Ο Βασίλης Βηλαράς γράφει για την τηλεόραση των ’90s και τα τραύματα που κληρονομήσαμε

Αναρωτιέμαι εδώ και χρόνια πόσο μας έχουν επηρεάσει οι τηλεοπτικές σειρές που βλέπαμε μανιωδώς τη χρυσή δεκαετία των 90s. Πώς επηρεάστηκε το χιούμορ μας, η ταξική μας συνείδηση, ποιον έρωτα εκπαιδευτήκαμε να αναζητάμε, πώς διαμορφώθηκε η αντίληψη μας για το τι είναι άντρας και γυναίκα, πώς αντιλαμβανόμαστε τι είναι ηθικά σωστό, τι είναι πρόστυχο και τι φαινομενικά αθώο και ποιές από αυτές τις πληροφορίες επιβιώνουν ως σήμερα αφού οι επαναλήψεις αυτών των σειρών πολύ συχνά κάνουν μεγαλύτερα νούμερα τηλεθέασης από τις καινούριες παραγωγές. Και είπα αυτή την αναζήτησή  να την κάνω παράσταση.

στα γκέι και τρανς άτομα, σε μη λευκούς ανθρώπους, σε χοντρά σώματα, σε άτομα με αναπηρία και γενικά σε οτιδήποτε δεν ήταν στραιητ, λευκό, αρτιμελές και αδύνατο. Τότε βέβαια δεν το ξέραμε. Ούτε οι περισσότεροι δημιουργοί καταλάβαιναν ότι αυτό που κάνουν είναι προβληματικό. Απλά αντιγράφανε το αμερικανικό μοντέλο που ήταν εξίσου δυσλειτουργικό. Η απορία μου είναι πόσο αλώβητοι έχουμε μείνει μετά από τόσες προβληματικές αναφορές που πήραμε μέσα από τις σειρές εκείνες που διαμόρφωσαν αισθητική και κουλτούρα.

Γκρινιάρες πεθερές, ερωτικά τρίγωνα, αταίριαστοι έρωτες, παντρεμένοι να κερατώνουν, μανάδες να τα φτιάχνουν με τους συντρόφους των παιδιών τους, καταθλιπτικοί φοιτητές να γυρνούν την Αθήνα, ακατάλληλες συγκατοικήσεις και πολλοί προβληματικοί μπάτσοι να λύνουν εγκλήματα είναι κάποια από τα βασικά στόρι λαινς που γαλούχησαν τα παιδιά των 90s σε μια εποχή που τα σήματα καταλληλότητας θέασης δεν είχαν ακόμα ανακαλυφθεί. Απλά παρακολουθούσαμε πράγματα που δεν θα έπρεπε να βλέπει ένα παιδί 10 ετών που ακόμα δεν ξέρει τον κόσμο.

Ο μύθος του Πυγμαλίωνα και ο τρόπος που μεταφράστηκε στην ποπ κουλτούρα (σε σινεμά, λογοτεχνία και τηλεόραση) είναι από τα πιο σεξιστικά, μισογυνιστικά και παρωχημένα αφηγήματα που καθόρισαν γενιές ανθρώπων. Η συγκεκριμένη τηλεοπτική σειρά δεν έχει γεράσει καλά, ωστόσο επηρέασε πολλά άτομα και δυστυχώς εμένα προσωπικά. Χρόνια μου πήρε να αποτινάξω τον Μαρκορά από πάνω μου. Και να χαρώ με την Κουντουράτου μέσα μου.

Επίσης, όταν είδα πρώτη φορά το επεισόδιο στη Ντόλτσε Βίτα που κατηγορούν τον Αντώνη ότι είναι γκέι για να μην υποψιαστούν τη σχέση του με τη Χριστίνα, πραγματικά τραυματίστηκα. Ήμουν 12 χρονών και έβλεπα ένα ολόκληρο καστ χαρακτήρων να καταρρέουν από το πόσο τερατώδες τους φαινόταν να είναι γκέι ο Αντώνης. Το μικρό μυαλό μου βλέποντας αυτή την οικογενειακή σειρά δεν καταλάβαινε από όρους κωμωδίας. Απλά διδασκόμουν ότι γκέι=καταστροφή, όσο αθώες κι αν ήταν οι προθέσεις των δημιουργών.

Αρκετές σκηνές σε άπειρες σειρές που για χάρη της κωμωδίας χρησιμοποιούν μαύρους βοηθητικούς ηθοποιούς ως comic relief, παίζοντας συχνά ως χαλί κάποια αφρικανική μουσική που παραπέμπει σε απομακρυσμένες φυλές του Αμαζόνιου για να υπογραμμιστεί η δική μας λευκή ανωτερότητα. Για να σπάσουμε λίγο πλάκα.

Αφού νιώθω έτσι γιατί τις παρακολουθώ ακόμα; Γιατί με γυρνάνε στην ασφάλεια του παιδικού μου δωματίου. Που δεν ήταν και τόσο ασφαλές τελικά, αλλά η ζωή είναι τόσο παράξενη.

Η παιδική ηλικία ορίζεται από πολλά πράγματα συναισθηματικά και ψυχολογικά. Για πολλά παιδιά, η τηλεόραση ήταν συγκλονιστικά ισχυρή παρέα. Δεν υπήρξαν όλα τα παιδιά χαρούμενα, με πολλές παρέες και υποστηρικτικούς γονείς.

Βρήκαν το επάγγελμα των ονείρων τους παρακολουθώντας κάποιον ρόλο να το ασκεί. Διδάχθηκαν την φιλία και τον έρωτα με έναν τρόπο που τους ταίριαξε και υπήρξαν ευτυχισμένοι και λειτουργικοί στη ζωή τους.

Λύτρωση είναι ο Φώτης. Ένα γκέι αγόρι στα ‘90ς που βίωνε μια καθημερινότητα γεμάτη παρενοχλήσεις και απαγορεύσεις. Να μην μιλάει σαν να νιαουρίζει, να μην κουνάει πολύ τους καρπούς του, να μην παίζει με κούκλες, γενικά να μην.

Μάλλον ο Φώτης, όπως πολλά παιδιά που τα βαφτίζουμε «διαφορετικά», είχε την ανάγκη να ξεφύγει από τη ζωή του γιατί δεν άντεχε να υποστηρίζει αυτή τη διαφορετική ταμπέλα που του επιβάλανε. Κι έτσι κλείστηκε στο δωμάτιο του και παρακολουθούσε τηλεόραση όλη μέρα.

Ναι μεν απέφευγε τον έξω κόσμο, αλλά ο τηλεοπτικός κόσμος που καταβρόχθιζε νυχθημερόν ήταν εξίσου απογοητευτικός.

Αμέτρητες δραματικές σειρές – οι περισσότερες γραμμένες από άντρες – με πολύ  ρεαλιστικές σκηνές κακοποίησης, πάντα από άντρες προς γυναίκες τυλιγμένες στο  περιτύλιγμα του παθιασμένου έρωτα, άρα δεν πείραζε και πολύ.

Οπότε χρειαζόταν μια κριτική σκέψη που ένα μικρό παιδί – αλλά και πολλοί ενήλικες – δεν έχει ώστε να καταλάβει αν αυτό που παρακολουθεί είναι λειτουργικό ή όχι. Κι έτσι φτάσαμε να μην πιστεύουμε μια γυναίκα όταν μετά από χρόνια ομολογεί την κακοποίηση που έχει υποστεί. Αφού για χρόνια μας λέγανε ότι το ξύλο είναι πάθος. Κι ότι αν δεν σε ζηλεύει δεν σε θέλει αρκετά.

Και καμιά ανοχή σε οτιδήποτε παρεκκλίνει από την νοικοκυρεμένη ετεροκανονικότητα. Πάντα παρουσιαζόταν σαν καταστροφή το να είναι γκέι κάποιος άντρας. Τα τρανς άτομα εμφανίζονταν πάντα ως σκοτεινά και μυστήρια πλάσματα του περιθωρίου που υπέφεραν. Όσον αφορά τις λεσβίες, δεν υπήρξε μεγάλη αναφορά σε αυτές τηλεοπτικά. Ακόμα μια περίπτωση που τεχνηέντως δεν αναγνωριζόταν η ύπαρξη τους.

Κάθε γκέι άντρας χαρακτήρας ήθελε να είναι γυναίκα, να ντύνεται με φορέματα, να βάφεται και φυσικά να καραδοκεί να μολύνει τους πάντες γύρω του με ομοφυλοφιλία. Γι’ αυτό και τον πολεμούσαν. Ταυτιζόταν πάντα η ομοφυλοφιλία με την επιθυμία να είσαι γυναίκα. Η ασχετίλα των συγγραφέων ήταν εγκληματική. Ας μην σχολιάσουμε το γεγονός πώς αν γεννήθηκες άντρας αλλά ένιωθες γυναίκα θεωρούνταν κατάπτυστο.

Τηλεόραση και άνθρωπος είναι η ρίζα της παράστασης. Μικρό παιδί και τραύμα κουλτούρας είναι ο πυρήνας της.

Ύστερα από όλα αυτά που είδαμε στις οθόνες μας, που τα αναπαράγουμε στο YouTube το μεσημέρι όταν τρώμε και τα επαναλαμβάνουμε ως ατάκες στις παρέες μας, ένα είναι σίγουρο:

Φάγαμε σκηνές που δεν έπρεπε ποτέ καν να γυριστούν, καταναλώσαμε story lines που προσβάλλανε άπειρους ανθρώπους που ζουν ανάμεσα μας, αλλά ταυτόχρονα νιώσαμε λιγότερο μόνοι μας και συνδιαμορφώσαμε χιούμορ και έρωτα. Και αγαπάμε πολύ την τηλεόραση που μας μεγάλωσε, όπως αγαπάμε τους γονείς μας με όλα τους τα προβλήματα.

Και μου αρέσει το χιούμορ μας σαν χώρα. Όταν υπάρχει.

Ψυχή αντρική λιγότερη να είχαμε φάει στη μάπα, δεν θα με πείραζε. Αν είχαμε αποφύγει όλους αυτούς τους λεβεντομαλάκες που γυρνάγανε τραπέζια από τα νεύρα τους, θα ήμασταν μια καλύτερη χώρα, νιώθω.

Ωστόσο, δεν είμαστε μια καλύτερη χώρα.