Τα “Plásmata 3” αφηγούνται τις απρόσμενες ιστορίες τους

Δεν ξέρω πόσες φορές χρειάστηκε να παραμερίσω τα κλαδιά ενός δέντρου για να κοιτάξω τι βρίσκεται από πίσω. Ή πόσες φορές τα δροσερά φυλλώματα μου χάιδεψαν τρυφερά το κεφάλι, σχεδόν σαν μεταφυσικό καλωσόρισμα. Εξάλλου, δεν είναι πρωτότυπο· η φύση πάντα βρίσκει τον τρόπο να σε καλωσορίσει. Μόνο που απόψε, πίσω από θάμνους, κραταιούς κορμούς, ανάμεσα σε ελιές, ευκαλύπτους, κυπαρίσσια και πεύκα, αποκαλύπτονται δεκάδες έργα τέχνης. Κάποια από αυτά θα μπορούσαν να είναι από καιρό ‘φυτρωμένα’ εκεί, άλλα να έχουν μόλις μπολιάσει την ‘χλωρίδα’ της Λεωφόρου Αλεξάνδρας· κι άλλα να εμπλουτίζουν το μνημειακό χαρακτήρα του Πάρκου. Γιατί ναι, είσαι μέσα σε μιαν άλλη εμπειρία του Πάρκου, στο Πεδίον Άρεως.

Δεν είναι η πρώτη φορά που τα «Plasmata», ο εικαστικός θεσμός της Στέγης, επισκέπτεται την γειτονιά του Πεδίου. Είναι, όμως, η πρώτη φορά που προκρίνει τη σχέση του τόπου με τα έργα. Οι δημιουργίες 25 καλλιτεχνών (από όλο τον κόσμο) δεν φιλοξενούνται, ακριβώς, στο Πάρκο· το Πάρκο, σαν οντότητα, οικειοποιείται τις δημιουργίες τους, αφού με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, χωνεύονται από τη φύση κι άλλοτε αποκαλύπτουν τις πιο απρόσιτες περιοχές του αστικού τοπίου.

Για την επιμελήτρια της έκθεσης και καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου τα «Plasmata 3» δεν είναι καν έκθεση, ούτε έχει στηθεί ως τέτοια. Δεν μεταχειρίζεται τυχαία όρους όπως η «περιπέτεια», η «ωραία βόλτα», η «απαλή γιορτή», όλοι με ένα στόχο: «να μάθουμε να ζούμε τον δημόσιο χώρο κι όχι απλώς να τον προσπερνάμε». Καθώς κρατάει το μικρόφωνο ξεναγού στο χέρι – μαζί με τον Διευθυντή Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας Ιδρύματος Ωνάση και General Manager στα «Plasmata 3», Πρόδρομο Τσιαβό – την ακολουθείς σε παρτέρια και απάτητα μονοπάτια (που ίσως μόνο σκύλοι στον περίπατο τους να έχουν εξερευνήσει).

Μικρός θεατής μπροστά στα “Κειμήλια” της Κατερίνας Κομιανού.

Αν εξαιρέσεις την πρώτη συνάντηση με τον Γάλλο χορογράφο Γιαν Μπουρζουά, που είναι τοποθετημένη σε ένα ξέφωτο του Πάρκου, σχεδόν όλα τα υπόλοιπα έργα, σε βάζουν σε μια διαδικασία «κρυφτού» μέσα στο πράσινο τοπίο, προωθώντας ακριβώς την έννοια της επανανακάλυψης και, γιατί όχι, της επαναμάγευσης. Φυσικά, αυτό που δοκιμάζει ο Μπουρζουά είναι, εξ ορισμού, μαγικό: με εργαλείο μια σκάλα (προς το άγνωστο) και με εφαλτήριο ένα κρυφό τραμπολίνο, πραγματοποιεί διαδοχικά πετάγματα προς τα δέντρα, τον ουρανό, ανυψώνεται στην κορυφή της σκάλας και γλιστράει πίσω στο κενό σε ένα rewind ή fast forward – ποιος ξέρει; – της σωματικής κίνησης που θα μπορούσες να χαζεύεις για ώρες. Το έργο του «Approach 17. Opening» είναι μια εισαγωγή των «Πλασμάτων» στο παραστατικό έκθεμα διευρύνοντας, τις, μέχρι σήμερα, προσεγγίσεις των έργων.

Τα «Plasmata 3» έχουν ένα ύφος μετα-προσέγγισης: αναδομούν την σκέψη για το αρχαίο και το μνημειακό, φέρνουν στην επιφάνεια μορφές πνευματικότητας και μεταφυσικής σύνδεσης και εμπλουτίζουν την πανίδα του Πάρκου με αλλόκοτα, πρωτόγονα – ή και όχι – ζώα.

Ο Punkthenon των Callas.

Το νοτισμένο, από τη χθεσινή βροχή, χώμα, τα ριγμένα στο έδαφος φύλλα και τα πουλιά που κελαηδούν ακόμα στην ώρα του δειλινού χαράσσουν τις επόμενες διαδρομές σου – που δεν είναι πάνω στους κεντρικούς διαδρόμους του πάρκου. Η λογική πορεία σε φέρνει πρώτα σε έναν άλλο, αναρχικό Παρθενώνα: τον έχουν δημιουργήσει ο Λάκης και ο Άρης Ιωνάς ή αλλιώς The Callas από μάρμαρα σπασμένων αθηναϊκών πεζοδρομίων, τον έχουν ονομάσει «Punkthenon», τον έχουν τοποθετήσει στην κορυφή ενός λοφίσκου και μπορείς να τον χαζέψεις ή να τον λατρέψεις καθισμένη/ος ράθυμα σε μια σεζ λονγκ σαν τουρίστας στην πόλη σου. Αν βρεθείς εκεί προς το βράδυ θα αράξεις μαζί με τις ταξιδιάρικες μουσικές του Stegi Radio, το οποίο επίσης συνδράμει τα «Plasmata 3». Η λοξή μνημειακή ανάγνωση της πόλης θα σε φέρει επίσης στα ασπρόμαυρα «Κειμήλια» της Κατερίνας Κομιανού: πλάνα που η ίδια τράβηξε από αστικές θέσεις γύρω από το Πάρκο (το Πολυτεχνείο, την Πλατεία Πρωτομαγιάς και άλλα ιστορικά κτήρια στις παρυφές της Πατησίων) χρησιμοποιώντας μια camera Super 8, δημιουργώντας μια παράξενη ποιητική του τώρα, λες και παρακολουθείς πλάνα αρχείου.

Δεν έχεις περπατήσει πολύ, ωστόσο αυτό το έργο σε καλεί να ξεκουραστείς στη γλυπτική μαλακότητα του. Οι κίονες του Ανδρέα Αγγελιδάκη με τίτλο «Αναρχαιολογική αναπαράσταση», αραδιασμένοι σαν μια αυτοσχέδια πλατεία σε ένα ξέφωτο του Πάρκου, δεν είναι παρά γιγανταία πουφ γλυπτά, ένα σκωπτικό έργο για την αρχαιολαγνεία μας. Αρκεί να παρατηρήσεις το μοναδικό όρθιο (με τη βοήθεια ενός μικρού γερανού) κίονα που γέρνει προς το έδαφος κατάκοπος, έχοντας αντιληφθεί την έννοια του αρχαίου ερειπίου που συμβολίζει. Κι αφού ξεκουραστείς σαν άλλος περιηγητής του 18ου αιώνα πάνω σε αρχαίες κολώνες θα συνεχίσεις την περιπέτεια.

“Meditation in Time” από τον Dionysio.

Με ένα «χοπ» περνάς τις λακκούβες νερού και βρίσκεσαι μπροστά σε ένα μνημείο της πιο πρόσφατης κουλτούρας που κάποτε θα γκάζωνε σε επαρχιακούς δρόμους. Ένα Ντάτσουν που ο Dionysios συνέλεξε από την περιοχή της Αρχαίας Ολυμπίας, ολόχρυσο σαν αιγυπτιακό άγαλμα κάποιας θεότητας, είναι για τον δημιουργό του η χειρονομία να μετατρέψεις μια χαρακτηριστική ανάμνηση σε κάτι ιερό. Η΄ αλλιώς να καβαλήσεις τη Μηχανή του Χρόνου στις τέσσερις ρόδες ενός αγροτικού.
Το έργο ονομάζεται «Meditation in Time» και είναι καλύτερα να το δεις αφού έχει πέσει το φως της ημέρας: τότε θα μοιάζει με μεγαλοπρεπές διαστημόπλοιο που προσγειώθηκε από την Ελλάδα των 80s.

Πλάνο από την ταινία μικρού μήκους της Έφης Γούση.

Πιο βαθιά στο Πάρκο, αρχίζει ένα σερί αγαπημένων έργων ή τουλάχιστον έργων που αξίζει να ξεχωρίσεις ανάμεσα στα φετινά «Plasmata». Πρώτη η μικρού μήκους ταινία «Tectonic Riders» της Έφης Γούση γυρισμένη στη λίμνη του Μόρνου, χώρο συλλογής πόσιμου νερού που, καθώς στερεύει, αποκαλύπτει ως φάντασμα του παρελθόντος κτίσματα από το χαμένο χωριό Κάλλιο. Σε αυτό το μετα-αποκαλυπτικό τοπίο, που μας θυμίζει την απειλή της κλιματικής κρίσης, τέσσερις Αμαζόνες, Κόρες, Ιέρειες οργανώνουν ένα τελετουργικό επίκλησης προς τη Μητέρα Γη, μιμούμενες μια αρχαία τελετή της Μινωϊκής Κρήτης.

Κι από τον τεχνο-σαμανισμό σε έναν ακόμα Σαμάνο: στον «Φύλακα του κήπου». Οι Kalos και Klio, αναπαριστώντας μια μυθική αρχαϊκή μορφή όπως την ανέσυραν από τα μοτίβα ενός χαλιού στο Νεπάλ, δημιουργούν μια ψηφιακή φιγούρα που έρχεται να εικονοποιήσει το πνεύμα του τόπου, του Πάρκου εν προκειμένω, που μέσα από ένα μάντρα καλεί σε ειρήνη. «Plant peace now» προσεύχεται ο Σαμάνος, καλώντας μας σε μια διαδικασία ειρηνικής συνδιαμόρφωσης, επιστροφής στη Δημοκρατία.

Ο «Φύλακας του κήπου» από τους Kalos και Klio.

Στους απογόνους των σαμάνων, τους ταχυδακτυλουργούς ακουμπά το βλέμμα της Μαρίας Μαυροπούλου με το «The Sleight of the Machine». Σε ένα περίκλειστο οβάλ χώρο όπου καθρέφτες – ράβδοι αναδημιουργούν μια εικόνα από λούνα παρκ προβάλλεται μια ταινία εξ ολοκλήρου φτιαγμένη από ΑΙ: ένας ταχυδακτυλουργός κάνει τα κόλπα του περιγράφοντας την αδυναμία μας να κατανοήσουμε τις δυνάμεις της Τεχνητής Νοημοσύνης – τόσο ώστε την έχουμε αναγάγει σε κάτι που προσομοιάζει με μαγεία.

Ένα παράξενο γλυπτό με το όνομα «Mother», μια τοτεμική στήλη ανάμεσα στην αρχαιολογία και την επιστημονική φαντασία, σαν απομεινάρι κάποιου άγνωστου πολιτισμού παρουσιάζει η Ναταλία Μαντά. Σε αναστοχαστική συνθήκη και το «Ιερό ονείρων» ένα πολύχρωμο κιόσκι, ένας ναός διαλογισμού, στο οποίο ο Πιερ Κριστόφ Γκαμ σου ζητάει να κάνεις μια στάση. «Take a step back» σε προτρέπει ο ο Γαλλο-Κενυάτης δημιουργός για να σκεφτείς ποιο θέλεις να είναι το μέλλον σου, ποιες οι συλλογικές αξίες σε αυτόν τον κόσμο της άγριας και διαρκούς μετάβασης. Αν δεν σκεφτείς για το συλλογικό καλό μέσα σε ένα δημόσιο χώρο, τότε που;

Οι Τζοάνα Χατζηθωμάς και Χαλίλ Ζόριζ στο έργο «Where is my mind».

Υπόμνηση της ίδιας μετάβασης και η βιντεοεγκατάσταση των Τζοάνα Χατζηθωμάς και Χαλίλ Ζόριζ με τίτλο «Where is my mind». Ως ένας συνειρμός των πολεμικών συγκρούσεων που έχουν πλήξει μέσα στις δεκαετίες το Λίβανο, οι δύο καλλιτέχνες αναστοχάζονται την ευθραυστότητα των μουσείων και των εκθεμάτων τους, μέσα από μια συλλογή ακέφαλων αγαλμάτων και προτομών χωρίς σώμα.
Ως ηχώ των στίχων του Γιώργου Σεφέρη περί «υποταγής» και «στάχτης», θέτει ένα ερώτημα για όλους τους εκτοπισμένους, ακρωτηριασμένους για όλους όσοι βιώνουν την καταστροφή.

Η Νοεμί Ιγκλέσιας Μπάριος με το «The falling city».

Ανάμεσα στα λιγοστά «φανερά» έργα της έκθεσης είναι η βαθιά συναισθηματική εγκατάσταση της Νοεμί Ιγκλέσιας Μπάριος, «The falling city», ένας κύκλος από κρεμαστά γλυπτά που μοιάζουν με χέρια τα οποία διψούν για άγγιγμα και υποκλίνονται σε μια ιστορία αγάπης.
Ο αστικός μύθος λέει πως μια κάτοικος της Κυψέλης που έχασε νωρίς τον άνδρα της φύτεψε στη μνήμη του δύο κυπαρίσσια, το ένα πλάϊ στο άλλο. Το ένα χτυπήθηκε από κεραυνό και έπεσε (σήμερα είναι ορατή μόνο η ρίζα του) και το άλλο στέκει εκεί ακόμα για να κοινωνεί πως δεν υπάρχει τίποτα πιο πνευματικό και ανθρώπινο από τα συναισθήματα.

Ο Μόριτζ Σάιμον Γκιστ δημιουργεί το «Hard Times – Soft Sounds».

Στην άκρη του Πάρκου, στα χνάρια ενός υδάτινου διαδρόμου, ο Μόριτζ Σάιμον Γκιστ, ο Γερμανός μουσικός, έχει δημιουργήσει μια ηχητική εγκατάσταση με πρώτη ύλη το κέλυφος ενός ζώου. Είκοσι δύο κοχύλια, γεμάτα με νερό περιστρέφονται γύρω από τον εαυτό τους, αναπαράγοντας την σχέση του κοχυλιού με το θαλασσινό νερό. Μην διστάσεις να διασχίσεις περισσότερες από μια φορές τη διαδρομή που σχηματίζουν, να αφουγκραστείς την ησυχία του Πάρκου και τότε θα εκτιμήσεις τον ήχο του «Hard Times – Soft Sounds».

Στο κεφάλαιο της έκθεσης που καταπιάνεται με τα ζώα και το mockumentary ή αλλιώς το ψευδοντοκιμαντέρ του Αίαντα Κόκκαλη, στο πλαίσιο του οποίου οικεία και ανοίκεια ζώα, μεταλλαγμένα ή προϊστορικά ελάφια, κατσίκια και ενυδρίδες, ξυπνούν από το παρελθόν του Πάρκου και βγαίνουν σαν ξωτικά στην επιφάνεια της πόλης. Το «Ares awakening» διαρκεί 38 λεπτά – μείνε να το παρακολουθήσεις ολόκληρο.

Επίσης, η σταθερά προσανατολισμένη ματιά της Τζάνις Ράφα στο ζωϊκό βασίλειο με το «Love me. Lick me. Forgive me» σε κοιτάζει μέσα από το αινιγματικό βλέμμα ενός ζώου. Και ο Μανούσος Μανουσάκης έχει γεμίσει το πάρκο με σκίτσα από μυθολογικά πλάσματα τα οποία θα δεις να ξεπροβάλλουν από τα τοιχία του Πάρκου και να σε κοιτάζουν μόνο όταν σκοτεινιάσει. Το ίδιο ισχύει και για την βιντεοσκοπημένη κουκουβάγια του Μπομπ Ουίλιαμς (στέκεται αυτονόητα δίπλα στο άγαλμα της  θεάς Αθηνάς) ένα από τα δύο έργα της έκθεσης με διάσημη υπογραφή όπως και αυτό του Ουίλιαμ Κέντριτζ, «Γείτονες».

Το έργο της Αφροδίτης Παναγιωτάκου, υπότιτλος της έκθεσης.

Δεν φτάνει ένα βράδυ για να διατρέξεις τα «Plasmata 3». Όχι μόνο γιατί είναι πολλά και η διάταξη τους καλύπτει από τη μια άκρη του Πεδίου Άρεως στην άλλη, αλλά κυρίως γιατί σου ζητούν να μείνεις· να τα παρατηρήσεις, να ξαποστάσεις και να αποκοπείς από την πραγματικότητα της πόλης. Να δημιουργήσεις μια ψευδαισθητική σχέση με το χρόνο, ενάντια στον τρόπο που είναι δομημένη η καθημερινότητα μας.

Στην έξοδο – είσοδο του Πάρκου, στη σκιά του αγάλματος του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ φέγγει το μότο «We’ ve met before, haven’t we» (Έχουμε ξανασυναντηθεί, έτσι δεν είναι;). Είναι το έργο της Αφροδίτης Παναγιωτάκου και υπότιτλος της έκθεσης, δάνειο από την ταινία του Ντέιβιντ Λιντς «Lost highway» που σου ζητάει να ξανασυναντηθείς με τα «Plasmata 3», με το Πεδίο Άρεως, με το δημόσιο χώρο, με την άλλη διαχείριση του χρόνου.

Η έκθεση διαρκεί μέχρι τις 15 Ιουνίου (έχεις τρεις εβδομάδες καιρό) και διαθέτει ένα πλούσιο πρόγραμμα παράλληλων εκδηλώσεων για να κλέψουν κι άλλες από τις νύχτες σου.