«Κι ένα τέταρτο μητέρας αρκεί για δέκα ζωές…»: Όταν οι ποιητές μας ύμνησαν τη μητρότητα

“Μάνα”…ίσως η πιο γλυκιά λέξη που έχει ηχήσει ποτέ στο στόμα μας. Όλοι την έχουμε ψελλίσει κάποτε. Σε στιγμές απελπισίας, απόγνωσης, θλίψης, εκεί που θέλαμε μια ζεστή αγκαλιά να ομορφύνει το μέσα μας. Αλλά και σε στιγμές απέραντης χαράς, όταν η «μάνα» βίωνε την ευτυχία μας σαν να ήταν δική της. Πάντοτε εκεί, βράχος, αγέρωχη, πιστή στον – σπουδαιότερο ίσως – από τους γυναικείους ρόλους που της χάρισε ο Δημιουργός: να φέρνει στον κόσμο τη ζωή.

Για όλες εκείνες λοιπόν που η καθημερινότητά τους είναι μια διαρκής θυσία για τα παιδιά τους, για όλες εκείνες που έκαναν δύο και τρεις δουλειές για να τα μεγαλώσουν με αξιοπρέπεια, για όλες εκείνες που πέρασαν μερόνυχτα πάνω σε ένα κρεβάτι νοσοκομείου να προσεύχονται για ένα θαύμα, για όλες εκείνες που τους στέρησαν ό,τι πολυτιμότερο είχαν στον κόσμο, το σπλάχνο τους, θυμόμαστε τα ωραιότερα ποιήματα που ‘μίλησαν’ με κάθε τρυφερότητα για τη μητρότητα.

Φωτογραφία: Unsplash/Manuel Schinner

Όλα τα άνθη χαρωπά, με τη δροσιά λουσμένα,
Στης άνοιξης την αγκαλιά ανθίζουν ένα, ένα.
Μα κάθε τι, το πιο μικρό, τη μυρωδιά χαρίζει
Εις την καλή μητέρα του, όπου γι’ αυτό φροντίζει,
Και όταν την πρωτομαγιά γιορτάζει τ’ όνομά της
Η άνοιξη, γιορτάζουνε μαζί και τα παιδιά της.

Λουλούδια αν είμαστε εμείς, εσ’ είσ’ η άνοιξή μας
Μες στη δική σου αγκαλιά ανθίζει η ψυχή μας.
Αχ! πάρε την αγάπη μας και δως μας την ευχή σου·
Είναι για μας “πρωτομαγιά” η μέρα της γιορτής σου.

Τη μέρα που η μητέρα γιορτάζει τα πάντα γεμίζουν με φως και χαρά και τα παιδιά βιώνουν τις πιο ευτυχισμένες τους στιγμές, τιμώντας το σημαντικότερο πρόσωπο στη ζωή τους.

Μάννα μου, εγώ ’μαι τ’ άμοιρο, το σκοτεινό τρυγόνι
όπου το δέρνει ο άνεμος, βροχή που το πληγώνει.
Το δόλιο! όπου κι αν στραφεί κι απ όπου κι αν περάσει,
δε βρίσκει πέτρα να σταθεί κλωνάρι να πλαγιάσει.

Εγώ βαρκούλα μοναχή, βαρκούλ’ αποδαρμένη
μέσα σε πέλαγο ανοιχτό, σε θάλασσ’ αφρισμένη,
παλεύω με τα κύματα χωρίς πανί, τιμόνι
κι άλλη δεν έχω άγκυρα πλην την ευχή σου μόνη.

Στην αγκαλιά σου τη γλυκειά, μανούλα μου, ν’ αράξω
μεσ’ στο βαθύ το πέλαγο αυτό πριχού βουλιάξω.

Μανούλα μου, ήθελα να πάω, να φύγω, να μισέψω
του ριζικού μου από μακρυά τη θύρα ν’ αγναντέψω.
Στο θλιβερό βασίλειο της Μοίρας να πατήσω,
κι εκεί να βρω τη μοίρα μου και να την ερωτήσω.

Να της ειπώ: είναι πολλά, σκληρά τα βάσανά μου,
ωσάν το δίχτυ που σφαλνά θάλασσα, φύκια κι άμμο.
Είναι κι η τύχη μου σκληρή, σαν την ψυχή τη μαύρη
π’ αρνήθηκε την Παναγιά κι οπ’ έλεος δεν θα ’βρει.

Κι εκείνη μ’ αποκρίθηκε κι εκείνη απελογήθη:
«Ήτο ανήλιαστη, άτυχε, η μέρα που ’γεννήθης·
άλλοι επήραν τον ανθό και συ τη ρίζα πήρες,
όντας σε έπλασ’ ο Θεός δεν είχε άλλες μοίρες».

Η απεύθυνση του μεγάλου λογοτέχνη προς τη μητέρα του δεν είναι παρά μια βαθιά ‘κραυγή’ αγωνίας για τα βάσανα της ζωής του. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης λαχταρά το μητρικό ‘λιμάνι’ για να ξαποστάσει και να ανακουφιστεί.

Ἐμπρὸς ἐμπρὸς μὲ ἀκοῦτε; Ἐμπρὸς
ἀπὸ μακριὰ τηλεφωνῶ. Δὲν ἀκούγομαι
τί, ξεφορτίστηκε ἡ ἀπόσταση;
Ἀπὸ κινητὸ διάστημα μιλᾶτε;
Νὰ ξαναπατήσω τὸ μηδέν; Κι ἄλλο;
Μὲ ἀκοῦτε τώρα;
Ναὶ μοῦ δίνετε σᾶς παρακαλῶ τὴ μαμά μου;
Τί ἀριθμὸ πῆρα; Τὸν οὐρανὸ
αὐτὸν μοῦ ἔχουν δώσει. Δὲν εἶναι κεῖ;
Μπορῶ νὰ τῆς οὐρλιάξω ἕνα μήνυμα;
Εἶναι μεγάλη ἀνάγκη πεῖτε της
εἶδα στὸν ὕπνο μου ὅτι πέθανε κι ἐγὼ
μικρὸ παιδὶ κατουρημένο γοερὰ
μούσκεμα ὁ φόβος ὡς ἀπάνω
κι ἀκόμα νὰ στεγνώσει.

Νὰ ῾ρθεῖ νὰ τὸν ἀλλάξει.

Ἂν δὲν μπορέσει, τῆς λέτε ἀκόμα ὅτι
ὡρίμασε ἐκείνη ἡ παλιὰ φοβέρα της
πὼς θὰ μὲ φάει ὁ γέρος ἂν δὲν τελειώσω
τὸ φαγητό μου.
Ὡρίμασε ἔγινα γεῦμα γήρατος.
Ὄχι σὲ ταβερνάκι ὀνείρου.
Σὲ κάποιο λαϊκὸ μαγέρικο ποὺ ἄνοιξε
ὁ καθρέφτης.

Η διήγηση της Κικής Δημουλά παραπέμπει σε παιδικές θυμήσεις, με χαρακτηριστική την αναφορά στον ‘γέρο που τρώει τα παιδιά αν δεν τελειώσουν το φαγητό τους’ και την ανάγκη της μητρικής αγκαλιάς έπειτα από έναν εφιάλτη.

Φωτογραφία: Unsplash/art institute of chicago

“Διψάς;” με ρώτησε
“Όχι μαμά”
“Κρυώνεις;”
“Όχι μαμά”
“Τότε δε με χρειάζεσαι, φεύγω”
“Σε χρειάζομαι,
γιατί αλλιώς θα πάψω να ‘μαι παιδί, μάνα” της είπα
κι έμεινε.

Μέσα σε λίγους στίχους και με ιδιαίτερα συγκινητικό τρόπο ο ποιητής κατορθώνει να συνδέσει άρρηκτα τις έννοιες της παιδικότητας και της μητρότητας.

Άλλαξε τη μπόλια της η μητέρα μου κι ετοιμάστηκε
να πάει στην εκκλησία.
Καθαρή σαν αστέρι,
παρόλα τα μαύρα της, κατεβαίνει τα πέτρινα
σκαλοπάτια κοιτάζοντας την ευγένεια του ήλιου
και τις άσπρες πορτοκαλιές. Δεν ξέρει η μητέρα μου
τι είναι ο ήλιος. Τον φαντάζεται αγάπη
που ανατέλλει στον ουρανό — δεν ξέρει η μητέρα μου.

Δεν ξέρει αν ήτανε Σάββατο χτες,
δεν ξέρει αν αύριο είναι Δευτέρα.
Ωστόσο τις μέρες τις γνωρίζει καλά.
Η Κυριακή μυρίζει βασιλικό
κι η φωνή της καμπάνας είναι γλυκιά.
Δεν ξέρει πώς γίνεται. Γύρω της όλα
φαίνονται φρέσκα, δείχνουν αλλιώς.

Ο δρόμος προς την εκκλησιά για τον ποιητή μοιάζει αλλιώτικος, εφόσον η μητέρα του τον συνοδεύει. Το χάδι της μάνας ομορφαίνει όλη την πλάση.

Μητέρα μου, πόσο φρικτὰ βαραίνει
ἡ μοίρα σου στὸ νεανικό μου στῆθος.
Ὅλοι μου οἱ πόνοι καταφεύγουν πλῆθος
γύρω στὴ θύμησή σου ποὺ πικραίνει.
Ἐμένα, ποὺ σὲ δέχτηκα εὐλογία

κ᾿ ἔγινα τὸ θαυμάσιο ὁμοίωμά σου,
ἂς μὲ δεχτῆ σὰ νἆμαι ἁμάρτημά σου
ἡ μνήμη σου, μαρτυρικὴ κι᾿ ἁγία.
Στὴ μοίρα σου, ποὺ γνώρισα σὲ μένα,

τὴ σπαραγμένη σκέψη μου προσφέρω.
Μὰ στὴν καρδιά μου μόνο ἐγὼ θὰ ξέρω
πόσους μετροῦν νεκροὺς τἀγαπημένα.
Μητέρα μου, πόσο μου λείπεις τώρα

ποὺ πνιχτικό, βαθὺ σκότος θὰ γίνῃ
στὴ μάταιη ζωή μου ποὺ ὅλο σβήνει…
Ἄχ, πώς μου λείπεις σὲ μία τέτιαν ὥρα.

Η ποιήτρια αναφέρεται προφανώς σε σκοτεινές στιγμές της ζωής της και παραδέχεται πόσο της λείπει το καταφύγιο της μητρικής αγκαλιάς.

Η θάλασσα στα βάθη της πήρ’ έναν ναύτη.—
H μάνα του, ανήξερη, πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί
για να επιστρέψει γρήγορα και να ’ν’ καλοί καιροί—

και όλο προς τον άνεμο στήνει τ’ αυτί.
Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή,

η εικών ακούει, σοβαρή και λυπημένη,
ξεύροντας πως δεν θα ’λθει πια ο υιός που περιμένει.

Η μάνα προσεύχεται να γυρίσει σώο στο σπίτι του το παιδί της, η Μάνα-Παναγία όμως γνωρίζει πως έχει χαθεί στα κύματα της θάλασσας.

Θυμάμαι το 36
κάθε βράδυ μόλις κατάφερνε ο πατέρας να φέρει ένα καρβέλι ψωμί.
Άχνιζαν στο τραπέζι λίγες βραστές πατάτες .
Μα καθώς άρχιζε να μας μιλάει για την Ισπανία που πολεμούσε
τ’ άδειο τραπέζι γέμιζε μονομιάς σημαίες, οδοφράγματα, τραγούδια
νοιώθαμε να χορταίνουμε .
Η μάνα ακούμπαγε το μπάλωμα στα γόνατα κι άκουγε σιωπηλή.
Μάνα, που είσαι , μάνα
έζησες όλες σου τις μέρες με δάκρυα
έζησες όλα τα βράδια σου με μια κούπα φασκόμηλο και μια φέτα ψωμί
ήμουν μεγάλος, άντρας πια, κι έκλαψα σαν μικρό παιδί
σαν έμαθα πως είχες κάποτε ζητιανέψει
για μας μάνα
μάνα
ο άνεμος σάρωνε το στρατόπεδο
πεθαίναμε απ’ την πείνα και την παγωνιά
μα εγώ έβρισκα λίγο απάγκιο γιατί μου ‘στελνες την έγνοια σου.
Τώρα έφυγες , μάνα, δίχως να σε δω.
Πέθανες την ώρα που έτρωγα με τα μάτια τον ορίζοντα
πίσω απ’ τα συρματοπλέγματα
να βρω κατά πού πέφτει το σπίτι μας
να βρω μια μικρή σπίθα απ’ το μεγάλο τζάκι της στοργής σου.
Μα απόψε, συγχώρα με, σε νοιώθω, μάνα, και σένα πολύ μακριά.
Απόψε νοιώθω σαν να μην είμαι πια δικό σου παιδί.
Είναι τα εκατομμύρια αδέρφια μου κι ο αγώνας μας που σαν μια γόνιμη φαρδιά κοιλιά με γέννησε σ’ αυτό το σταυροδρόμι που φυσάει.
Και το τραγούδι μου γεννήθηκε μες στα αίματα όπως γεννιέται μια σημαία…

Ο ποιητής, όντας μεγάλος άντρας πια, συνειδητοποιεί το μέγεθος της θυσιαστικής αγάπης της μητέρας του, προκειμένου να εξασφαλίσει τα προς το ζην στα παιδιά της.

Φωτογραφία: Unsplash/Megan Watson

Σβήνουν οι λέξεις με τα χρόνια.

Η λέξη «μάνα» μένει..

Στη συλλογή του αυτή με καθαρά αποφθεγματικό χαρακτήρα ο Γιάννης Ρίτσος καταθέτει με λακωνικότητα μια μεγάλη αλήθεια.

Κι ένα τέταρτο μητέρας

αρκεί για δέκα ζωές, και πάλι κάτι θα περισσέψει.

Που να το ανακράξεις

σε στιγμή μεγάλου κινδύνου..

Αντίστοιχα εδώ ο Οδυσσέας Ελύτης συνοψίζει σε δύο στίχους την ιερότητα του μητρικού ρόλου. Και συγκινεί βαθιά..