Συν & Πλην: «Κομμώτριες – Μεταπολίτευση» στο θέατρο Θησείον

«Εμείς είμαστε αυτό το μετά». Μ’ αυτή την παραδοχή έξι πολίτες του «μετά» (επίρρημα, ουσιαστικό, πρόθεση – τι απ’ όλα αυτά άραγε;), νέοι – περίπου άφθαρτοι – εισάγουν το κοινό σε μια περφόρμανς που υποδύεται το ιστορικό και πολιτικό τοπίο του πριν και του τώρα. Η, συχνά, δαιμονοποιημένη και, πάλαι ποτέ, νικηφόρα Μεταπολίτευση, το χρονικό διάστημα που ορίζεται να εκκινεί από την επανεγκατάσταση της προεδρευομένης Δημοκρατίας στην Ελλάδα και να διατρέχει τις ζωές όλων μας (απροσδιόριστα) μέχρι και σήμερα, λαμβάνει την όψη μιας διαλεκτικής, αυτοσχεδιάζουσας γιορτής που τέλειωσε ή τελειώνει.

Με τόνο κάποτε ποιητικό, με αμιδρά στοιχεία θεάτρου έρευνας και με άξονα μιαν αφήγηση σπαραγματική και, κάποτε, θολή σαν όνειρο ή ανάμνηση ανώνυμοι ήρωες – όπως ανώνυμοι πολίτες – αρθρώνουν, αναβιώνουν, μιμούνται, μοιράζονται στιγμές κομβικές ή και καθημερινές λέγοντας πως «μ’ ενδιαφέρει αυτό που έχει συμβεί για μένα πριν από μένα». Γιατί προφανώς αφηγούνται μια ιστορία για τις εμπειρίες των άλλων. ‘Ενα έργο χωρίς αρχή, μέση και τέλος. Συχνά γαργαλιστικό για την μνήμη και για την πνευματική μας γυμναστική.

Σκηνή από την παράσταση με τον Χάρη Φραγκούλη.

Η αναφορά στον «Εθνικό ύμνο» του 2001 – μια μνημειώδης για την ελληνική πρωτοπορία παράσταση του Μιχαήλ Μαρμαρινού – διόλου τυχαία δεν είναι. Απεναντίας, είναι το νήμα που συγκρατεί την πολιτική σκέψη του για τα πράγματα και ο τρόπος που την μεταγγίζει στην τέχνη του. Η εμφανής συγγένεια με εκείνη την παράσταση – όσο και με μετέπειτα δουλειές του – είναι ορατή: Perfomative πυρήνας, δραματουργία εν είδει work in progress (όπως έχει προκύψει από τις ζυμώσεις με την ομάδα των ερμηνευτών και τους αυτοσχεδιασμούς στην πρόβα), σκηνικός ενθουσιασμός και κάποια χάπενινγκς για να διασκεδάζεται ο μεταμοντερνισμός αλλά και η παθητική θέση του θεατή προς το θέαμα. Ειδικά σε μια παράσταση που τιτλοφορείται «Μεταπολίτευση» το τελευταίο έχει κάποιο νόημα.

Ηλέκτρα Νικολούζου.

Παιδί της Μεταπολίτευσης, που ανδρώθηκε καλλιτεχνικά κατά τις πρώτες δεκατίες της περιόδου, βαθύς γνώστης των γκρίζων ζωνών και των μαύρων τρυπών της, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός ανήκει πιθανώς στους ελάχιστους ‘Ελληνες δημιουργούς που δικαιούνται να ιχνηλατίσουν με κάποια εγκυρότητα αυτήν την εποχή. Η επιλογή της στιγμής εξίσου καίρια, δέκα χρόνια από το πρώτο pause της Μεταπολίτευσης, την έναρξη της βαθιάς, οικονομικής ύφεσης. Αν κάνει, ωστόσο, κάτι τη σκέψη του γι’ αυτήν την παράσταση σημαντικότερη είναι η επίγευση της: Πως η Μεταπολίτευση δεν είναι μόνο μια πραγματικότητα χρονικά οριζόμενη αλλά και μια υπάρχουσα κατάσταση, μια φιλοσοφία ζωής εγκατεστημένη.

‘Οπως προλόγισε σε δημοσιεύματα ο ίδιος ο σκηνοθέτης, επέλεξε ηθοποιούς που, με μια μόνο εξαίρεση – τον Γερμανό Άντριαν Φρίλινγκ – δεν είχαν καν γεννηθεί στην μετάβαση της Ελλάδας από την Δικτατορία στην Δημοκρατία.

Συνεπώς, για τους Μάιρα Γραβάνη, Ηλέκτρα Νικολούζου, Άρη Νινίκα, Ανδρομάχη Φουντουλίδου και Χάρη Φραγκούλη η Μεταπολίτευση είναι ένας ηχηρός μεν, απόηχος δε που όρισε τις ζωές τους και πολύ λιγότερο μια βιωματική συνθήκη. Η αθωότητα με την οποία, λοιπόν, προσέρχονται ν’ “αναστήσουν” αποσπάσματα της ιστορίας είναι ευεργετική για την παράσταση και την σχέση που θα δημιουργήσει (σε διάρκεια τριών ωρών με τους θεατές της).

Την ίδια ώρα, η ορμητική διάθεση με την οποία δουλεύουν σώζει την περφόρμανς από διάφορες δραματουργικές κακοτοπιές. ‘Αλλωστε, λίγοι ηθοποιοί μεγαλύτερης ηλικίας θα μπορούσαν ν’ ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας τόσο έντονα σωματικής δημιουργίας. Ξεχωρίζουν, οπωσδήποτε – και λόγω της εξοικείωσης με το λεξιλόγιο Μαρμαρινού – η Ηλέκτρα Νικολούζου και ο Χάρης Φραγκούλης.

Καθώς διαπραγματεύεται το μετά, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός μένει στο τώρα και γιατί όχι στο πριν. Η σκηνοθετική του αντίληψη δεν μετακινείται από την ήδη διαμορφωμένη – που βρήκε, άλλωστε, και πλείστους μιμητές στο εγχώριο θεατρικό τοπίο. Λαμβάνει, δηλαδή, τον χαρακτήρα μιας, τρόπον τινά, “ιστορικότητας” λες και επιστρέφει σε κάποιες από τις σκηνοθεσίες του μέσα στην ίδια τη Μεταπολίτευση, την οποία μνημονεύει.

Καταρχάς, δεν είναι εύκολο κανείς να διαβάζει και να μιλάει την Ιστορία. Πόσω μάλλον, να δημιουργεί μια συναισθηματική σχέση μαζί της. Η παράσταση – ειδικά για όλους όσοι έχουν ζήσει ένα μεγάλο μέρος της μεταπολιτευτικής περιόδου – μεταφέρει ένα γνήσιο συναίσθημα βιώματος που λυτρωτικά οδηγεί και στην συγκίνηση.

Ο θίασος της παράστασης «Κομμώτριες – Μεταπολίτευση – Τζιανγκ Σιν Μπι Σιν – Φαντάσου την καρδιά μου δική σου».

Με φανερή τη σύσταση ενός έργου που έχει γεννηθεί στη διάρκεια της πρόβας, τα δραματουργικά κενά στην παράσταση δεν είναι λίγα. Ο σπαραγματικός και ενίοτε προσωπικός χαρακτήρας με τον οποίο συμβάλλει ο κάθε περφόρμερ στο έργο δεν δικαιολογεί την ακαριαία μετάβαση από το ένα θέμα στο άλλο. Κάποια δυσνόητα μηνύματα συντήνουν στην παραπάνω κατάσταση.

Μια παράσταση μετωπική, περικυκλωμένη από θεατές – συχνά οι ηθοποιοί χάνονται μέσα στο σώμα των θεατών – θα εκτιμούσε περισσότερο έναν πιο ολοκληρωμένο σχεδιασμό (φωτισμοί: Γιάννης Δρακουλαράκος), περισσότερες ατμόσφαιρες και λιγότερο καθαρό, “κλινικό” φως από αυτό που της παραδόθηκε.

Στο γραφείο του Μιχαήλ Μαρμαρινού εκτυλίσσεται ένα μέρος της παράστασης.

Η επάνοδος του Μιχαήλ Μαρμαρινού στην θεατρική του έδρα, το «Θησείον», παρακολουθεί με θαυμαστή ορμή και συνέπεια την μεταπολιτευτική ιστορία της χώρας. Και αθόρυβα αποτίει και φόρο τιμής στην καλλιτεχνική του πορεία μεταπολιτευτικά.