9η Συμφωνία: 200 χρόνια από την επεισοδιακή πρεμιέρα του τελευταίου (και σπουδαιότερου) έργου του Μπετόβεν

Σαν σήμερα, στις 7 Μαϊου το 1824, πριν από 200 χρόνια, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε κοινό η 9η Συμφωνία σε Ρε ελάσσονα, Op. 125 (γερμανικά: 9. Sinfonie in d-Moll op. 125), γνωστή και ως Χορωδιακή, η τελευταία ολοκληρωμένη συμφωνία του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, που θεωρείται αριστούργημα της δυτικής κλασικής μουσικής και ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα στην ιστορία της μουσικής.

Η Ενάτη ήταν το πρώτο παράδειγμα μεγάλου συνθέτη που έβαλε φωνητικά μέρη σε συμφωνία.Το τελευταίο (4ο) μέρος της συμφωνίας, κοινώς γνωστό ως Ωδή στη χαρά, περιλαμβάνει τέσσερις σολίστες φωνητικών οργάνων και μια χορωδία στο παράλληλα διαμορφωμένο κλειδί της ρε μείζονος. Το κείμενο προσαρμόστηκε από το «An die Freude (Ωδή στη χαρά)», ένα ποίημα που γράφτηκε από τον Φρίντριχ Σίλερ το 1785 και αναθεωρήθηκε το 1803, με πρόσθετο κείμενο γραμμένο από τον Μπετόβεν.

Το 2001, το πρωτότυπο, χειρόγραφο χειρόγραφο της παρτιτούρας του Μπετόβεν, το οποίο βρίσκεται στην Κρατική Βιβλιοθήκη του Βερολίνου, προστέθηκε στον κατάλογο της Μνήμης της Παγκόσμιας Κληρονομιάς που έχει καταρτιστεί από τα Ηνωμένα Έθνη, αποτελώντας την πρώτη μουσική παρτιτούρα που βρέθηκε σε αυτή τη λίστα.

Η Φιλαρμονική Εταιρεία του Λονδίνου ανέθεσε αρχικά τη συμφωνία το 1817.Εκείνη τη χρονιά έγιναν επίσης προκαταρκτικά προσχέδια (πρόχειρα περιγράμματα) για το έργο, με το κλειδί να ορίζεται ως ρε ελάσσονα και να προβλέπεται επίσης η συμμετοχή φωνητικών. Το κύριο συνθετικό έργο έγινε μεταξύ του φθινοπώρου του 1822 και της ολοκλήρωσης του αυτόγραφου τον Φεβρουάριο του 1824.

Η συμφωνία προέκυψε από άλλα έργα του Μπετόβεν, τα οποία, αν και ολοκληρωμένα έργα από μόνα τους, αποτελούν επίσης κατά κάποιο τρόπο προπομπούς της μελλοντικής συμφωνίας. Η Χορωδιακή Φαντασία, έργο 80, του 1808, ουσιαστικά ένα μέρος κοντσέρτου για πιάνο, φέρνει μια χορωδία και σολίστες φωνητικής κοντά στο τέλος για την κορύφωση.

Πηγαίνοντας πιο πίσω, μια προγενέστερη εκδοχή του θέματος της Χορωδιακής Φαντασίας βρίσκεται στο τραγούδι «Gegenliebe» (Επιστρεφόμενη αγάπη) για πιάνο και υψηλή φωνή, το οποίο χρονολογείται πριν από το 1795. Σύμφωνα με τον Robert W. Gutman, το Offertory σε ρε ελάσσονα, «Misericordias Domini», K. 222, του Μότσαρτ, γραμμένο το 1775, περιέχει μια μελωδία που προμηνύει την «Ωδή στη χαρά».

Αν και τα περισσότερα από τα μεγάλα έργα του είχαν κάνει πρεμιέρα στη Βιέννη, ο Μπετόβεν επιθυμούσε να παρουσιαστεί η τελευταία του σύνθεση στο Βερολίνο το συντομότερο δυνατό μετά την ολοκλήρωσή της, καθώς θεωρούσε ότι το μουσικό γούστο στη Βιέννη είχε κυριαρχηθεί από Ιταλούς συνθέτες όπως ο Ροσσίνι.

Όταν οι φίλοι και οι χρηματοδότες του το άκουσαν αυτό, τον παρότρυναν να κάνει πρεμιέρα η συμφωνία στη Βιέννη με τη μορφή ενός αιτήματος που υπέγραψαν πολλοί επιφανείς Βιεννέζοι μουσικοί προστάτες και ερμηνευτές

Ο Μπετόβεν κολακεύτηκε από τη λατρεία της Βιέννης, έτσι η Ενάτη Συμφωνία έκανε πρεμιέρα στις 7 Μαΐου 1824 στο Theater am Kärntnertor της Βιέννης.

Αυτή ήταν η πρώτη εμφάνιση του συνθέτη επί σκηνής μετά από 12 χρόνια– η αίθουσα ήταν γεμάτη με ένα πρόθυμο και περίεργο κοινό και αρκετούς μουσικούς και προσωπικότητες της Βιέννης, όπως ο Φραντς Σούμπερτ, ο Καρλ Τσέρνι και ο Αυστριακός καγκελάριος Κλέμενς φον Μέτερνιχ.

Η πρεμιέρα της Συμφωνίας αρ. 9 περιελάμβανε τη μεγαλύτερη ορχήστρα που συγκέντρωσε ποτέ ο Μπετόβεν και απαιτούσε τις συνδυασμένες προσπάθειες της ορχήστρας του οίκου Kärntnertor, της Μουσικής Εταιρείας της Βιέννης (Gesellschaft der Musikfreunde) και μιας εκλεκτής ομάδας ικανών ερασιτεχνών. Αν και δεν υπάρχει πλήρης κατάλογος των ερμηνευτών της πρεμιέρας, είναι γνωστό ότι συμμετείχαν πολλοί από τους πιο εκλεκτούς ερμηνευτές της Βιέννης.

Τα μέρη της σοπράνο και της άλτο τραγουδήθηκαν από δύο διάσημες νεαρές τραγουδίστριες: την Henriette Sontag και την Caroline Unger. Η Γερμανίδα σοπράνο Henriette Sontag ήταν 18 ετών όταν ο Μπετόβεν την προσέλαβε προσωπικά για να ερμηνεύσει στην πρεμιέρα της Ένατης.

Αν και την παράσταση διεύθυνε επίσημα ο Michael Umlauf, ο Μπετόβεν μοιράστηκε τη σκηνή μαζί του. Ωστόσο, δύο χρόνια νωρίτερα, ο Umlauf είχε παρακολουθήσει την απόπειρα του συνθέτη να διευθύνει μια γενική πρόβα για την αναθεώρηση της όπεράς του Fidelio να καταλήγει σε καταστροφή. Έτσι, αυτή τη φορά, έδωσε εντολή στους τραγουδιστές και τους μουσικούς να αγνοήσουν τον σχεδόν εντελώς κουφό Μπετόβεν. Στην αρχή κάθε μέρους, ο Μπετόβεν, ο οποίος καθόταν δίπλα στη σκηνή, έδινε τους ρυθμούς. Γύριζε τις σελίδες της παρτιτούρας του και χτυπούσε τον χρόνο για μια ορχήστρα που δεν μπορούσε να ακούσει.

Υπάρχουν πολλές ιστορίες σχετικά με την πρεμιέρα της Ένατης. Με βάση τη μαρτυρία ορισμένων από τους συμμετέχοντες, υπάρχουν ισχυρισμοί ότι δεν είχαν προλάβει να ολοκληρώσουν τις πρόβες (έγιναν μόνο δύο πλήρεις πρόβες) και έτσι η εκτέλεση ήταν κάπως άνιση. Από την άλλη πλευρά, η πρεμιέρα σημείωσε μεγάλη επιτυχία.

Σύμφωνα με πληροφορίες, το scherzo διακόπηκε εντελώς σε ένα σημείο από τα χειροκροτήματα. Είτε στο τέλος του είτε στο τέλος της συμφωνίας (οι μαρτυρίες διαφέρουν), ο Μπετόβεν ήταν αρκετά μέτρα εκτός και εξακολουθούσε να διευθύνει- η Caroline Unger τότε τον προσέγγισε και τον γύρισε απλά προς το κοινό για να δεχτεί τις επευφημίες και τα χειροκροτήματα.

Μάλιστα, λέγεται ότι το κοινό τον χειροκρότησε όρθιο πέντε φορές- υπήρχαν μαντήλια στον αέρα, καπέλα και υψωμένα χέρια, έτσι ώστε ο Μπετόβεν, ο οποίος δεν μπορούσε να ακούσει το χειροκρότημα, μπορούσε τουλάχιστον να τα δει.