ΠΕΜΠΤΗ
04
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ
Καθώς αποχαιρετούσαμε τον Νοέμβριο και ο Δεκέμβριος μάς υποδεχόταν δειλά-δειλά, εγώ έπαιρνα τον δρόμο για τον Πύργο. Ο λόγος; Το 28ο Φεστιβάλ Παιδικού Κινηματογράφου Ολυμπίας – ένας θεσμός, ο οποίος από το 1997 όχι μόνο προβάλλει παιδικές και νεανικές ταινίες, αλλά υποστηρίζει ενεργά παιδιά και νέους δημιουργούς. Μέσα από το Camera Zizanio, έναν από τους σημαντικότερους διαγωνισμούς ταινιών, που έχουν δημιουργηθεί αποκλειστικά από άτομα έως 20 ετών, το φεστιβάλ δεν δίνει απλώς χώρο στη φωνή τους: τους δίνει ώθηση, αυτοπεποίθηση και αληθινές ευκαιρίες. Την ίδια στιγμή, τα masterclass και τα εργαστήρια φέρνουν τα παιδιά σε επαφή με επαγγελματίες του χώρου, τους ανοίγουν νέους ορίζοντες και δείχνουν πως μια παιδική οπτική μπορεί να σε κάνει να δεις τον κόσμο αλλιώς – πιο άφοβα, πιο καθαρά, πιο ειλικρινά.
Με μια λαμπρή τελετή έναρξης το φεστιβάλ σε προϊδέαζε ότι οι επόμενες μέρες θα ήταν γεμάτες όμορφες εμπειρίες. Πολλά υποσχόμενη μού φάνηκε και η πρόταση του δημάρχου Στάθη Καννή, ο οποίος επισήμανε πως, ο Πύργος μπορεί να μην είναι φοιτητούπολη – αλλά γιατί να μην γίνει, με μια σχολή κινηματογράφου;
Ο Δήμαρχος Πύργου, Στάθης Καννής, τόνισε: «Ας διεκδικήσουμε μία πανεπιστημιακή σχολή κινηματογράφου!».
Παράλληλα, όλα δείχνουν ότι μια νέα εποχή ανοίγει για το Φεστιβάλ Ολυμπίας.Όπως ανακοίνωσε ο καλλιτεχνικός διευθυντής Παντελής Παντελόγλου, το έργο ανάπλασης του πρώην εργοστασίου ΑΣΟ (Αυτόνομου Σταφιδικού Οργανισμού), μπαίνει επιτέλους σε τροχιά υλοποίησης καθώς η Περιφερειακή Επιτροπή της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας πριν μερικές μέρες ενέκρινε την δημοπράτηση του έργου «Επανάχρηση πρώην εργοστασίου ΑΣΟ Πύργου, σε πολυχώρο πολιτισμού και εκπαίδευσης, με τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Κέντρου Νεανικής Οπτικοακουστικής Δημιουργίας», όπου θα βρουν μόνιμη στέγη οι δραστηριότητές του Φεστιβάλ.
Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Ολυμπίας, Παντελής Παντελόγλου
Το πρωί της Κυριακής βρέθηκα στο δημαρχείο του Πύργου, παρακολουθώντας back-to-back συναντήσεις από ανθρώπους του εγχώριου και διεθνούς κινηματογραφικού χώρου. Το πρώτο στρογγυλό τραπέζι, με τις Radka Hoffman (Kruton, Τσεχία), Viola Gabrielli (Young Horizons, Πολωνία) και Ειρήνη Ανδριοπούλου (ΕΚΚΟΜΕΔ, Ελλάδα), εστίασε στη σημασία της κινηματογραφικής εκπαίδευσης για ένα παιδί.
Κάποιος που δεν έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα μπορεί να σκεφτεί: «Κινηματογράφος; Στο σχολείο; Έλα τώρα». Όμως αυτό που συχνά ξεχνάμε είναι πως μια ταινία μπορεί πραγματικά να διαμορφώσει έναν παιδικό τρόπο σκέψης. Για παράδειγμα, μετά την προβολή της ταινίας Inside Out σε σχολεία της Δανίας, πολλοί δάσκαλοι παρατήρησαν ότι τα παιδιά έγιναν πιο ανοιχτά στο να μιλούν για τα συναισθήματά τους, άλλα ζήτησαν συγγνώμη όπου χρειαζόταν, χωρίς να τους το ζητήσει κάποιος. Μια μόνο ταινία είχε επηρεάσει τον τρόπο που τα παιδιά διάβαζαν τον εαυτό τους και τους άλλους.
Κι εδώ έρχεται η μεγάλη σημασία της κινηματογραφικής παιδείας: να μάθει το παιδί να ξεχωρίζει το “ουσιαστικό” μέσα σε μια ατελείωτη θάλασσα παιδικών ταινιών – κάποιες φορές αμφιβόλου ποιότητας. Σε μια εποχή όπου πολλά studios κυνηγούν την ποσότητα αντί της ποιότητας, οι ομιλητές τόνισαν πως οι επαγγελματίες συχνά δεν ξέρουν πώς να μιλήσουν στα παιδιά. Γι’ αυτόν τον λόγο διοργάνωσαν και τα workshops που βοηθούν τους δημιουργούς να μπουν στη λογική της παιδικής ματιάς.
Στην Ελλάδα, όπως ανέφερε η κ. Ανδριοπούλου, οι παιδικές κινηματογραφικές παραγωγές είναι σχεδόν μηδενικές – χωρίς υπερβολή. Στην πράξη, μιλάμε για μια κινηματογραφική αγορά όπου κάθε χρόνο παράγονται δεκάδες ταινίες για ενήλικες, αλλά σπάνια (σχεδόν ποτέ) βλέπουμε μια ταινία που απευθύνεται καθαρά σε παιδιά ή εφήβους. Κι αυτό δεν είναι απλώς αριθμητικό ζήτημα, είναι και ζήτημα νοοτροπίας.
Για χρόνια στην Ελλάδα επικρατούσε η αντίληψη ότι «οι παιδικές ταινίες είναι για τα στούντιο του εξωτερικού, εδώ δεν υπάρχει αγορά». Οπότε δεν δημιουργούσαμε περιεχόμενο για παιδιά, γιατί «δεν υπήρχε κοινό». Αλλά πώς να υπάρξει κοινό, όταν δεν του δίνεις τίποτα να δει; Είναι ένας φαύλος κύκλος: δεν υπάρχουν ταινίες, άρα δεν διαμορφώνεται παιδικό κοινό, άρα οι δημιουργοί δεν ρισκάρουν, άρα δεν παράγονται ταινίες. Και το πιο ενδιαφέρον; Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Παράλληλα, συζητήθηκε ο μεγάλος ανταγωνιστής του παιδικού κινηματογράφου: όχι μόνο οι streaming πλατφόρμες, αλλά και τα social media. Τα παιδιά έχουν μεγαλώσει με μια οθόνη στο χέρι: το TikTok και το YouTube γίνονται η πρώτη τους στάση, κι έτσι χάνεται σταδιακά η διάθεση για συγκέντρωση. Όταν έχεις συνηθίσει βίντεο των 10 δευτερολέπτων, τα 90 λεπτά μιας ταινίας μοιάζουν… μαραθώνιος.
Σταγόνες στον ωκεανό – Αναζητώντας μια οικολογία της προσοχής στην εκπαίδευσηΤο δεύτερο στρογγυλό τραπέζι (αυτή τη φορά στα ελληνικά) με την Ιουλία Μέρμηγκα (ΕΚΠΑ, Ταινιοθήκη της Ελλάδος) και την Ιωάννα Γιακουμάτου (εκπαιδευτικός οπτικοακουστικών τεχνών), ξεκίνησε… ανορθόδοξα. Για 1 λεπτό και 29 δευτερόλεπτα δεν έπρεπε να κάνουμε τίποτα. Κυριολεκτικά τίποτα: ούτε κουβέντα, ούτε κινητό, ούτε σημειώσεις. Απλώς να κοιταζόμαστε. Ακούνητοι. Αμίλητοι. Σαν να παίζαμε «αγαλματάκια» σε ενήλικη, πιο φιλόσοφη εκδοχή.
Το ενάμιση λεπτό πέρασε νεράκι και στη συνέχεια, με τον ίδιο χρόνο στη διάθεσή μας, γράψαμε ανώνυμα σε ένα χαρτί ό,τι μας θύμιζε η φράση: «Η προσοχή και ο περισπασμός βγήκαν βόλτα». Αυτό που μου άρεσε περισσότερο ήταν το πόσο διαφορετικά λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος: άλλοι έγραψαν ποιήματα, άλλοι ζωγράφισαν, άλλοι πέταξαν μέσα χιουμοριστικά στιγμιότυπα από την καθημερινότητά τους.
Η συζήτηση που ακολούθησε ήταν εξίσου ενδιαφέρουσα και άνοιξε μια ερώτηση που ακούγεται απλή, αλλά είναι πολύ πιο σύνθετη απ’ όσο δείχνει: είναι ο κινηματογράφος πράξη προσοχής ή πράξη περισπασμού;
Από τη μία, όταν κάθεσαι σε μια σκοτεινή αίθουσα, εστιάζεις για περίπου 90 λεπτά σε μία και μόνο εικόνα. Σε έναν κόσμο όπου όλα γίνονται ταυτόχρονα και τα μάτια μας έχουν συνηθίσει να «ξεπηδάνε» από οθόνη σε οθόνη, από ειδοποίηση σε ειδοποίηση, αυτή η συγκέντρωση είναι σχεδόν… πολυτέλεια. Είναι σαν μικρή άσκηση mindfulness: για λίγο ο εγκέφαλός σου καλείται να μείνει ακίνητος, να κρατήσει την προσοχή του σε μια αφήγηση που ξεδιπλώνεται χωρίς να μπορείς να την σταματήσεις, να την επιταχύνεις ή να την προσπεράσεις.
Από την άλλη όμως, ο κινηματογράφος είναι και μια μορφή περισπασμού, ίσως η πιο γοητευτική που έχουμε εφεύρει. Μπαίνεις στην αίθουσα και ξαφνικά ο χρόνος έξω «κλείνει». Τα προβλήματα, οι σκέψεις, οι εκκρεμότητες μένουν όλα στην είσοδο, σαν παλτά στον γκισέ φύλαξης. Για 90 λεπτά, πατάς ένα φανταστικό pause στη ζωή σου. Και αυτό το pause είναι μερικές φορές πιο θεραπευτικό από οτιδήποτε άλλο.
Ίσως λοιπόν ο κινηματογράφος να είναι και τα δύο ταυτόχρονα: προσοχή, γιατί σου ζητάει να μείνεις παρών και περισπασμός, γιατί σε ταξιδεύει αλλού.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Κι εδώ ήταν η στιγμή που η κουβέντα πήρε μια πολύ ενδιαφέρουσα τροπή. Αν ο κινηματογράφος απαιτεί τόσο ισχυρή προσοχή, αν σε μαθαίνει (έστω και άτυπα) να κάθεσαι, να παρακολουθείς, να βυθίζεσαι, τότε γιατί εμείς οι μεγάλοι φοβόμαστε τόσο πολύ μήπως τα παιδιά… βαρεθούν; Πώς γίνεται να ζητάμε από ένα παιδί να συγκεντρωθεί σε μια ταινία, αλλά ταυτόχρονα να πανικοβαλλόμαστε για αυτό; Και κάπως έτσι δόθηκε ένα ωραίο κλείσιμο του σημερινού στρογγυλού τραπεζιού: μήπως η… βαρεμάρα είναι απαραίτητη;
Μήπως μέσα σε αυτό το κενό, σε αυτή τη μικρή παύση γεννιέται η δημιουργικότητα; Ίσως τελικά να μην είναι οι οθόνες που αποσπούν την προσοχή των παιδιών, αλλά η δική μας εμμονή να γεμίζουμε κάθε δευτερόλεπτο της μέρας τους με κάτι. Ίσως το καλύτερο δώρο που μπορούμε να τους κάνουμε είναι λίγο χώρο, λίγη σιωπή, λίγο χρόνο να… βαρεθούν. Γιατί εκεί, μέσα στην «πλήξη», συμβαίνει η φαντασία.
Τα πρωινά στο φεστιβάλ είχαν τον δικό τους ρυθμό: σεμινάρια, συναντήσεις, στρογγυλά τραπέζια, μια καταιγίδα ιδεών και απόψεων που σε έβαζαν σε σκέψεις από νωρίς. Αλλά τα απογεύματα… εκεί άρχιζε ο «αληθινός κορμός» του φεστιβάλ. Από τις 5 το απόγευμα ξεκινούσαν οι μικρού μήκους ταινίες, αυτές οι μικρές ιστορίες που χωρούν ολόκληρους κόσμους σε λίγα λεπτά. Και μετά, έπαιρναν τη σκυτάλη οι μεγάλου μήκους, για να ολοκληρώσουν την κινηματογραφική μέρα με τον πιο όμορφο τρόπο. Για δύο συνεχόμενες μέρες βρέθηκα στο πανέμορφο θέατρο Απόλλων, βυθισμένη σε μια αναπαυτική καρέκλα, έτοιμη να αφεθώ στο μαγικό χαοτικό ταξίδι των μικρών και μεγάλων ιστοριών.
Boy with Pink Pants
Την πρώτη μέρα είδα έξι μικρού μήκους ταινίες, καθεμία με δικό της ύφος, δικό της χρώμα, δικό της μήνυμα. Από το ευρηματικό «On the Invention of the Species» της Tania Hermida, με την ίδια να βρίσκεται στην αίθουσα (ναι, αυτό το μικρό «ουάου» πάντα συμβαίνει όταν βλέπεις τη δημιουργό μπροστά σου), μέχρι το γλυκόπικρο «The Boy with Pink Pants» της Margherita Ferri. Και φυσικά το animation Silili και το Δέντρο, όπου οι δημιουργοί ήταν εκεί, έτοιμοι να απαντήσουν σε κάθε πιθανή και απίθανη απορία των μικρών θεατών. Γιατί τα παιδιά δεν ρωτούν απλώς, ξεδιπλώνουν ολόκληρους κόσμους με μια μόνο ερώτηση.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Η δεύτερη μέρα κύλησε το ίδιο υπέροχα: πέντε μικρού μήκους και δύο μεγάλα, με το I Accidentally Wrote a Book της Nora Lakos και το Paternal Leave της Alissa Jung να κλείνουν τη βραδιά.
Αυτό που μου άρεσε περισσότερο σε αυτές τις προβολές ήταν η παρουσία του μικρού κοινού. Τα παιδιά έχουν μια ματιά που δεν μοιάζει με καμία άλλη. Βλέπουν λεπτομέρειες που εμείς προσπερνάμε, ρωτούν πράγματα που δεν θα μας περνούσαν ποτέ από το μυαλό, παρατηρούν αλλόκοτα και υπέροχα σημεία της αφήγησης. Η οπτική τους είναι πραγματικά out of the box και είναι αναζωογονητικό να παρακολουθείς σινεμά δίπλα τους. Είναι σαν να βλέπεις μια ταινία για πρώτη φορά, με μάτια φρέσκα, καθαρά, αθώα και, ειλικρινά… πιο ελεύθερα από τα δικά μας.
Αυτό είναι, τελικά, η μαγεία του φεστιβάλ: Σου θυμίζει πως ο κινηματογράφος είναι παιχνίδι, ανακάλυψη και μια διαρκής ευκαιρία να ξαναγίνεις παιδί.
