Συμμαχία για την Άγρια Ζωή: Ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τα ζώα

Οι θησαυροί της Ελλάδας κολυμπούν, πετούν, έρπουν. Γεννούν σε χρυσές αμμουδιές και σκοτεινά σπήλαια, σε κορυφές βουνών και σε λαγούμια στο δάσος. Ως αναντικατάστατος πλούτος της Ελλάδας θεωρείται η άγρια ζωή της, στην επιστημονική ορολογία η βιοποικιλότητα της, η οποία απειλείται ολοένα και περισσότερο. Η Συμμαχία για την Άγρια Ζωή συνιστά τη συντονισμένη συνένωση δυνάμεων 11 δραστήριων περιβαλλοντικών οργανώσεων που συμπράττουν για να εξασφαλίσουν την προστασία της, σε μια εποχή που οι παράγοντες αλλοίωσης της ευζωίας της πληθαίνουν.

Η χώρα μας είναι σπίτι για 50.000 είδη ζώων: έχουν καταγραφεί επίσημα περισσότερα από 23.000 είδη σε χερσαία οικοσυστήματα και 3.500 είδη στις ελληνικές θάλασσες). Σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό πρόκειται για ενδημικά είδη και αθροίζονται στο εντυπωσιακό ποσοστό του 18% της ευρωπαϊκής βιοποικιλότητας και το 2% της παγκόσμιας. Ανάμεσα σε αυτά, περί τα 6.500 φλερτάρουν με τις κατηγορίες κινδύνου ή απειλούνται με εξαφάνιση κυρίως εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που περιορίζουν, μολύνουν ή καταστρέφουν το ζωτικό τους χώρο. Και στην περίπτωση που η ελληνική πολιτεία εξακολουθεί να δρα αποσπασματικά, χωρίς κεντρικό σχεδιασμό και έλλειψη βούλησης για δραστικά μέτρα προστασίας, το κόστος αναμένεται να είναι ανυπολόγιστο και άμεσο: απειλούνται 96 πουλιών, 31 είδη θηλαστικών, 95 είδη ψαριών, 6 είδη ερπετών, 8 είδη αμφιβίων και 639 ασπόνδυλα είδη. Καθένα από αυτά τα πλάσματα λογίζεται ως ένας πολύτιμος κρίκος στα τοπικά οικοσυστήματα και κατ’ επέκταση στις κοινωνίες που τα περιβάλλουν.

Μικρή ομάδα ασπροπάρηδων (είδος ελληνικού γύπα) που απειλείται με εξαφάνιση. @Νάσος Ναλμπάντης

Σύμφωνα με την ενημέρωση που έκαναν από κοινού οι WWF Ελλάδας, ΑΝΙΜΑ, Αρχέλων, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Εταιρεία Προστασίας Βιοποικιλότητας Θράκης, Ινστιτούτο Σπηλαιολογικών Ερευνών Ελλάδας, Καλλιστώ, isea, Medasset (Μεσογειακός Σύνδεσμος για την σωτηρία των θαλάσσιων χελωνών), Ερευνητικό Ινστιτούτο Tethys (για την προστασία των κητωδών), ο μοναδικός ζωϊκός πλούτος της Ελλάδας έχει ακούσιο ή εκούσιο «εχθρό» την κλιματική κρίση (π.χ. την έλλειψη πηγών νερού), τις θηριώδεις πυρκαγιές που κοστίζουν σε χιλιάδες στρέμματα συχνά παρθένου δάσους, τον υπερτουρισμό και τις επιπτώσεις του σε θαλάσσια και χερσαία οικοσυστήματα, το παράνομο κυνήγι και την παράνομη αλιεία, την πλαστική ρύπανση, τη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα αλλά και τις απειλές που προκύπτουν από χωροθέτηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας, όπως τα αιολικά πάρκα ή τις εξορύξεις υδρογονανθράκων. Λόγοι που έχουν οδηγήσει σε πολύ πρόσφατα συμπεράσματα όπως την περίθαλψη ή το θάνατο όρνεων εξαιτίας της έλλειψης νερού, το παράνομο ψάρεμα και την πώληση σε ιχθυόσκαλες ειδών προς εξαφάνιση όπως είναι οι καρχαρίες και τα σαλάχια, τις συγκρούσεις σπάνιων κητωδών με σκάφη ή το θάνατο τους από την διαρκή όχληση λόγω των εξορύξεων σε μεγάλα βάθη, την αδυναμία των ελαφιών να βρουν διέξοδο σε άλλα ενδιαιτήματα όταν καίγονται τα δάση όπου κατοικούν (λόγου χάρη, το κόκκινο ελάφι της πολύπαθης Πάρνηθας).

Στόχοι της Συμμαχίας για την Άγρια Ζωή που, μπαίνει στον τέταρτο χρόνο δράσης της είναι, σύμφωνα με την επικεφαλής προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος στο WWF Ελλάς, Παναγιώτα Μαραγκού η βελτίωση της διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών μέσα από τη λήψη σημαντικών μέτρων, η αποκατάσταση της άγριας ζωής όπου πάσχει, ο περιορισμός των περιστατικών που απειλούν τα είδη και μέσα από όλα τα προηγούμενα η έρευνα στο πεδίο προκειμένου να καταγραφεί η αξιολόγηση των απειλών. Φυσικά, απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί καθένας από τους παραπάνω στόχους είναι η αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων με τα ζώα, μέσα από ενημερωτικές και συνεργατικές δράσεις με τις τοπικές κοινότητες και την ανεύρεση βιώσιμων λύσεων.

Πελεκάνοι περιμένουν το μερίδιο τους από την ψαριά: δείγμα αρμονικής συνύπαρξης ζώων και ανθρώπων. @Αργύρης Καραμούζας.

Κάθε μια από τις 11 περιβαλλοντικές οργανώσεις ενεργεί στο δικό της ερευνητικό πεδίο και όλες μαζί εργάζονται προκειμένου η έννοια της συμμαχίας να παρεισφρήσει και στη συνείδηση των ανθρώπων: τόσο των κοινωνιών που ζουν κοντά σε δασικά ή θαλάσσια οικοσυστήματα, όσο και των επισκεπτών τους· αφού, όπως τονίζεται, πως ο «ο άνθρωπος είναι αδύνατον να επιβιώσει ανεξάρτητα από τα ζώα».

«Ο άνθρωπος είναι μέρος της άγριας ζωής και όχι ιδιοκτήτης της. Δεν πρέπει να έχουμε την ψευδαίσθηση πως μας ανήκει η φύση, το αντίθετο συμβαίνει. Η φύση θα βρει την ισορροπία της αν εκλείψει ο άνθρωπος, το αντίστροφο πάλι όχι», επισημαίνει ο γεωπόνος, γωεργο-οικονομολόγος και ιδρυτικό στέλεχος της Καλλιστώς (περιβαλλοντική οργάνωση για τη μελέτη, την προστασία της αρκούδας, του λύκου και άλλων μεγάλων σαρκοφάγων) Σπύρος Ψαρούδας. Ο κ. Ψαρούδας επισημαίνει πως όσο χάνονται τα όρια μεταξύ πόλης ή άλλων κατοικημένων ζωνών και υπαίθρου, ζώα όπως οι αρκούδες και οι λύκοι θα προσεγγίζουν κατοικημένες περιοχές – τις περισσότερες φορές για να προστατεύσουν τα μικρά τους, γεγονός που καταργεί το φυσικό φόβο του ζώου προς τον άνθρωπο.

Λύκος σε νηπιακή ηλικία. @Αντώνης Φαρμακόπουλος

Ωστόσο, για την Καλλιστώ η συνύπαρξη των ανθρώπων και των ειδών όπως είναι η αρκούδα και ο λύκος (απόλυτα προστατευόμενά είδη από την ελληνική και διεθνή νομοθεσία) είναι εφικτή μέσα από τις καλές πρακτικές των τοπικών κοινωνιών: τη χρήση ασφαλών μέσων εκφοβισμού (ήχοι και λάμψεις συναγερμού) που απομακρύνουν οριστικά τα ζώα από τους συνοικισμούς χωρίς απώλειες, την οργανωμένη διαχείριση παραγόντων που έλκουν τα ζώα για να εξασφαλίσουν τροφή, όπως η ανεξέλεγκτη ρίψη σκουπιδιών και φυσικά η ενίσχυση των, κατά τόπους, δασικών υπηρεσιών για να διαχειρίζονται σωστά τα εκάστοτε περιστατικά.
Αντ’ αυτού, κάτοικοι θανατώνουν ακίνδυνα ζώα ή ακόμα και μωρά – μια συμπεριφορά που συνιστά άμεσο κίνδυνο και για τους συμπολίτες του εκάστοτε εκτελεστή – ενώ συχνά τα Μέσα Ενημέρωσης καταφεύγουν σε τρομολαγνικά ρεπορτάζ και ανυπόστατες κινδυνολογίες εξεγείροντας τις τοπικές κοινωνίες ενάντια στα ζώα. Αναφερόμενος στο πολυσυζητημένο περιστατικό επίθεσης λύκου σε δύο παιδιά στο Μαρμαρά Χαλκιδικής, ο κ. Ψαρούδας επισημαίνει πως πρόκειται για μια συμπεριφορά η οποία καταγράφεται πρώτη φορά, η οποία ασφαλώς πρέπει να ελεγχθεί ενώ δεν αποκλείεται η ασυνήθιστη κινητικότητα του συγκεκριμένου λύκου να αποδίδεται και σε κάποια πάθηση· δεδομένα που πρέπει να ερευνηθούν με την συνδρομή του αρμόδιου υπουργείου.

Σαλάχι, απόλυτα προστατευόμενο είδος @Νικόλας Σαμαράς

Την ανάγκη μιας ομαλής συνύπαρξης μεταξύ των κοινοτήτων και των προστατευόμενων ειδών τονίζουν όλες οι περιβαλλοντικές οργανώσεις της «Συμμαχίας», όπως και η isea που εργάζεται για την προστασία των «στιγματισμένων» καρχαριών και των σαλαχιών. Βασική φροντίδα της οργάνωσης είναι η εκπαίδευση των αλιέων προκειμένου να μην εκμεταλλεύονται αυτά τα απολύτως προστατευόμενα είδη ή αν, από λάθος πιαστούν τα δίχτυα τους, να τα επιστρέφουν στο φυσικό τους περιβάλλον. Στις μέρες μας, όπως τονίζει, η υπεύθυνη του πυλώνα «Άνθρωπος και Υδάτινα Οικοσυστήματα» της iSea, Αναστασία Χαρίτου, πολλά προστατευόμενα καρχαριοειδή φτάνουν σε τεμάχια στις ιχθυόσκαλες με την ταμπέλα «γαλέος».
Ωστόσο, η  κατανάλωση τους ελλοχεύει πολύ σοβαρούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία αφού είναι φορείς υψηλών ποσοστών βαρέων μετάλλων καθώς ζουν σε μεγάλα βάθη. «Η εμπειρία μας στην προσπάθεια εκπαίδευσης των ψαράδων είναι θετική, υπάρχει ένας γόνιμος και ανοιχτός διάλογος μαζί τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του Αμβρακικού κόλπου όπου οι ψαράδες ήταν κεντρικά πρόσωπα στη δημόσια διαβούλευση σε κάθε βήμα του προγράμματος προστασίας των οικοτόπων». Εκτός από τον παράγοντα της υπεραλίευσης – η οποία όταν ελέγχεται τα αποτελέσματα είναι θαυμαστά – είδη όπως οι καρχαρίες και τα σαλάχια απειλούνται και από το φαινόμενο του υπερτουρισμού καθώς κάποια από τα ενδιαιτήματα τους (για παράδειγμα στη Λήμνο ή στη Ρόδο) επιβαρύνονται από τις ανεξέλεγκτες τουριστικές δραστηριότητες.

Αρσενικό ελάφι. @Χρύσανθος Κωνσταντίνου

Το χέρι του ανθρώπου βρίσκεται παντού στην επιβάρυνση ή την απειλή της βιοποικιλότητας, όπως επισημαίνει και η πρόεδρος της ANIMA, Μαρία Γανωτή – μια περιβαλλοντική οργάνωση που διασώζει ετησίως περί τα 7.000 άτομα (πτηνά και μικρά θηλαστικά). «Τα περισσότερα ατυχήματα που καλούμαστε να περιθάλψουμε είναι ανθρωπογενούς αιτίας: Παγίδες που δημιουργούν δίχτυα, σύρματα, χυμένα λάδια. Επίσης, τεράστια απειλή για τα πτηνά είναι τα ηλεκτροφόρα καλώδια ενώ για τα μικρά θηλαστικά τα τροχαία ατυχήματα» εξηγεί.
Τα μισά από τα άτομα που φροντίζονται από την ΑΝΙΜΑ είναι σε θέση να απελευθερωθούν, χωρίς ωστόσο να υπάρχει δυνατότητα παρακολούθησης της επιβίωσης τους, καθώς η κρατική ενίσχυση  – όπως σε όλες τις περιβαλλοντικές οργανώσεις που εκτελούν και χρέη διασώστη – είναι σταθερά περιορισμένη. Η κ. Γανωτή επισημαίνει πως το έργο της ΑΝΙΜΑ οφείλει πολλά στη στήριξη του κοινού «και αυτή είναι μια σοβαρή ένδειξη πως η ευαισθησία των πολιτών για την άγρια ζωή έχει καλλιεργηθεί. Και αυτό ελπίζουμε να αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο».

Η χελώνα caretta στο φυσικό της περιβάλλον @Joakim Odelberg_WWF Greece

Το έργο της Συμμαχίας για την Άγρια Ζωή είναι σε εξέλιξη· αυτή τη στιγμή τροφοδοτεί τουλάχιστον εννέα προγράμματα. Πυρήνες τους τα προστατευόμενα είδη του κόκκινου ελαφιού, της χελώνας caretta, των κητωδών της ελληνικής Τάφρου και όλα τα είδη της θαλάσσιας μεγαπανίδας, την εδραίωση της διαχείρισης της Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής της Γυάρου, τη χαρτογράφηση οικολογικών διαδρομών με στόχο τη διασύνδεση ηπειρωτικών προστατευόμενων περιοχών αλλά και την αναγνώριση της μεγάλης πληγής του παράνομου εμπορίου ζώων.