Sutra του Sidi Larbi Cherkaoui: όταν το σώμα γίνεται μία κοινή γλώσσα

Στην πρώτη σκηνή του Sutra, ανοίγοντας η αυλαία βλέπουμε έναν δυτικό άντρα και ένα παιδί Σαολίν καθισμένους αντικριστά σαν να παίζουν σκάκι, πάνω σε ένα ορθογώνιο ξύλινο, όπως θα ανακαλύψουμε στη συνέχεια, κουτί. Ο άντρας, o Ali Thabet (έναν ρόλο που την προηγούμενη μέρα χόρεψε ο ίδιος ο χορογράφος Sidi Larbi Cherkaoui) επιτελεί με τα χέρια του με μαλακές κινήσεις μία ιδιότυπη μιμική. Με τη γοητευτική αυτή νοηματική συγχρονίζεται πίσω τους η μουσική του συνθέτη Szymon Brzóska και οι κινήσεις ενός μοναχού Σαολίν που κρατά ένα σπαθί. Ανάμεσα στον άντρα και το παιδί βρίσκονται είκοσι ξύλινα μικρά κουτιά, μικρογραφία εκείνων σε φυσικό μέγεθος του εικαστικού Antony Gormley που αποτελούν τα μόνα σκηνικά της παράστασης. Οι δυο τους, το παιδί και ο άντρας, κινούν τα μικρά αυτά κουτιά προκαλώντας μία αντίστοιχη μετακίνηση στα μεγαλύτερα ξύλινα που βρίσκονται πίσω τους. Στα πρώτα μόλις λεπτά γίνονται οι συστάσεις όλων των στοιχείων του ατμοσφαιρικού Sutra που θα ακολουθήσει.

Φωτογραφία: Andree Lanthier

Ο τίτλος Sutra προέρχεται από τη λέξη sutta η οποία κυριολεκτικά σημαίνει κλωστή ή νήμα αλλά χρησιμοποιείται στον Ινδουισμό, τον Βουδισμό και τον Ζαϊνισμό για να περιγράψει «το σύνολο των κανόνων που πρέπει να ακολουθούν οι πιστοί στη ζωή τους». Λαμβάνουμε ήδη από τον τίτλο ένα ίχνος για τη διάθεση ολόκληρης της χορογραφίας: μια παράσταση-συνάντηση του δυτικού σύγχρονου κόσμου με αυτόν της Ανατολής. Μία συνάντηση όχι μόνο ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς πολιτισμούς και δύο διακριτές νοοτροπίες, αλλά κυρίως μία ταυτόχρονη παρουσία όπου συνδιαλλάσσονται ενσώματα δύο πρακτικές, η ακριβής, μαχητική αλλά και πνευματική τέχνη των κινέζων μοναχών, που θεωρείται ότι διατηρεί τις συνήθειές της μέσα στα χρόνια και η περισσότερο εκλεκτικιστική σωματικά γνώση των χορευτών του σύγχρονου χορού.

Ο Thabet και οι Σαολίν έχουν ιδιαίτερα ενεργοποιημένα και έξυπνα σώματα. Είναι, ωστόσο ορατή η διαφορετική σωματικότητά τους, καθώς είναι διαφορετικοί οι λόγοι που προκαλούν την κάθε τους κίνηση. Παρόλα αυτά, η συνύπαρξή τους, ακόμη και όταν παρουσιάζει τις αντιθέσεις τους, δεν δημιουργεί ισχυρές συγκρούσεις. Στο τέλος άλλωστε της παράστασης ο Ali Thabet θα οικειοποιηθεί τις κινήσεις των Σαολίν και θα χορέψουν μαζί τις ακολουθίες των κινήσεων τους.

Η παρουσία του παιδιού, που άλλοτε χορεύει με τον Thabet ένα τρυφερό ντουέτο και άλλοτε ασκεί με φοβερή επιδεξιότητα την πρακτική των Σαολίν, λειτουργεί σαν σημείο σύνδεσης, σαν μία γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσά τους. Αναρωτιέμαι στην αρχή αν το παιδί καθρεφτίζει την παιδικότητα -ότι και αν σημαίνει για τον καθένα αυτό- με την οποία προσεγγίζει ο χορογράφος την κινεζική τέχνη. Έπειτα παύω να αναρωτιέμαι για το τι σημαίνει οτιδήποτε.

Φωτογραφία: Andree Lanthier

Έχω την αίσθηση πως είναι μία παράσταση η οποία δεν αρνείται πιθανούς συμβολισμούς, όπως ίσως ότι: όλοι έχουμε κουτιά μέσα στα οποία οφείλουμε ποικιλοτρόπως να χωράμε, ή ότι σχηματικά η δυτική ατομικότητα αντικρίζει και ενίοτε γοητεύεται από την ανατολική κοινότητα. Όμως το Sutra δεν εξαρτάται αποκλειστικά από αυτούς, παρά στοχεύει περισσότερο στην επίκληση της φαντασίας.

Μία παράσταση που ταυτόχρονα αφηγείται επί σκηνής την ιστορία της δημιουργίας της, όταν ένας δυτικός χορευτής πηγαίνει προς την παράδοση της κινεζικής τέχνης.  Αρχικά την προσεγγίζει με τα δικά του καλλιτεχνικά εργαλεία και έπειτα, αναγνωρίζοντας το μεγαλείο της, ζητά από την κοινότητα των Σαολίν να αποδεχτούν αυτόν τον ένα και να του επιτρέψουν να γίνει μέρος της.

Ο Cherkaoui δεν μοιάζει να αγνοεί τη συζήτηση για το εξωτικό/αποικιοκρατικό βλέμμα που επιβάλλει η Δύση στην Άλλη Ανατολή. Δεν τον ενδιαφέρει ωστόσο ούτε να το αποδομήσει ούτε να το σχολιάσει δεικτικά. Άλλωστε τα εργαλεία με τα οποία χτίζει την παράσταση δεν είναι εκείνα μίας κατάδειξης ή μίας πολεμικής. Δεν αντιτίθενται στο θέαμα, την εικονογραφία και το συναίσθημα παρά τα καλωσορίζουν επενδύοντας σε μία ποιητική. Μία ποιητική που υφαίνουν σαν νήματα (sutta) η μουσική, η παρουσία του μικρού αγοριού, η σωματικότητα του Ali Thabet και των μοναχών, οι μεταμορφώσεις τους, τα σκηνικά αντικείμενα και ο χορός τους, οι εικόνες που δημιουργούνται. Μπροστά μας, με φοβερή οικονομία, χτίζεται μία πόλη, μία βάρκα, ένας δρόμος, ένα υπόγειο, μία βιβλιοθήκη, ένα λουλούδι, μία νεκρόπολη, ένας ναός.

Η παράσταση του Sibi Larbi Cherkaoui δημιουργήθηκε το 2008 και έκτοτε ταξίδεψε σε  33 χώρες για να παρουσιαστεί σε περισσότερους από 250.000 θεατές, γοητεύοντας όλα αυτά τα χρόνια το κοινό. Αναρωτήθηκα κατά τη διάρκειά της, αν θα με μάγευε περισσότερο εφόσον την έβλεπα δέκα χρόνια πριν, όταν δημιουργήθηκε· αν έχει αλλάξει κάτι στο δικό μου βλέμμα ή στην ίδια την τέχνη του χορού από τότε. Και έπειτα σκέφτομαι ότι δέκα χρόνια μπορεί είναι αρκετά για να αλλάξει κάποιος σαν θεατής αλλά στην πραγματικότητα πολύ λίγα στη μακρά ιστορία  της τέχνης αναγνωρίζοντας ότι η ποιητική και η ευαισθησία, χωρίς εκβιαστικούς και εύκολους συμβολισμούς έχουν την αρετή να αντέχουν στο χρόνο.