «Dialogue in the Dark» στο πάλαι ποτέ Badminton, ίσως το πρώτο καλλιτεχνικό δρώμενο στην Αθήνα με πρόσβαση για όλους και όλες.

Πόσες τελικά από τις “καθολικά προσβάσιμες” παραστάσεις δικαιώνουν το ρόλο του; Πόσα θέατρα είναι έστω και μερικώς προσβάσιμα στην Αθήνα; @Μαργαρίτα Γιόκο Νικητάκη – Στέγη Ωνάση

Το τοπίο στους χώρους πολιτισμού, όπως το καταγράφουν άτομα με διάφορες μορφές αναπηρίας (συνεπώς και πολλών διαφορετικών αναγκών) είναι ένα τοπίο αποκλεισμού – με κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις αντανακλά την κοινή αποδοχή μιας εχθρικά δομημένης πόλης, που είναι εξόχως πιο αφιλόξενη προς τους συμπολίτες μας με αναπηρία. Κακοτεχνίες, παραλείψεις, αμέλειες, παραβάσεις, διαρκή εμπόδια, μια κοινωνία χωρίς κουλτούρα συμπόρευσης με την αναπηρία, περιγράφει συνοπτικά το περιβάλλον που συναντά ένα εμποδιζόμενο άτομο πριν καν φτάσει σε ένα θέατρο ή σε έναν κινηματογράφο. Άμα τη αφίξει του στο χώρο επιλογής, σπανίως θα μπει σε μια προστατευμένη φούσκα. Ανάλογα με τη βλάβη του θεατή, ξεπηδούν και αντίστοιχες (δυσάρεστες) εκπλήξεις.
«Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η καθολική προσβασιμότητα δεν εξασφαλίζεται από μια αναπηρική ράμπα. Υπήρξα θεατής σε ‘καθολικά προσβάσιμη’ παράσταση όπου ο κωφός φίλος μου διαπίστωσε πως δεν είχε υποτιτλισμό, παρά μόνο νοηματική. Όμως, είναι πολλά τα κωφά άτομα που δεν γνωρίζουν νοηματική, επαφίενται στους υπότιτλους. Σε άλλη περίπτωση, θεατρικής παράστασης και πάλι, συνοδεύοντας χρήστη αμαξιδίου συνειδητοποιήσαμε ότι το θέατρο ήταν προσβάσιμο, αλλά όχι ο εξωτερικός χώρος του πεζοδρομίου. Για να μην αναφερθούμε στις αόρατες βλάβες όπως είναι ο αυτισμός, όπου οι περισσότερες παραστάσεις είναι απαγορευμένες για αυτιστικούς θεατές εξαιτίας των δυνατών ήχων ή των έντονων φωτισμών. Όλα αυτά στην ‘αναπηρογλώσσα’ ονομάζονται ως αλυσίδα προσβασιμότητας και πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν στην ολότητα της αν θέλουμε να υλοποιούμε την ‘καθολική προσβασιμότητα’», εξηγεί ο δημοσιογράφος και ακτιβιστής Γιάννης Βίτσος, που έχει μερική τύφλωση αφού ως βρέφος νόσησε από καρκίνο στα μάτια.

Σκύλοι οδηγοί κατά την είσοδο των τυφλών θεατών στο θέατρο. @Μαργαρίτα Γιόκο Νικητάκη – Στέγη Ωνάση

Υπό αυτήν την έννοια, η αλυσίδα προσβασιμότητας στους πολιτιστικούς χώρους ικανοποιείται σε πολύ μικρό βαθμό κυρίως σε κρατικούς πολιτιστικούς θεσμούς, όπως είναι η Εθνική Λυρική Σκηνή, η Εθνική Βιβλιοθήκη, το Εθνικό Θέατρο, το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, το Μέγαρο Μουσικής και τα περισσότερα μουσεία ενώ στους ιδιωτικούς φορείς πολιτισμού ως φάρος καθολικής προσβασιμότητας είναι η Στέγη Ωνάση. Από εκεί και πέρα, ελάχιστα ιδιωτικά θέατρα είναι κτηριακά προσβάσιμα ενώ μετρημένα στα δάχτυλα είναι προσβάσιμα σε επίπεδο περιεχομένου (με ακουστική διερμηνεία, διερμηνεία στη νοηματική, υποτιτλισμό).

Υπάρχουν κεντρικές ιστορικές σκηνές που, όχι μόνο δεν διαθέτουν αναπηρική ράμπα ή αναβατόριο, αλλά δεν έχουν καν κουπαστές στήριξης στις σκάλες για άτομα με ήπια κινητικά προβλήματα. Όπως υπενθυμίζει η Φιλαρέτη Παπαδοπούλου «το ποσοστό των εμποδιζόμενων ατόμων δεν ανταποκρίνεται στο 10% του ελληνικού πληθυσμού. Αν στα ΑμεΑ προσθέσουμε κάποιον άνθρωπο που έχει υποστεί τραυματισμό ή έχει μια χρόνια πάθηση, τα άτομα της Τρίτης Ηλικίας, γονείς με παιδιά, ο αριθμός εκτοξεύεται και σίγουρα υπερδιπλασιάζεται».

Φιλαρέτη Παπαδοπούλου: Μας δίνονται λίγες επιλογές σε όλα. Ως άτομο με κινητικό πρόβλημα επισκέπτομαι θέατρα που είναι προσβάσιμα κι όχι βάσει του ρεπερτορίου και των προτιμήσεων μου

Την ίδια ώρα, ανάμεσα στα λιγοστά θέατρα που έχουν καλύψει το ζήτημα εισόδου – εξόδου, δεν εξασφαλίζουν πρόσβαση στην τουαλέτα. «Κι έτσι αυτό που κρατάμε τις περισσότερες φορές είναι η προθυμία κάποιων εργαζόμενων να βοηθήσουν· αλλά πόσο μπορούμε να βασιζόμαστε σε μη εκπαιδευμένους υπαλλήλους; Πόσοι τυφλοί έχουν νιώσει απελπισμένους εργαζόμενους να τους αρπάζουν άγαρμπα για τους οδηγήσουν στη θέση τους; Όλη αυτή η κατάσταση δημιουργεί σε εμάς ένα συναίσθημα δυσφορίας και ενοχής, λες και είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτήν», σχολιάζει η Χρυσέλλα Λαγαρία.

Η ακουστική περιγραφή, βασικό εργαλείο διερμηνείας για τα άτομα με τυφλότητα. @Πηνελόπη Γερασίμου-Στέγη Ωνάση

Ακόμα και οι κωφοί ή οι βαρήκοοι θεατές που έχουν κινητική αυτονομία, αποκαλύπτουν έναν άλλο αγώνα: την προσπάθεια να παρακολουθήσουν παραστάσεις σχεδιασμένες για ακούοντες, καταφεύγοντας σε δικές τους «πατέντες». «Είχα αποκλείσει το θέατρο από παιδί. Θυμάμαι πως κατά τις σχολικές επισκέψεις σε θεατρικές παραστάσεις, ένιωθα πολύ άσχημα που δεν μπορούσα να καταλάβω τι λένε οι ηθοποιοί και έτσι άρχισα να δημιουργώ δικές μου ιστορίες, βασισμένος χρώματα των σκηνικών, των φωτισμών ή της κίνησης των ηθοποιών. Θεωρούσα ‘φυσιολογικό’ πως το θέατρο δεν απευθύνεται σ’ έναν κωφό. Πριν μερικά χρόνια, άλλαξε η στάση μου απέναντι στο θέατρο, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν βασανιζόμουν, πως δεν ένιωθα ανεπαρκής. Προσπαθούσα να καθίσω σε μια καλή θέση για να διαβάζω τα χείλη των ηθοποιών, μέχρι που τελικά άρχισα να ζητάω το κείμενο της παράστασης ώστε να πάω στο θέατρο… διαβασμένος, να έχω μια εικόνα για το έργο που θα δω. Επί δύο χρόνια ήμουν πολύ μαχητικός: έστελνα μέιλ, με παρέπεμπαν στον παραγωγό, από εκεί στον μεταφραστή ή στον συγγραφέα· κάποιοι μου έστελναν το κείμενο, κάποιοι όχι. Τελικά, κουράστηκα», εξηγεί ο Πάνος Τσινάρης. Ο κ. Τσινάρης είναι αρχιτέκτων, κωφός εκ γενετής και προφοριστής – χρησιμοποιεί, δηλαδή, προφορικό λόγο κι όχι νοηματική, στην οποία μόλις τώρα αρχίζει να εκπαιδεύεται. Η πρότερη σχέση του με την Τέχνη αφορούσε στη φωτογραφία και τον κινηματογράφο, παρότι κι εκεί δεν μπορεί να παρακολουθήσει ελληνικές ταινίες, εφόσον στις σκοτεινές αίθουσες δεν έχουν μεριμνήσει για υπότιτλους.

Ισμήνη Πολίτη: πρέπει να συμμορφωθούμε σε δύο – τρεις επιλεγμένες, από άλλους για εμάς, ημερομηνίες. Αυτή δεν είναι καθολική, αλλά επιλεκτική προσβασιμότητα

Την ίδια αγάπη για τον κινηματογράφο ομολογεί και η συνάδελφος του, Ισμήνη Πολίτη, επίσης αρχιτέκτων (με προπτυχιακές εργασίες σχετικές με το σινεμά), επίσης κωφή εκ γενετής. Η κ. Πολίτη παρακολουθεί και θέατρο, αναδεικνύοντας μιαν άλλη σοβαρή πτυχή του προβλήματος: οι καθολικά προσβάσιμες παραστάσεις είναι πολύ – πολύ λίγες. «Κι αυτό με ενοχλεί», σημειώνει, «αφού οι ακούοντες μπορούν να δουν όποια παράσταση θέλουν, όποια μέρα θέλουν· ενώ εμείς οι κωφοί πρέπει να συμμορφωθούμε σε δύο – τρεις επιλεγμένες, από άλλους για εμάς, ημερομηνίες. Αυτή δεν είναι καθολική, αλλά επιλεκτική προσβασιμότητα. Κι αυτό δεν αφορά στους κωφούς αλλά σε όλους τους ανθρώπους με αναπηρία. Κατά τη γνώμη μου, είναι ο λόγος που δεν βλέπουμε πολλούς ανάπηρους συνανθρώπους μας σε χώρους πολιτισμού», τονίζει, βρίσκοντας σύμφωνη τη Φιλαρέτη Παπαδοπούλου. «Μας δίνονται λίγες επιλογές σε όλα. Ως άτομο με κινητικό πρόβλημα επισκέπτομαι θέατρα που είναι προσβάσιμα κι όχι βάσει του ρεπερτορίου και των προτιμήσεων μου. Ακόμα και σε αυτά τα θέατρα, οι θέσεις που διατίθενται για αμαξίδιο βρίσκονται είτε στο πίσω μέρος της πλατείας είτε κάπου στο πλάι. Δεν μπορώ να διαλέξω από ποια θέση θα παρακολουθήσω μια παράσταση, μια συναυλία. Δεν μου παραχωρείται αυτό το δικαίωμα».

Οι περισσότεροι αθηναϊκοί κινηματογράφοι δεν είναι προσβάσιμοι ούτε σε άτομα με κινητική αναπηρία.  @Jake Hills/Unsplash

Το κεφάλαιο του κινηματογράφου έχει άλλες ‘μαύρες τρύπες’. Για τους κινητικά ανάπηρους οι περισσότερες αίθουσες είναι απαγορευτικές, εξαιτίας της παντελούς έλλειψης υποδομών, την ώρα που τα τυφλά άτομα μπορούν να παρακολουθήσουν ξένες ταινίες αρκεί να γνωρίζουν άπταιστα την ομιλούσα γλώσσα της ταινίας – για υπηρεσίες ακουστικής περιγραφής ούτε λόγος. «Για να δώσω ένα μέτρο σύγκρισης της απουσίας ενός εργαλείου είναι σαν να λένε σε έναν αρτιμελή το 2025 ‘ζήσε χωρίς internet’. Αυτό είναι η χρησιμότητα της ακουστικής περιγραφής για έναν τυφλό», λέει παραστατικά η Χρυσέλλα Λαγαρία. «Αυτό σημαίνει πως η πλειονότητα των κωφών δεν έχουν την παραμικρή ιδέα για το σινεμά εμβληματικών σκηνοθετών από τη Ρωσία, την Πολωνία ή τη Σουηδία. Το ίδιο ισχύει και για σκηνοθέτες όπως ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, όπου πολλά συμβαίνουν στη σιωπή».

Όλα δείχνουν πως στην πολιτιστικά πλουραλιστική αν όχι πληθωριστική Αθήνα του θεάματος και του ακροάματος, η ατζέντα προσβασιμότητας είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Το Εθνικό Θέατρο έχει συστηματοποιήσει την καθολική προσβασιμότητα για τέσσερις παραγωγές του ετησίως, δίνοντας τρεις ημερομηνίες για κάθε παράσταση (δηλαδή 12 ημερομηνίες συνολικά μέσα στη σεζόν 2025-2026), η Εθνική Λυρική Σκηνή ανοίγει φέτος έξι παραγωγές της από δύο ημερομηνίες για την καθεμιά (και εδώ σύνολο στις 12 παραστάσεις). Και οι δύο οργανισμοί έχουν εξασφαλίσει για το πρόγραμμα αυτό τη χορηγική συνεργασία της Alpha Bank, δηλαδή η προσβασιμότητα επιτυγχάνεται μέσω μιας ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Η Στέγη, με τη σειρά της, θα παρουσιάσει δύο παραστάσεις καθολικά προσβάσιμες για τρεις ημερομηνίες την καθεμία, ενώ για πρώτη φορά με τις αρχές της συμπεριληπτικότητας σχεδιάστηκε το καθιερωμένο Street Party. Κάπου εδώ στερεύουν και οι εναλλακτικές για την σύνολη κοινότητα των αναπήρων της πόλης, με εξαίρεση αποσπασματικές δράσεις που εντάσσουν και άλλοι, μικρότερης κλίμακας, οργανισμοί στο ρεπερτόριο ή τον ετήσιο σχεδιασμό τους. Και αν αυτό είναι το σκίτσο στην πολιτιστικά ανεπτυγμένη Αθήνα, η κατάσταση θα δυσχεραίνει σημαντικά στη Θεσσαλονίκη, πόσο μάλλον στην υπόλοιπη ελληνική περιφέρεια.

Πλάνο από την παράσταση “Mami” σε σκηνοθεσία Μάριο Μπανούσι που ανέβηκε πέρυσι στη Στέγη: θεατές με προβλήματα όρασης ανεβαίνουν στη σκηνή στο πλαίσιο της απτικής ξενάγησης. @Μαργαρίτα Γιόκο Νικητάκη

Αυτή η εικόνα είναι η βελτιωμένη εκδοχή των πραγμάτων αφού η καθιέρωση συνθηκών καθολικής προσβασιμότητας έχει επικρατήσει χοντρικά κατά την τελευταία πενταετία. «Προφανώς και υπάρχει κάποια πρόοδος, έστω στο βαθμό που υπάρχει. Πριν από μερικά χρόνια δεν σκεφτόμασταν καν το ενδεχόμενο να παρακολουθήσουμε ένα φεστιβάλ με ακουστική περιγραφή όπως συνέβη, για παράδειγμα, στο φετινό Anima Syros. Ολοένα και πιο δραστήριες γίνονται οι δύο εταιρείες παροχής υπηρεσιών καθολικής προσβασιμότητας, η Liminal και η Atlas. Από την άλλη, δεν αρκεί η προσπάθεια μερικών φορέων και μερικών ανάπηρων ατόμων για να υπερασπίζονται τα δικαιώματα πρόσβασης της κοινότητας στην Τέχνη», σημειώνει ο Γιάννης Βίτσος.

Πάνος Τσινάρης: αν οι αρτιμελείς θεατές εξοικειωθούν με τις πρακτικές της νοηματικής γλώσσας, του υποτιτλισμού να νιώσουν πως δεν είναι μόνοι τους στην κοινωνία, πως εδώ υπάρχουμε κι εμείς και αυτά είναι τα λόγια μας

Η Ισμήνη Πολίτη παραδέχεται πως παίρνει κουράγιο όταν βλέπει υποτιτλισμό σε παραστάσεις ή και ακόμα και σε διαφημίσεις. «Αυτές και άλλες μικρότερες χειρονομίες μου δίνουν δύναμη, αλλά την ίδια ώρα με κάνουν να συνειδητοποιώ ότι έχουμε πολύ  δρόμο να διανύσουμε. Γιατί να μην παίζονται όλες οι παραστάσεις, οι ταινίες, οι διαφημίσεις με υπότιτλους για κωφούς;» λέει. Εξίσου διεκδικητική είναι στην τοποθέτηση της και η Χρυσέλλα Λαγαρία: «Αναγνωρίζω πως μέχρι πριν λίγο καιρό δεν είχαμε καν τα θεάματα καθολικής προσβασιμότητας που έχουμε τώρα. Αλλά, δεν είμαι της λογικής του συμβιβασμού με τα λίγα. Δεν είναι δίκαιο να… συμμορφωθούμε με ό,τι μας δίνει ένας φορέας και να λέμε και ‘ευχαριστώ’ που το έχουμε. Αν θέλουμε να μιλάμε για συμπερίληψη, άρα και ισοτιμία, θα πρέπει να συμφωνήσουμε από κοινού, οι κοινότητες των αναπήρων και οι φορείς πάνω σε ένα συνολικό σχεδιασμό».

Οι θεατές με αναπηρία αιτούνται ειδικές επιχορηγήσεις για τη δημιουργία περισσότερων καθολικά προσβάσιμων παραστάσεων. @Tim Mossholder-Unsplash

Ακόμα και οι δραστήριοι στην καθολική προσβασιμότητα φορείς αναγνωρίζουν πως αυτό δεν είναι παρά μια αρχή που άργησε να γίνει. «Η καθολική προσβασιμότητα είναι ζήτημα στρατηγικής απόφασης. Είναι δουλειά της Πολιτείας να δώσει λύση σε αυτήν την, από καιρό, παραμελημένη περιοχή. Φανταστείτε να δίνονταν επιχορηγήσεις σε παραγωγούς και ομάδες για να παρουσιάσουν προσβάσιμες παραστάσεις· αυτομάτως θα διπλασιαζόταν ο αριθμός τους, μέσα σε μια σεζόν. Η οικονομική στήριξη για ιδιώτες παραγωγούς είναι ένα πολύ σοβαρό κίνητρο. Όσο για τις ακατάλληλες κτηριακές υποδομές, οι χώροι πολιτισμού θα έπρεπε να είναι στο σύνολο τους καθολικά προσβάσιμοι, αλλιώς δεν θα έπρεπε να έχουν άδεια λειτουργίας», προτείνει η Χρυσέλλα Λαγαρία.

Μεταξύ των επιτροπών διαβούλευσης και καταγραφής για την προσβασιμότητα χώρων πολιτισμού, η Φιλαρέτη Παπαδοπούλου συμμετείχε και σε μια αντίστοιχη χαρτογράφηση το 2003 εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. «Τότε η εικόνα ήταν τραγική. Σήμερα, έχουν βελτιωθεί τα πράγματα στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία, ενώ όσα νέα κτήρια κατασκευάζονται έχουν την υποχρέωση να είναι προσβάσιμα. Από εκεί και πέρα, δεν έχουν αλλάξει πολλά την τελευταία 20ετία», παρατηρεί.

Σκηνή από το περσινό “Oxygen” σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή με παράλληλη διερμηνεία στη νοηματική και υπηρεσία υποτιτλισμού για κωφά άτομα. @Πάνος Κέφαλος-Στέγη Ωνάση

Με την ιδιότητα της αρχιτεκτόνισας, η Ισμήνη Πολίτη συνθέτει ένα συνοπτικό πλαίσιο για την αλλαγή κουλτούρας ως προς την προσβασιμότητα στη χώρα μας: «Καταρχάς, οι συμπολίτες μας πρέπει να εκπαιδευτούν στην συμπερίληψη των αναπήρων. Πρέπει να ενημερωθούν και να συνειδητοποιήσουν πως η αδυναμία να περπατήσουν, να ακούσουν, να δουν μπορεί να συμβεί, ανά πάσα στιγμή, και στους ίδιους ή στους οικείους τους. Η ενσυναίσθηση λείπει τόσο στην κοινωνία όσο και από το κράτος. Η ελληνική Πολιτεία πρέπει να δώσει κίνητρα ώστε όλα τα παλιά κτίσματα να διαμορφωθούν σε προσβάσιμα. Αυτή η διαδικασία θα απελευθερώσει την κυκλοφορία και τη συμμετοχή των ΑμεΑ στη δημόσια ζωή, είτε αυτό λέγεται επίσκεψη σε ένα γιατρό είτε παρακολούθηση μιας παράστασης. Φυσικά, εδώ είναι Ελλάδα· δεν ξέρω αν θα καταφέρουμε να κάνουμε αυτή τη στροφή. Το βέβαιο είναι πως αυτό οφείλει να γίνει αν θέλουμε να μιλάμε για προσβασιμότητα».

Γιάννης Βίτσος: Κανείς δεν χάνει από την προσβασιμότητα, είναι το μόνο σίγουρο

Στα χρηματοδοτικά και στα τεχνικής φύσης εργαλεία στέκεται και ο Πάνος Τσινάρης προκειμένου να επεκταθεί το στενό πλαίσιο της συμπερίληψης της κοινότητας των αναπήρων· ενώ ο Γιάννης Βίτσος πιστεύει ακράδαντα πως μόνο κέρδος μπορεί να έχει κανείς εξασφαλίζοντας προσβασιμότητα. «Πάνε δεκαετίες που ως ΑμεΑ δεν είμαστε μέρος του… σχεδίου. Καλώ όμως, τους παραγωγούς, τους αιθουσάρχες να το δουν έστω ωφελιμιστικά. Αφενός θα συμπεριλάβουν ένα μέρος του κοινού που έχουν αποκλείσει – και φαντάζομαι πως χρειάζονται επιπλέον κοινό – αφετέρου θα βελτιώσουν το κοινωνικό προφίλ τους. Κανείς δεν χάνει από την προσβασιμότητα, είναι το μόνο σίγουρο. Πόσο μάλλον τώρα που η τεχνολογία έχει απλοποιήσει πολλές υπηρεσίες», σημειώνει.

Τα εμπόδια πρέπει να αρθούν στους χώρους πολιτισμούς ώστε να αυξηθεί και η παρουσία περισσότερων θεατών με αναπηρία. @Daniel Ali-Unsplash

Έχει πολλαπλή σημασία η εκκίνηση για άρση των εμποδίων να ξεκινήσει από τους πολιτιστικούς χώρους, ακριβώς γιατί αυτή είναι η βαθύτερη φύση των Τεχνών. Οι πολιτιστικοί είναι πρωτίστως κοινωνικοί χώροι, τόποι συνύπαρξης. Όπως προτείνει ο Γιάννης Βίτσος, «για φανταστείτε κάθε παιδική παράσταση να ανεβαίνει με ένα διερμηνέα της νοηματικής επί σκηνής. Φανταστείτε τί είδους σήμα θα εκπέμψει αυτό στα παιδιά, τί απορίες θα φέρουν στους δασκάλους τους, στους γονείς τους. Η συνύπαρξη θα γίνει εκπαίδευση και η εκπαίδευση ορατότητα». Ο Πάνος Τσινάρης αντιμετωπίζει τις διάφορες μορφές πολιτισμού ως πεδίο διασποράς της πληροφορίας της αναπηρίας: «Αν οι αρτιμελείς θεατές εξοικειωθούν με τις πρακτικές της νοηματικής γλώσσας, του υποτιτλισμού να νιώσουν πως δεν είναι μόνοι τους στην κοινωνία, πως εδώ υπάρχουμε κι εμείς και αυτά είναι τα λόγια μας».
Και η Χρυσέλλα Λαγαρία έχει την πεποίθηση πως ο πολιτισμός είναι «η περιοχή που μας διαμορφώνει ως ανθρώπους και ως συνειδήσεις. Αν μάθουμε να συγχρωτιζόμαστε συχνά με άτομα με αναπηρία στους χώρους πολιτισμού θα καταλάβουμε πως αφού μπορούν να βρίσκονται εδώ, μπορούν να βρίσκονται παντού».