Γιάννης Μαργαρίτης: Λαός χωρίς μνήμη είναι καταδικασμένος στη βαρβαρότητα

Με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, η παράσταση διερευνά την – άγνωστη σε πολλούς – προσωπικότητα του πρώτου κυβερνήτη του ελληνικού κράτους, του Ιωάννη Καποδίστρια, την επίδραση της προσωπικότητας και του έργου του σε όλη την Ευρώπη, τον μεγάλο του έρωτα με την Ρωξάντρα Στούρτζα, αλλά και τις πολιτικές του παρακαταθήκες.

Έτσι, μέσα σε έναν ιδιαίτερης ματιάς εικαστικό χώρο, πέντε ηθοποιοί και ένας σκηνοθέτης, έχοντας στα χέρια τους ένα μεγάλου όγκου ιστορικό υλικό, δημιουργούν μια παράσταση για έναν μεγάλο έρωτα, μια μεγάλη θυσία και μια μεγάλη προδοσία, με τον Ιωάννη Καποδίστρια, τη Ρωξάντρα Στούρτζα, τον Τσάρο Αλέξανδρο, τον Κλέμενς Φον Μέτερνιχ, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Ανδρέα Μιαούλη, να εμπλέκονται στον αφηγηματικό ιστό της, σε μια αποκαλυπτική διαδρομή στη Βιέννη, την Αγία Πετρούπολη, την Οδησσό και το Ναύπλιο.

Με αφορμή το ταξίδι της παράστασης σε 25 σταθμούς ανά την Ελλάδα, μιλήσαμε με τον ίδιο τον σκηνοθέτη, Γιάννη Μαργαρίτη, για το δικό του προσωπικό «ταξίδι» μέσα από τη δημιουργία της θεατρικής του αυτής σύνθεσης, για την προσέγγισή του πάνω στο έργο, την εμβληματική φιγούρα του Ιωάννη Καποδίστρια, την Ιστορία αλλά και τη μνήμη.

Ιωάννης Καποδίστριας, τόσο γνωστός και τόσο άγνωστος στο ευρύ κοινό. Όλοι μας γνωρίζουμε ότι η ευγενική αινιγματική μορφή που βλέπουμε στα βιβλία, σε προτομές, σε ζωγραφικούς πίνακες, ήταν ο πρώτος κυβερνήτης της νεότερης Ελλάδας. Τι πρέσβευε όμως, ποιο ήταν το όνειρο του για την πατρίδα μας, γιατί τον δολοφόνησαν, νομίζω δεν είναι τόσο γνωστά. Το βέβαιο είναι ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας αυτή η τόσο μεγάλη προσωπικότητα που έβαλε τις βάσεις της σύγχρονης Ελλάδας, που συνέβαλε αποφασιστικά στη δημιουργία του Ελβετικού κράτους, που καθόρισε για πολλά χρόνια την εξωτερική πολιτική της Τσαρικής Ρωσίας, αποτελεί ένα πεδίο που αξίζει κανείς να εξερευνήσει, για να μπορέσει να κατανοήσει καλύτερα το παρόν αυτού του τόπου.

Λέει κάποια στιγμή ο Καποδίστριας ότι «διώξαμε τον βάρβαρο τον έξω. Τώρα πρέπει να διώξουμε τον βάρβαρο που βρίσκεται μέσα μας. Αυτή είναι νέα επανάσταση που πρέπει να κηρύξουμε. Το πιο δύσκολο». Θεωρώ ότι αυτές οι φράσεις εκφράζουν σε μεγάλο βαθμό την ιδεολογία του Καποδίστρια. Αυτός είναι και ο λόγος που τον αποκάλεσαν σταυροφόρο της μόρφωσης. Πίστευε ότι με τη μόρφωση και την καλλιέργεια θα καταπολεμηθεί ο εσωτερικός μας βάρβαρος. Αυτή η άποψη μήπως έχει αλλάξει σήμερα; Αυτό δεν ψάχνουμε ή τουλάχιστον θέλουμε να πιστεύουμε ότι ψάχνουμε σήμερα; Πέρα από αυτό υπάρχει και κάτι πιο μεγάλο που η παράσταση θέλει να κατανοήσει και να εκφράσει. Την έννοια και την αξία της θυσίας. Τι σημαίνει σήμερα θυσία. Κάτω από ποιες συνθήκες διαμορφώνεται και δίνεται αξία στην θυσία. Υπάρχουν πράξεις θυσίας που δεν μπορούμε να καταλάβουμε σήμερα.

Η ιστορία είναι μνήμη και η αξία της πάλης για να μην χαθεί η μνήμη, μας οδηγεί στην Α-λήθεια.

Μια διάθεση αναστοχασμού πάνω στην ιστορία μας. Η μνήμη που δεν πρέπει να χαθεί, είναι το βοήθημα για το παρόν και το μέλλον. Λαός χωρίς μνήμη είναι καταδικασμένος σε επιστροφή στη βαρβαρότητα. Οι εορτασμοί για τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821 είναι μια ακόμα ευκαιρία. Ας μην πάει χαμένη.

Έννοιες όπως φιλοπατρία, θυσία, πίστη, αφοσίωση, ξαναήρθαν στο προσκήνιο. Αρχίσαμε να συζητάμε και πάλι για κάποια ξεχασμένα πράγματα, τόσο όμως ζωτικά. Κάθε μέρα που πλησιάζαμε τον βίο του κυβερνήτη αισθανόμασταν ότι προσεγγίζουμε έναν απελπισμένο ανιχνευτή – οδηγό που κάνει σινιάλα για να μας βοηθήσει. Είμαστε σε θέση να τα καταλάβουμε; Να τα αποκωδικοποιήσουμε; Η ιστορία είναι μνήμη και η αξία της πάλης για να μην χαθεί η μνήμη, μας οδηγεί στην Α-λήθεια.

Στην παράσταση κάποια στιγμή ακούγεται η φράση «ηρωισμός και προδοσία τόσο κοντά αν και τόσο μακριά». Το ίδιο θα έλεγα ότι συμβαίνει και με τον χρόνο. 200 χρόνια τόσο μακριά αν και τόσο κοντά. Έτσι λοιπόν γεγονότα του τότε, εύκολα παραλληλίζονται με κάποια του σήμερα. Και δεν μοιάζουν παράξενα ή μακρινά. Θα μπορούσαν με μικρές παραλλαγές να συμβαίνουν σήμερα, δίπλα μας. Ο τρόπος αντιμετώπισης τους, όμως, έχει αλλάξει αρκετά. Υπάρχει έλλειψη έκπληξης σήμερα που οδηγεί σε κυνισμό και αδιαφορία. Η εκ νέου βάπτιση στην ουσία της μνήμης ίσως βοηθά.

ΑΔΕΛΦΟΚΤΟΝΩΝ ΣΠΑΡΑΓΜΩΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ, αλλά επειδή αυτές οι τρεις δεν εκφράζουν παρά μια πλευρά του έργου θα προσέθετα, ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΘΥΣΙΑ  ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ, και ακόμα Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΚΡΑΤΟΥΣ. Δεν τα κατάφερα με τρεις λέξεις  χρειάστηκαν λίγες ακόμα.

Συχνά επικαλούμαστε το κλέος του παρελθόντος αποφεύγοντας τη δραματική ουσία.

Νομίζω ότι αρκετά συχνά μοιάζει να έχουμε κοντή μνήμη. Αυτό δείχνει έλλειψη διαχείρισης της ιστορίας και των παρελθόντων εμπειριών. Συχνά επικαλούμαστε το κλέος του παρελθόντος αποφεύγοντας τη δραματική ουσία. Μοιάζει πολλές φορές να μην μπορούμε να διαχειριστούμε τον πόνο. Κι όπως λέει και κάποιος φίλος, διαπραγματευόμαστε τις αξίες για τις φέρουμε στα μέτρα μας. Στο τέλος χάνουμε τις αξίες και μας μένει η διαπραγμάτευση.

Ζωντανό θέαμα σημαίνει ζώσα επαφή με το κοινό. Τι όμορφο πράγμα. Κάποιοι επί σκηνής αφηγούνται ιστορίες για την κοινότητα. Το κοινό αντιδρά, συνομιλεί με τους ηθοποιούς με έναν άλλον κώδικα. Αυτό φέρει αλλαγές στον τρόπο αφήγησης. Μια ζωντανή και μαγική σχέση που η πανδημία και η ανάγκη αντιμετώπισής της έθεσε στο περιθώριο. Και να που βρήκαμε γρήγορα το αντίδοτο. Εμβόλια. Σιγά σιγά έστω και με τις μάσκες επανερχόμαστε στα θέατρα. Μια ευκαιρία για να ξανασυναντηθούμε. Θα το καταφέρουμε; Ποιος ξέρει.

Εύχομαι να μπορέσει να γίνει η εξ αναβολής, λόγω πανδημίας, πρεμιέρα της παράστασης του ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας «Το γάλα» και περιμένω την παράστασή μας «Εμφύλια Έπη» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 3 και 4 Δεκεμβρίου. Ήταν μια μεγάλη καλλιτεχνική επιτυχία του θεάτρου με διθυραμβικές κριτικές τόσο εδώ όσο και στην Γαλλία που παρουσιάστηκε. Περιμένω με ενδιαφέρον και δεν το κρύβω, με κάποια αγωνία, την αντίδραση του κοινού της Αθήνας.

Περισσότερη λογική, περισσότερη κατανόηση και αποδοχή της διαφορετικής άποψης, λιγότερη χολή στον δημόσιο βίο. Υγεία και πραγματική επιστροφή στην κανονική μας προ πανδημίας ζωής.