Θεόδωρος Κουρεντζής: Η ελευθερία και η σιωπή

Η αποθέωση που γνώρισε ο Θεόδωρος Κουρεντζής και η Ορχήστρα Utopia στη συναυλία με έργα Μάλερ στην Επίδαυρο θορύβησε τους τα φαιά φρονούντες, τους καθ’ ημάς φιλελευθέρους, που έσπευσαν να καταδικάσουν την εμφάνιση του διεθνούς φήμης μαέστρου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, απαιτώντας από τον θεσμό τον αποκλεισμό του καλλιτέχνη, εξαιτίας της άρνησής του να πάρει θέση σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Φωτογραφία: Θωμάς Δασκαλάκης

Ο διεθνούς φήμης μαέστρος, που έχει έδρα του τη Ρωσία, διαθέτοντας και ρωσική υπηκοότητα, με πρόσφατες δηλώσεις του στο γερμανικό περιοδικό DerSpiegel, διεκδίκησε την «ελευθερία να σιωπήσει». Περισσότερο εμφατικά, πριν σηκώσει τα χέρια για να διευθύνει την Τέταρτη Συμφωνία του Μάλερ, την Παρασκευή 19 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, προειδοποίησε τους  θεατές που είχαν γεμίσει ασφυκτικά του κοίλον να μη βιαστούν να χειροκροτήσουν στο τέλος, γιατί τους επεφύλασσε «μια έκπληξη». Και αυτή η έκπληξη, αφού έσβησε κι η τελευταία νότα στον αέρα, δεν ήταν παρά μερικά λεπτά σιωπής, α λα John Cale, μέσα στο σκοτάδι και την ακινησία των μουσικών. Πέρα από αμιγώς αισθητική δήλωση, ο Κουρεντζής διεκδικούσε συμβολικά το δικαίωμά του στη σιωπή, διεκδικούσε την καλλιτεχνική του ελευθερία.

Δεν μπορεί κανείς να αποφανθεί με βεβαιότητα αν η στάση του αυτή είναι απλώς ένας τρόπος για να συνεχίσει να εργάζεται στη Ρωσία, διατηρώντας, ταυτόχρονα, ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τις ευρωπαϊκές χώρες, παρακάμπτοντας με εύσχημο και ταυτόχρονα δημιουργικό τρόπο το παράλογο πολιτιστικό μποϋκοτάζ που επέβαλαν οι χώρες του ΝΑΤΟ έναντι της Ρωσίας ή πρόκειται για μια ειλικρινή άρνηση να ταυτιστεί με το δράμα και τον πόνο της μίας πλευράς αγνοώντας τον πόνο και το δράμα της άλλης.

Κάτι τέτοιο μικρή σημασία έχει, καθώς η τοποθέτηση ή η σιωπή ενός καλλιτέχνη αποτελεί μια επιλογή που δεν στηρίζεται σε καμία άλλη δεοντολογία πέρα από την ηθική. Κανένας δεν μπορεί να υποχρεώσει έναν καλλιτέχνη να πάρει θέση για κάποιο ζήτημα, κι αν πολλές φορές έχουμε την απαίτηση από τους καλλιτέχνες και τους διανοούμενους «να μιλήσουν», αυτό γίνεται γιατί επιθυμούμε να ακολουθήσουν την ηθική επιλογή που εμείς οι ίδιοι έχουμε κάνει και θεωρούμε ορθή.

Φωτογραφία: Θωμάς Δασκαλάκης

Πρόκειται, λοιπόν, για μια ηθική επιλογή. Και ως τέτοια κρίνεται από τον καθένα μας. Όμως είναι πολύ διαφορετικό το να έχει κανείς την απαίτηση από τους θεσμούς να αποφασίζουν με βάση τέτοιες ηθικές κρίσεις. Αν οι θεσμοί, καλλιτεχνικοί ή άλλοι, αποφάσιζαν με τέτοια κριτήρια, εντέλει ιδεολογικά, δεν θα ήμασταν μακριά από τον ολοκληρωτισμό, το φόβητρο που επισείουν διαρκώς οι καθ’ ημας φιλελεύθεροι…

Όσο για το «ύψος» της ηθικής στάσης των δήθεν φιλελευθέρων αρθρογράφων, είναι χαρακτηριστικό ότι επικρίνουν το Φεστιβάλ Αθηνών, το Μέγαρο Μουσικής και την Εθνική Λυρική Σκηνή για τις συνεργασίες τους με τον Θεόδωρο Κουρεντζή, όχι όμως και την πολυφίλητή τους υπουργό επί του Πολιτισμού, που ήταν παρούσα στη συναυλία του στην Επίδαυρο. Για να μιλήσουμε κι εμείς θεσμικά, αν κάποιον θα έπρεπε να μέμφονται για τη μη εφαρμογή του πολιτιστικού «μποϋκοτάζ», είναι εκείνη…