Ivo Van Hove: Θέατρο, σα να διαβάζεις ημερολόγιο

Είναι η τρίτη φορά που ο Ίβο Βαν Χόβε καταπιάνεται με το έργο του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Πριν την σκηνική μεταφορά της τηλεταινίας «Μετά την πρόβα» (1984) και της ταινίας «Περσόνα» (1966) σε ενιαία παράσταση, που θα ανοίξει το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών προηγήθηκαν οι «Κραυγές και Ψίθυροι» (2008-9) και οι «Σκηνές από ένα γάμο» (2004-5, που είδαμε στη Στέγη τον Απρίλιο του 2011).

Αγαπάει τον κινηματογράφο κι αυτό φαίνεται και από άλλες παραστάσεις του που βασίζονται σε ταινίες: «Ο Ρόκκο και τ’ αδέλφια του», «Obsession» και «Οι Καταραμένοι» (για την Κομεντί Φρανσέζ το 2016) του Βισκόντι, «Θεώρημα» του Παζολίνι, «Αntonioni Project» (πάνω στα σενάρια των ταινιών του Αντονιόνι «Η περιπέτεια», «Η νύχτα» και «Η έκλειψη»), «Νύχτα Πρεμιέρας» του Τζον Κασσαβέτη.

Άλλωστε οι οθόνες και οι προβολές είναι βασικό στοιχείο του σκηνοθετικού ιδιώματός του, ήδη από τα πρώτα του βήματα τη δεκαετία του ’80, όταν έγραφε ο ίδιος τα σκηνικά κείμενα και δοκίμαζε τις δυνάμεις επηρεασμένος από τις visual art και την performance art.

_{Trailer της παράστασης «Μετά την Πρόβα-Περσόνα» που θα δουμε στις 1, 2 και 3 Ιουνίου, στο Μέγαρο Μουσικής.}

Αγαπώντας τους κλασικούς

Γρήγορα το ενδιαφέρον μετακινήθηκε στα μεγάλα κλασικά έργα. Το 1984 ανέλαβε να διδάξει, στα 26 του, στη Δραματική Σχολή του University College της Αμβέρσας. Τότε, αμήχανος μπροστά σε σπουδαστές που ήταν περίπου συνομήλικοι του, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει, για να προσελκύσει το ενδιαφέρον τους, το έργο του Σαίξπηρ «Τρωίλος και Χρησηίδα». Μελετώντας το, ανακάλυψε ότι μπορούσε να είναι κανείς πιο «προσωπικός» μέσα από ένα έργο του Σαίξπηρ, παρά στα δικά του έργα. Έκτοτε πολλές φορές ασχολήθηκε με κλασικούς.

Από το 2001 που διευθύνει το Τοneelgroep, το σημαντικό θέατρο ρεπερτορίου στο Άμστερνταμ, έχει τα σαιξπηρικά «Οθέλλος», το «Ημέρωμα της Στρίγκλας» και τις συνθέσεις «Roman Tragedies» και «Κings of War», τον «Μισάνθρωπο» του Μολιέρου, την «Τριλογία των Παραθεριστών» του Γκολντόνι, τη «Μαρία Στιούαρτ» του Σίλερ, «Τρεις Αδελφές», «Ιβανόφ» και «Πλατόνοφ» του Τσέχωφ στη σύνθεση του Τομ Λανουά με τίτλο «Οι Ρώσοι!», την «Εντα Γκάμπλερ» του Ίψεν, «Λούλου» του Βέντεκιντ, το «Μακρύ ταξίδι της μέρας μέσα στη νύχτα» και το «Πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα» του Ευγένιου Ο’ Ν, κ.ά.

Μόνο με τους Έλληνες δεν έχει ασχοληθεί μέχρι τώρα, παρότι όταν σκηνοθέτησε το 2015 το «Ψηλά από τη γέφυρα» του Άρθουρ Μίλερ στο Οντεόν του Παρισιού και στο Wyndham’s στο Λονδίνο, αντιμετώπισε το έργο σαν αρχαία τραγωδία. Την παράσταση του Λονδίνου (με τον πολυβραβευμένο για την ερμηνεία στο ρόλο του Έντι Καρμπόνε, Μαρκ Στρονγκ) είδαμε μαγνητοσκοπημένη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τον Απρίλιο του 2015 στο πλαίσιο του κύκλου «National Theatre Live». Ο επί τριακονταπεντατία σύντροφος και συνεργάτης του, σκηνογράφος και φωτιστής Γιαν Βερσβέυβελντ, είχε διαμορφώσει τον σκηνικό χώρο σαν γυμνό τετράγωνο με μία πόρτα στο βάθος, που ανακαλούσε την ορχήστρα του αρχαιοελληνικού θεάτρου. Με τον τρόπο αυτό ακύρωσε εν μέρει τον ρεαλισμό του έργου. «Ο ρεαλισμός στο θέατρο είναι λίγο απάτη. Πάντα ψάχνω για θεατρικές, και όχι ρεαλιστικές, λύσεις» λέει ο σημαντικός σκηνοθέτης.

Ο χώρος έχει μεγάλη σημασία στις παραστάσεις του. Μάλιστα, ξεκινά τις πρόβες με τους ηθοποιούς αφού έχει εγκατασταθεί το σκηνικό της παράστασης και έχει γραφτεί η μουσική και οι ήχοι, ώστε να μπουν κατευθείαν στην κατάσταση που επιθυμεί και να δουλέψουν εντός της. Απόλυτα προετοιμασμένος ο ίδιος, απαιτεί και από τους ηθοποιούς να έχουν μάθει τον ρόλο τους, ώστε να μη χάνεται πολύτιμος χρόνος. Γιατί ο Ίβο Βαν Χόβε κινείται και δουλεύει διαρκώς.

Δεν ήταν αναμενόμενη εξέλιξη για έναν άνθρωπο που μεγάλωσε σε μια μικρή κωμόπολη του Βελγίου, χωρίς επαφή με το θέατρο, και με γονείς (ο πατέρας του ήταν φαρμακοποιός) που έπαθαν σοκ όταν τους είπε ότι θα ασχοληθεί με το θέατρο. «Τους πήρε μια δεκαετία να το ξεπεράσουν» λέει. Κι αυτό γιατί σπούδαζε στην Νομική – ήταν, μάλιστα, υποδειγματικός φοιτητής. Ώσπου μια μέρα, στο τρίτο έτος, διαβάζοντας ένα ογκώδες νομικό βιβλίο σκέφτηκε ότι το ίδιο έκανε και την προηγούμενη μέρα, το ίδιο θα έκανε και την επόμενη. Και αποφάσισε ακαριαία ότι δεν ήθελε να περάσει έτσι τη ζωή του.

Σήμερα λέει ότι το θέατρο είναι η ζωή του σε τέτοιο βαθμό ώστε αν δει κανείς τα έργα που έχει κάνει, είναι σα να γνωρίζει τι σκέπτεται κι αισθάνεται. Σα να έχει διαβάσει το ημερολόγιό του.

Το σοκ της 11ης Σεπτεμβρίου

Κρίσιμη στην πορεία του ήταν η αποφράδα 11η Σεπτεμβρίου 2001. Τότε άλλαξε ο τρόπος που αντιλαμβανόταν τη δουλειά του –ένιωσε ότι ως σκηνοθέτης όφειλε να γίνει περισσότερο «πολιτικός». Εννοείται, όχι με προφανείς τρόπους. Στην κατεύθυνση αυτή ο Σαίξπηρ του έδωσε το ιδανικό υλικό: ο «Κοριολανός», ο «Ιούλιος Καίσαρ» και το «Αντώνιος και Κλεοπάτρα» αποτέλεσαν την βάση της 6ωρης παράστασης «Roman Tragedies» (2006-7) και ο «Ερρίκος Ε΄», «Ερρίκος ΣΤ΄» και «Ριχάρδος Γ΄» της παράστασης «Κings of War» (2014-5). Ήθελε να μοιραστεί τον προβληματισμό του για τη δύναμη και την εξουσία – όχι να ηθικολογήσει.

Γιατί δεν του αρέσει να του δείχνουν στο θέατρο ποιο είναι το Καλό και ποιο το Κακό. «Πηγαίνω στο θέατρο για να νιώσω την πρό(σ)κληση να σκεφτώ με καινούργιο τρόπο για τα παλιά ζητήματα», έχει πει. «Δεν πηγαίνεις σε μια παράσταση του “Ριχάρδου Γ΄”, για να διαπιστώσεις ότι ο ήρωας είναι κακός. Πηγαίνεις στο θέατρο γιατί επιζητείς μια διαφορετική αίσθηση/εμπειρία, κάτι που να σε μαγνητίζει, να σε κινητοποιεί, ακόμη και να σε σοκάρει».

_{Trailer της παράστασης Σκηνές από ένα Γάμο}

Ο Ίβο Βαν Χόβε μισεί τη μετριότητα και ζητεί από τους συνεργάτες του επιδόσεις όχι επαρχιακού ή εθνικού ρεκόρ, αλλά ολυμπιακού. Πιστεύει ότι όποιος δεν θέλει να «ενοχλήσει», απομακρύνει την πιθανότητα αποτυχίας αλλά δεν θα κάνει τίποτα πραγματικά σημαντικό στη ζωή του. Κι επειδή η ζωή είναι ένα πεπερασμένο διάστημα χρόνου, όπως λέει, ο ίδιος ασχολείται μ’ ό,τι τον ενδιαφέρει πολύ, και μάλιστα με το κατεπείγον ενός «τώρα ή ποτέ».

Όλα αυτά, που εκφράζει και έχει δημιουργήσει ο 60χρονος σήμερα σκηνοθέτης, εξηγούν γιατί αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον το δίπτυχο «Μετά την Πρόβα-Περσόνα» στις 1, 2 και 3 Ιουνίου, στο Μέγαρο Μουσικής.