Είσαι ό,τι φοράς: Μια έκθεση αφιερωμένη στη Σοφία Κοκοσαλάκη στο Ρέθυμνο

Με τη ρήση της Κοκό Σανέλ «Η μόδα δεν έχει δύναμη χωρίς εσωτερικότητα» ξεκινάμε την κουβέντα μας με τη Μαρία Μαραγκού, διευθύντρια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης στο Ρέθυμνο.

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, Ρέθυμνο

Από την επιθυμία και ανάγκη να τιμηθεί η παρουσία και προσφορά της πρόωρα χαμένης, ταλαντούχας σχεδιάστριας Σοφίας Κοκοσαλάκη στον τόπο της καταγωγής της, την Κρήτη, γεννήθηκε η ιδέα διοργάνωσης μιας πρωτότυπης εικαστικής έκθεσης στο μουσείο. Τίτλος της, Είσαι ό,τι φοράς. Η έκθεση εγκαινιάστηκε στις 17 Μαΐου και διαρκεί μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 2025, με τη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών που συνδιαλέγονται με τις δημιουργίες της μεγάλης σχεδιάστριας.

Η Μαρία Μαραγκού μιλά στα εγκαίνια. Φωτό: Panos Kosmidis

«Με ενδιέφερε πολύ η δουλειά της Κοκοσαλάκη και με συγκινούσε το γεγονός ότι ‘έφυγε’ τόσο νέα, ότι ήταν κρητικιά όπως κι εγώ και ότι αυτή η αγάπη που είχε στον τόπο της, την είχε επηρεάσει στη δουλειά της», μου λέει η Μαρία Μαραγκού, που μαζί με τους Μαρία Παναγίδου και Σταύρο Καβαλλάρη επιμελούνται την έκθεση. «Το βλέπουμε σε στοιχεία, όπως οι πτυχώσεις της αρχαίας ελληνικής τέχνης και της Κρητικής βράκας, το κέντημα, το χειροποίητο στοιχείο. Θεωρούσα ότι ήταν απαραίτητο να την τιμήσουμε με κάποιον τρόπο. Καθώς δεν είμαστε μουσείο ειδικευμένο στη μόδα, δημιουργήσαμε και ένα περιβάλλον για τη Σοφία, που αντιπροσωπεύει την απολύτως σύγχρονη τέχνη, με κυρίως νέους δημιουργούς, με έργα πέρα από το αμιγώς εικαστικό ή μόδα, με φωτογραφία, με εικόνες από μέσα κοινωνικής δικτύωσης».

Φωτό: Panos Kosmidis

Η Σοφία Κοκοσαλάκη (1972–2019) στο – δυστυχώς σύντομο – πέρασμά της από αυτόν τον κόσμο, σημάδεψε την μόδα διεθνώς συνδυάζοντας το σύγχρονο με το παραδοσιακό, το ροκ με το φολκ με ένα εντελώς δικό της, προσωπικό ύφος. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1972 όπου σπούδασε Αγγλική Φιλολογία και έκανε το μεταπτυχιακό της στη μόδα στο Central Saint Martins στο Λονδίνο, όπου διαμόρφωσε τη δική της ιδιαίτερη ταυτότητα με χαρακτηριστικότερο στοιχείο τα περίτεχνα ντραπέ.

Η ελληνική πολιτισμική κληρονομιά υπήρξε για τη Σοφία Κοκοσαλάκη σταθερή αναφορά, όπως αναφέρει η Ιστορικός ενδύματος, Μέτυ Τσουκάτου. Ο μινωικός πολιτισμός, η αρχαία Ελλάδα, η λαϊκή παράδοση και χειροτεχνία και ο τόπος καταγωγής της, η Κρήτη, της πρόσφεραν πλούσιο συναισθηματικό υλικό για τα σχέδιά της. Οι αρχαιοελληνικές πτυχώσεις, η κομποδετική, η βυζαντινή εικονογραφία, τα ελληνικά κεντήματα συνδυάστηκαν με επιρροές από τη street κουλτούρα, το δερμάτινο στοιχείο, την αισθητική της new wave και της post-punk μουσικής σκηνής.

Παραμένει στο Λονδίνο και το 1999 παρουσιάζει την πρώτη της συλλογή εκτός επίσημου προγράμματος, σε έναν εγκαταλειμμένο βιομηχανικό χώρο, ενώ την επόμενη χρονιά εντάσσεται στην Εβδομάδα Μόδας του Λονδίνου, όπου ξεχωρίζει ως μία από τις πιο υποσχόμενες σχεδιάστριες της γενιάς της.

Το 2001 βρίσκεται στον ιταλικό οίκο Ruffo Research, όπου θα εξελίξει την τεχνική της, σε υλικά όπως δέρμα, μετάξι και ζέρσεϊ. Αργότερα αναλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την καλλιτεχνική διεύθυνση για την αναβίωση του ιστορικού οίκου μόδας Vionnet, σχεδιάζει τη σειρά Black Gold της Diesel, συνεργάζεται με γνωστά brands, ενώ το 2004 συνεργάζεται με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, αναλαμβάνοντας τον σχεδιασμό των κοστουμιών για τις τελετές έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας: Περίπου 6.000 κοστούμια και το εμβληματικό φόρεμα της Björk, αφηγήθηκαν σε ένα παγκόσμιο κοινό την ελληνική μυθολογία, ιστορία και πολιτισμό. Αμέσως μετά και μέχρι το 2011 παρουσιάζει τις συλλογές της στο Παρίσι, ενώ οι τελευταίες της δουλειές περιλάμβαναν μεταξύ άλλων, τη σειρά μοντέρνων νυφικών και τις συλλογές κοσμημάτων της.

Στο αφιέρωμα παρουσιάζονται είκοσι τέσσερις δημιουργίες της, κοσμήματα και σχέδια από τη συλλογή της οικογένειάς της. «Η έκθεση περιλαμβάνει έργα, ρούχα που μας δάνεισε η μητέρα της Σοφίας, λίγα κοσμήματα και κάποια σχέδια που βρέθηκαν στο σπίτι της μητέρας της. Τα Ρούστικα είναι ένα παλιό, ενετικό χωριό, πολύ όμορφο, με βυζαντινές καταβολές. Γνώριζα ότι η Κοκοσαλάκη έφερνε πού και πού μοντέλα από το εξωτερικό για να τα φωτογραφήσει στο περιβάλλον εκείνο κι αυτό μου άρεσε πολύ. Ήξερα ιστορίες με ανθρώπους του χωριού που είχε φιλίες, ήταν ένας ζεστός, καθημερινός άνθρωπος. Σε πολλές συνεντεύξεις της μιλούσε γι’ αυτό το χωριό. Αυτές τις μέρες της έκθεσης, κάναμε βόλτα και ξενάγηση στα μέρη που φωτογράφιζε και μας υποδέχτηκε η οικογένειά της».

Ρωτώ την κα Μαραγκού, τι σημαίνει η έκθεση για τη μητέρα της σχεδιάστριας: «Της αρέσει πολύ, είχε μεγάλη αγωνία πώς θα στηθεί κι όταν είδε τα εκθέματα στημένα και φωτισμένα, ευχαριστήθηκε, συγκινήθηκε, μου είπε τα καλύτερα. Είναι ένα πολύ θετικό άτομο, δεν περίμενα ποτέ με πόσο ανοικτό και καλό τρόπο θα άνοιγε το σπίτι της, τα μπαούλα της, θα έψαχνε παντού να βρει τι υπάρχει».

Φωτό: Panos Kosmidis

Όσο για το περιβάλλον, όταν έχεις την αρχή, αναζητάς και τα ανάλογα έργα που θα συνυπάρξουν και θα δημιουργήσουν ένα καλό πλαίσιο και συνομιλία απαραίτητη σε μια έκθεση, όπως μας εξηγεί η Μαρία Μαραγκού. «Αναζητήσαμε τους ανθρώπους που μπορούν να συνυπάρξουν και δανειστήκαμε έργα από μουσεία, από γκαλερί και χώρους τέχνης, από το μουσείο μας, βέβαια, από ιδιωτικές συλλογές και τους ίδιους τους καλλιτέχνες».

Yael Kanarek, Heart in Heart, 2004

Στους χώρους του Μουσείου παρουσιάζονται έργα είκοσι εννέα καλλιτεχνών και σχεδιαστών: Ελεωνόρα Αντωνιάδου, Δημήτρης Αντωνίτσης, Ευγενία Αποστόλου, Vanessa Beecroft, BlindAdam, Αντώνης Βολανάκης, Hussein Chalayan, Δημήτρης Δάβης, Χρήστος Δεληδήμος, Σταμάτης Ζάννος, Bill Georgoussis, Rene Habermacher, Rebecca Horn, Travis Hutchison, Ανέστης Ιωάννου, Λευτέρης Κανακάκις, Kanarek Yael, Kapurani Bros, Σοφία Κοκοσαλάκη, Έλλη Κομνηνού-Νενεδάκη, Σοφία Κοσμάογλου, Γιάννης Μπουρνιάς, Αλίκη Παλάσκα, Άγγελος Παπαδημητρίου, Μαρία Παπαδημητρίου, Χριστιάνα Σούλου, Έφη Σπύρου, Versaweiss, Νίκος Χαραλαμπίδης.

Δημήτρης Αντωνίτσης, Oblivion, 1999

Η έκθεση ερευνά την αμφίδρομη σχέση της μόδας και των προκλήσεων της εποχής μας όπως αυτές εκφράζονται μέσα από τη σύγχρονη τέχνη. Με δεδομένο ότι το ρούχο δεν καλύπτει μόνο ανάγκες του ανθρώπου, αλλά καθορίζει και το κοινωνικό του στάτους και ταυτίζεται με την προσωπικότητά του, η έκθεση επιχειρεί να αναδείξει τις εκφάνσεις αυτού του ταυτοτικού στοιχείου στη σύγχρονη τέχνη. Αναδεικνύει επίσης και το πολιτικό κοινό στοιχείο.

Rebecca Horn, Cockfeather Mask, 1997-2003

Όπως γράφουν οι επιμελητές στο σημείωμά τους: «Η εκάστοτε άρχουσα τάξη καθορίζει την agenda και οι υπόλοιπες ακολουθούν, αντιδρούν, αγωνίζονται να την αλλάξουν. Δημιουργούνται έτσι αλληλεπιδράσεις αξιοσημείωτες, που όμως αντανακλούν ή και απορρίπτουν τις εκάστοτε συνθήκες και νόρμες. Συχνά μάλιστα η τέχνη, αλλά και η μόδα γίνονται προφητικοί μηχανισμοί, προμηνύοντας ανατροπές στο status quo της κάθε εποχής».

Έφη Σπύρου, κινηματογραφικό πρότζεκτ IDENTITY IN BETWEEN, 2021

Αναρωτιέμαι αν ο τίτλος της έκθεσης, Είσαι ό,τι φοράς, εμπεριέχει μια δόση ειρωνείας και σαρκασμού. Όχι, με διαβεβαιώνει η κα Μαραγκού. «Πιστεύω ότι οι άνθρωποι που δεν κολλάνε στην ετικέτα της μόδας είναι και οι πιο ενδιαφέροντες, είναι αυτοί που φτιάχνουν τη μόδα μόνοι τους. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι υπάρχει πλέον μια παγκόσμια γλώσσα που είναι πιο χαλαρή, φοράμε ό,τι θέλουμε, βαφόμαστε, χτενιζόμαστε, κάνουμε τα τατουάζ που θέλουμε. Κατά κάποιο τρόπο η παγκοσμιοποίηση έμεινε σ’ αυτό το κομμάτι, το ζωντανό, ενώ άλλα έχουν αμφισβητηθεί. Δηλώνει χαρακτήρα, προθέσεις, γνώσεις, δηλώνει τάξη – κι εκεί μπαίνει το πολιτικό στοιχείο, ο εσωτερικός σου κόσμος, η αγωνιστικότητά σου».

Άγγελος Παπαδημητρίου, Francoise, 2016 (Βίντεο)

Υπερπαραγωγή και υπερκατανάλωση, fast fashion και βιωσιμότητα, βασικές αξίες και marketing, το σκεπτικό των τριών επιμελητών της έκθεσης περιέχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση, αλλά στάθηκα ιδιαίτερα στο εξής: «Χρησιμοποιώντας σουσούμια και την τάση της logomania– απόρροια ενός έκδηλου καπιταλισμού, οι περισσότεροι οίκοι στοχεύουν στον εντυπωσιασμό και στην κοινωνική διαστρωμάτωση, ξεχνώντας ότι, στις μέρες μας, η μόδα δημιουργείται στον δρόμο ως έκφραση της κοινωνίας την δεδομένη χρονική στιγμή, ως αντιπερισπασμός στη φασιστική εκμετάλλευση των οίκων και των influencers».

Αντώνης Βολανάκης, Who am I – OYTIS, 2025

Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα καλλιτεχνών και σχεδιαστών, που προέρχονται από το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης (ΜΣΤΚ), τον Φορέα Σύγχρονου Πολιτισμού ATOPOS, την γκαλερί Bernier/Eliades Αθήνα-Βρυξέλλες, την Crux Galerie, την γκαλερί Ζουμπουλάκη, ιδιωτικές συλλογές και τους καλλιτέχνες. Η έκθεση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και τη στήριξη του Υπουργείου Τουρισμού και υλοποιείται με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ.

Ανέστης Ιωάννου, Birdman Costume & Flower Picker, 2024. Photo Panos Kosmidis