René Magritte: Ο ζωγράφος που μας έκανε να αγαπήσουμε τον σουρεαλισμό

Σαν σήμερα, 21 Νοεμβρίου, το 1898 γεννήθηκε ο René Magritte, μια από τις πιο σημαντικές φιγούρες του σουρεαλιστικού κινήματος.

Ο Magritte κατά την διάρκεια της καριέρας του, πειραματίστηκε με διαφορετικά καλλιτεχνικά στυλ και τεχνικές μέχρι να καταλήξει στον Σουρεαλισμό. 

Από το 1916 μέχρι και το 1918 σπούδασε στην Académie Royale des Beaux-Arts στις Βρυξέλλες με δάσκαλο του τον Constant Montald. Ο Magritte έβρισκε αυτό το στύλ διδασκαλίας αδιάφορο με αποτέλεσμα να το εγκαταλείψει στην πορεία.

Την δεκαετία του 1920, εντάχθηκε σε μια ομάδα νέων καλλιτεχνών, οι οποίοι δημιουργούσαν έργα με βασική θεματική τους τον κόσμο των ονείρων και το υποσυνείδητο μυαλό. Ο Magritte μέσω αυτής της καλλιτεχνικής πρακτικής, καλλιέργησε το δικό του μοναδικό στύλ, το οποίο οι κριτικοί ονόμασαν «Μαγικός ρεαλισμός». Μέσα από τα έργα του, κατόρθωνε να θολώνει την διάκριση μεταξύ της πραγματικότητας και των ονείρων, οδηγώντας τον θεατή να αμφισβητεί όσα νόμιζε πως γνώριζε.

“The Treachery of Images” του René Magritte (1929)

Ένα απο τα πιο γνωστά και αμφιλεγόμενα έργα του καλλιτέχνη. Ανήκει σε μια σειρά έργων που ζωγραφίστηκε όταν ο Magritte ήταν μόλις 30 ετών. Η εικόνα δείχνει μια πίπα κάτω από την οποία έχει γραφτεί η γαλλική φράση “Αυτή δεν είναι μια πίπα”. Αυτό που ο Magritte ήθελε να εκφράσει ήταν ότι ο πίνακας δεν είναι μια πίπα, αλλά μάλλον η εικόνα μιας πίπας. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται ένα τριπλό παράδοξο  γύρω απο την συμβατική ιδέα ότι τα αντικείμενα αντιστοιχούν σε λέξεις και εικόνες.

“The Lovers II” του René Magritte (1928)

Πρόκειται για μια ελαιογραφία του 1928. Στο έργο εμφανίζονται δύο ανθρώπινες φιγούρες αγκαλιασμένες να ανταλλάσσουν ένα φιλί μέσα από τα πέπλα τους. Αυτή η σκηνή έχει προξενήσει προβληματισμό σε πολλούς καθώς αναρωτιούνται για την έλλειψη πραγματικής επαφής τόσο σωματικής όσο και συναισθηματικής. Όπως με όλα τα έργα του Magritte, είναι δύσκολο να καταλήξουμε σε ένα συγκεκριμένο νόημα. Το σκηνικό, τα χρώματα και φυσικά ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται οι δύο φιγούρες, φαντάζουν ως υπαινιγμοί της μοναξιάς και της αδυναμίας του ανθρώπου να κατανοήσει πραγματικά όσους είναι γύρω του.

Η συγκεκριμένη εικόνα, όπως και πολλά άλλα έργα του καλλιτέχνη της εποχής εκείνης φημολογείται ότι έχουν επηρεαστεί από μια δύσκολη στιγμή της ζωής του Magritte. Όταν ήταν μόλις 13 ετών, στις 12 Μαρτίου του 1912, η μητέρα του, βρέθηκε νεκρή στον ποταμό Sambre στη βόρεια Γαλλία μετά από αμέτρητες προηγούμενες απόπειρες αυτοκτονίας. Ο ζωγράφος ήταν εκεί όταν ανασύρθηκε το σώμα της μητέρας του με το πρόσωπο της να καλύπτεται από το φόρεμα της.

“The son of a man” του René Magritte (1964)

Ένα από τα πιο φημισμένα έργα του ζωγράφου, αποτελεί μια απόπειρα αυτοπροσωπογραφίας. Η ελαιογραφία παρουσιάζει τον ίδιο τον καλλιτέχνη, ντυμένο με ένα παλτό και ένα καπέλο να στέκεται δίπλα σε έναν κοντό τοίχο με παραθαλάσσιο σκηνικό. Το πρόσωπό του καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό, πέρα από την άκρη των ματιών του από ένα πράσινο μήλο που αιωρείται. Αποτελεί μέρος μιας σειράς έργων που φιλοτεχνήθηκαν την ίδια χρονιά, όπου σε όλα υπάρχει μια ανθρώπινη φιγούρα, της οποίας εν μέρει κρύβεται το πρόσωπο.

Ο Magritte είχε πει για αυτό το έργο: “Τουλάχιστον κρύβεται εν μέρει το πρόσωπο. Είναι κάτι που συμβαίνει συνεχώς. Όλα όσα βλέπουμε κρύβουν ένα άλλο πράγμα, πάντα θέλουμε να δούμε τι κρύβεται πίσω από αυτό που βλέπουμε. Υπάρχει ένα ενδιαφέρον για αυτό που είναι κρυμμένο και το οποίο το ορατό δεν μας επιτρέπει να δούμε. Αυτό το ενδιαφέρον μπορεί να λάβει τη μορφή ενός πολύ έντονου συναισθήματος, ενός είδους σύγκρουσης μεταξύ του ορατού που είναι κρυμμένο και του ορατού που υπάρχει.”

“The Flase Mirror” του René Magritte (1928)

Για πολλούς Σουρεαλιστές το μάτι αποτελούσε ένα σύμβολο που χρησιμοποιούσαν συχνά στα έργα τους, το αντιμετώπιζαν ως την “γέφυρα” ανάμεσα στον εαυτό και τον εξωτερικό κόσμο. Το συγκεκριμένο έργο, συγκλονίζει τον θεατή καθώς παρουσιάζει ένα μάτι, αφαιρώντας το απο το πλαίσιο του, δηλαδή το πρόσωπο στο οποίο ανήκει. Υπάρχουν υφές και ένα είδος ρεαλισμού στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται αυτό το μάτι στον καμβά. Η κόρη του ματιού, “επιπλέει” σε έναν ουρανό γεμάτο σύννεφα ενώ ταυτόχρονα η ίριδα παρομοιάζεται με ένα κυκλικό παράθυρο.

Το έργο αυτό είναι απο τα πιο ιδιαίτερα έργα του καλλιτέχνη. Ο Magritte, δημιουργούσε παρόμοια έργα για να αναστατώσει τους θεατές. Επιθυμούσε να προκαλέσει άγχος και να ωθήσει σε δεύτερες σκέψεις όσον αφορά προκαθορισμένες απόψεις για την ζωή και την τέχνη. Προκαλεί τον κόσμο να ξανασκεφτεί όσα νομίζει οτι ξέρει. Είναι ο ουρανός μια απλή αντανάκλαση αυτού που βλέπει το μάτι; ή μήπως το μάτι είναι μια πύλη σε μια άλλη πραγματικότητα;

“The Listening Room” του René Magritte (1952)

Το μήλο σίγουρα αποτελεί ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σύμβολα που χρησιμοποιεί ο Magritte στα έργα του. Αυτή η ασάφεια που το περιτριγυρίζει τόσο γενικά όσο και στο συγκεκριμένο έργο, ωθεί τον θεατή να το παρατηρεί προσπαθώντας να σκεφτεί πιθανές ερμηνείες. Η αινιγματικότητα αυτή, ήταν κάτι στο οποίο ο ζωγράφος πολύ πιθανόν να αποσκοπούσε.

Ο Magritte είχε πει: “Αυτές οι εικόνες μου που δείχνουν πολύ γνωστά αντικείμενα, ένα μήλο για παράδειγμα, θέτουν ερωτήσεις. Δεν καταλαβαίνουμε πλέον όταν κοιτάζουμε ένα μήλο. Η μυστηριώδης ποιότητά του έχει ανακληθεί“. Το μήλο στην προκειμένη περίπτωση παρουσιάζεται ως ένας εντυπωσιακός ογκόλιθος κάτι που έχει ωθήσει πολλούς να αναφερθούν στην εμφανή επιρροή του Giorgio De Chirico στα έργα του ζωγράφου. Όπως πολύ συχνά έκανε στα έργα του ο De Chirico, ο Magritte προσδίδει σε ένα αντικείμενο όπως το μήλο που συνδέεται με το εφήμερο και το απροσδόκητο, μια μνημειώδη μονιμότητα.

“Golconda” του René Magritte (1953)

Η Golconda είναι μια ερειπωμένη πόλη στην πολιτεία Andhra Pradesh της Ινδίας. Από τα μέσα του 14ου αιώνα έως τα τέλη του 17ου αιώνα, η πόλη ήταν η πρωτεύουσα δύο πλούσιων βασιλείων και ήταν το κέντρο της θρυλικής βιομηχανίας διαμαντιών της περιοχής.

Το έργο αυτό φιλοτεχνήθηκε το 1953 από τον ζωγράφο. Απεικονίζει μια σουρεαλιστική  σκηνή όπου αμέτρητοι σχεδόν πανομοιότυποι άντρες ντυμένοι με σκούρα παλτά και καπέλα επιπλέουν στον αέρα σαν μπαλόνια. Ο  Magritte ζούσε σε ένα παρόμοιο περιβάλλον και ντυνόταν με τα ίδια ακριβώς ρούχα. Επιλέγει δηλαδή να κάνει μια αναφορά με αυτό το έργο πιθανώς στον ίδιο του τον εαυτό. Ο τίτλος του συγκεκριμένου έργου όπως και πολλών άλλων, παρέχεται από τον φίλο του και ποιητή Louis Scutenaire. Στον πίνακα, ο μεγάλος άντρας δίπλα στην καμινάδα του σπιτιού στα δεξιά της σύνθεσης πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύει τον Scutenaire.

Δίνονται πολλές ερμηνείες σε αυτό το έργο. Μια από αυτές είναι ότι ο Magritte κάνει αναφορά στη γραμμή μεταξύ της ατομικότητας και της ομαδικής σύνδεσης και πώς αυτή πολλές φορές θολώνεται. Βλέπουμε ανθρώπους, που είναι πανομοιότυποι με αποτέλεσμα σχεδόν ασυναίσθητα να τους αντιμετωπίζουμε ως ομάδα, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί όλοι τους να διαφέρουν αισθητά μεταξύ τους.

Ο René Magritte παρήγαγε σημαντικό αριθμό έργων καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του. Πολλά εκ των οποίων μέχρι και σήμερα φιλοξενούνται στα πιο γνωστά και φημισμένα ιδρύματα του κόσμου. Ο ιδιαίτερος τρόπος σκέψης του και το πώς αντιλαμβανόταν τόσο την ίδια του την ζωή  και την πραγματικότητα όσο και την διάσταση των ονείρων είναι εμφανής στα έργα του.

Ο Magritte συνήθιζε να απεικονίζει καθημερινά αντικείμενα με έναν εντελώς απρόσμενο και αλλόκοτο τρόπο. Τα αφαιρούσε από το αναμενόμενο πλαίσιο τους, σχεδόν τα μετάλλαζε, σε μια προσπάθεια του να αποσυντονίσει όσους τα έβλεπαν και να τους ωθήσει να παραξενευτούν και γιατί όχι να φιλοσοφήσουν σχετικά με την ζωή και την τέχνη. Οι προσπάθειες του αυτές εντάσσοντας στην επιθυμία του να δημιουργήσει ποιητικές εικόνες. Όπως είχε πει και ο ίδιος η πράξη της ζωγραφικής δεν είναι παρά μόνο “η τέχνη της τοποθέτησης χρωμάτων δίπλα-δίπλα με τέτοιο τρόπο ώστε η πραγματική τους όψη να εξαλείφεται, έτσι ώστε τα οικεία αντικείμενα -ο ουρανός, οι άνθρωποι, τα δέντρα, τα βουνά, τα έπιπλα, τα αστέρια- να ενωθούν σε μια μόνο ποιητικά πειθαρχημένη εικόνα. Η ποίηση αυτής της εικόνας δεν έχει καμία συμβολική σημασία, παλιά ή νέα“.

Στην πραγματικότητα απέκτησε φήμη για τα έργα του όταν ήταν ήδη 50 χρονών. Η παγκόσμια αναγνωρισιμότητα του επήλθε μόλις την δεκαετία του 1960 με πολλές εκθέσεις σε διεθνή μουσεία. Ο καλλιτέχνης πέθανε στο απόγειο της δόξας του στις 15 Αυγούστου 1967 στις Βρυξέλλες, Βέλγιο. Άφησε πίσω του μια συλλογή έργων που επηρέασε μεταγενέστερα κινήματα όπως την Pop Art, τον μινιμαλισμό και την εννοιολογική τέχνη.