Στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ανεβαίνει μια διαφορετική “Στρίγγλα” – που αντιστέκεται

Όταν ο Δημήτρης Λιόλιος είχε δει για πρώτη φορά το “Ημέρωμα της Στρίγγλας” του Σαίξπηρ είχε γοητευτεί, αλλά και αιφνιδιαστεί. “Δεν είναι τόσο στρίγγλα όσο λένε” είχε γράψει στις σημειώσεις του – και να, που οι σημειώσεις αυτές έφτασαν να παίρνουν ζωή την περασμένη θεατρική σεζόν, όταν ανέβασε με την Αναστασία Χατζάρα τη δική τους “Στρίγγλα”.

Χωρίς να “ακυρώνουν” το σαιξπηρικό έργο – σε μία εποχή που το cancel έχει γίνει συνήθεια – οι Δημήτρης Λιόλιος και Αναστασία Χατζάρα εμπνέονται από τα διαχρονικά ζητήματα που θέτει το έργο και υπογράφουν μια “Στρίγγλα” δυναμική, που ορθώνει ανάστημα και αντιστέκεται, κόντρα στα κουτάκια και τις ταμπέλες που προσπαθούν να τις φορέσουν, κόντρα στη ψυχολογική βία.

Όσο απαιτητικό κι αν είναι να φέρεις ένα τόσο κλασικό έργο στο σήμερα, οι δύο δημιουργοί νιώθουν ότι αυτό το έργο αυτό έχει ακόμα πολλά να πει στον σημερινό θεατή, σε έναν κόσμο, που όπως λένε “θεωρείται απελευθερωμένος, αλλά εξακολουθεί να επιβάλλει ρόλους και συμπεριφορές”. Σε αυτό το ήδη ξεχωριστό εγχείρημα, ανεβάζουν κι άλλο τον πήχη, αφού οι δυό τους υποδύονται όλους τους ρόλους της παράστασης, αξιοποιώντας, μάλιστα, το Φουαγιέ του θεάτρου, κάνοντας τον θεατή κάτι παραπάνω από απλό παρατηρητή. Ποιος ξέρει; Ίσως αν έρθουμε “κοντά” (μεταφορικά και κυριολεκτικά) στο ψυχολογικό αυτό παιχνίδι εξουσίας, να δούμε την πραγματικότητα απογυμνωμένη, έτσι όπως είναι.

Την Πέμπτη 23 Οκτωβρίου, η “Στρίγγλα” κάνει επίσημη πρεμιέρα σε έναν χώρο που της ταιριάζει πολύ, κι εμείς μπήκαμε στο Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά για να πάρουμε μια γεύση από την ενδιαφέρουσα αυτή σύγχρονη ανάγνωση.

Στην “Στρίγγλα” του Δημήτρη Λιόλιου και της Αναστασίας Χατζάρα, ο θεατής δεν είναι απλώς παρατηρητής – γίνεται μάρτυρας.

Δημήτρης Λιόλιος: Το Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά δεν είναι απλώς μια πρακτική λύση χώρου, αλλά μια συνειδητή καλλιτεχνική επιλογή που αλλάζει την εμπειρία της παράστασής μας. Είναι, άλλωστε, και ένα ιδιαίτερα φορτισμένο ιστορικό τοπόσημο. Με τον χαρακτήρα του «μεσάζοντα», λειτουργεί και ως μέρος της ίδιας της αφήγησής μας, τόσο δραματουργικά όσο και εικαστικά. Εδώ, κάνουμε μια απόπειρα να ξεπεράσουμε τα όρια, να καταργήσουμε αυτή την ψευδαίσθηση του «κάπου μακριά». Ενδεχομένως, μαζί και την ανάλογη αμηχανία. Σε αυτή την ιστορία, όλα συμβαίνουν σε χρόνο ενεστώτα. Η καρδιά του έργου μας είναι ένα ζωντανό οικοσύστημα σχέσεων και ο κάθε θεατής συμπαίκτης μας, πριν καν ακόμα ξεκινήσει η παράσταση. «Σταμάτα, κι άσε τον κόσμο να γυρίζει…»

Η Στρίγγλα είναι γεμάτη αντιθέσεις – σκληρή και τρυφερή, κωμική και δραματική, συναισθηματικά φορτισμένη αλλά και παιχνιδιάρικη

Αναστασία Χατζάρα: Αυτό που κράτησα περισσότερο είναι η αμεσότητα και η ειλικρίνεια με την οποία οι θεατές ανταποκρίθηκαν. Μας εξέπληξε ο τρόπος που εισέπραξαν τη δική μας ανάγνωση του έργου – πότε γέλασαν, πότε πάγωσαν. Η Στρίγγλα είναι γεμάτη αντιθέσεις – σκληρή και τρυφερή, κωμική και δραματική, συναισθηματικά φορτισμένη αλλά και παιχνιδιάρικη. Αυτή η συνεχής εναλλαγή ανάμεσα στο γέλιο και την αμηχανία αποδείχθηκε εξαιρετικά αποκαλυπτική. Συνειδητοποίησα πως το θέατρο μπορεί να λειτουργήσει και ως γέφυρα – όχι μόνο ανάμεσα σε εποχές, αλλά και ανάμεσα σε ανθρώπινες εμπειρίες. Ένας τόπος κοινός που αποκαλύπτει, χωρίς να υποδεικνύει.

Για την Αναστασία Χατζάρα, το θέατρο αποτελεί “γέφυρα – όχι μόνο ανάμεσα σε εποχές, αλλά και ανάμεσα σε ανθρώπινες εμπειρίες”

Δημήτρης Λιόλιος: «Αν αυτό είναι κωμωδία – στεναχωρήθηκα λίγο τώρα». Η πρώτη, καταλυτική επαφή μου με το έργο ήταν μια εμπειρία που με αιφνιδίασε και ταυτόχρονα με γοήτευσε. Μια έντονη, συναισθηματικά φορτισμένη συνάντηση που με έβαλε, σχεδόν ασυνείδητα, σε μια δημιουργική διαδικασία εσωτερικής αναζήτησης. «Δεν είναι τόσο στρίγγλα όσο λένε». Το σημείωσα βιαστικά – σχεδόν ενοχικά – στο τετράδιό μου, το καλοκαίρι του 2021. Αφουγκράστηκα ακαριαία ένα αρχέτυπο σε δυσφορία· μια γυναίκα που συγκρούεται με τον κόσμο γύρω της, που φλέγεται από θυμό αλλά και από μια βαθιά, κρυφή ανάγκη για επικοινωνία. Μια εκρηκτική αντίφαση. Και αυτή η σύγχυση που περιβάλλει σχεδόν όλους τους χαρακτήρες του έργου με τροφοδοτούσε αδιάκοπα. Η καταπίεση, οι κοινωνικές προσδοκίες, ο θυμός. Οι δυναμικές της εξουσίας, οι έμφυλοι ρόλοι, η βία μέσα στις σχέσεις μας. Κι όλα αυτά μέσα σε ένα πλαίσιο κωμικό. Μαζί, και μια γενναία δόση φόβου· φόβου να μην αλλοιώσουμε, να μην χάσουμε την αιχμή, τον πυρήνα του έργου, και την αγωνία για το πώς αυτό μπορεί να γίνει όραμα κοινό.

Ο Σαίξπηρ έχει την ικανότητα να μιλά για την εξουσία – όχι αφηρημένα, αλλά μέσα από τις σχέσεις

Αναστασία Χατζάρα: Ο Σαίξπηρ έχει την ικανότητα να μιλά για την εξουσία όχι αφηρημένα, αλλά μέσα από τις σχέσεις – τον έρωτα, την ανάγκη για αποδοχή, την επιθυμία να ορίσουμε τον άλλον. Αυτή η διαρκής ένταση ανάμεσα στο παιχνίδι και στην εξουσία, το πώς μέσα από το χιούμορ μπορεί να αποκαλυφθεί η βία και μέσα από τη σκληρότητα να γεννηθεί η τρυφερότητα, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δική μας ανάγνωση. Μας ενδιέφερε να δούμε τι σημαίνει αυτό σήμερα, σε έναν κόσμο που θεωρείται απελευθερωμένος, αλλά εξακολουθεί να επιβάλλει ρόλους και συμπεριφορές. Η Κατερίνα είναι μια γυναίκα τολμηρή, που αντιστέκεται, που αρθρώνει λόγο μέσα σε ένα σχεδόν εχθρικό περιβάλλον – και ακριβώς εκεί φαίνεται η δύναμή της.

“Η «Στρίγγλα» μπορεί να λειτουργήσει και ως αλληγορία για την κοινωνική πίεση, την ανάγκη για φωνή και αυτονομία, για τη διαρκή διαπραγμάτευση ανάμεσα στην προσωπική ελευθερία και τις επιταγές της κοινωνίας” λέει ο Δημήτρης Λιόλιος για τη δική τους ανάγνωση στο σαιξπηρικό έργο

Δημήτρης Λιόλιος: Η αντίληψη ότι τα κλασικά έργα είναι «μουσειακά» ή αποκομμένα από την καθημερινή ζωή μας ήταν κάτι που μας απασχόλησε από την αρχή. Ο πρόλογος του έργου, όπου εδραιώνεται η σύμβαση του «θεάτρου μέσα στο θέατρο», έγινε ο βασικός άξονας της δραματουργίας μας. Δύο ηθοποιοί επί σκηνής, σχεδόν όλοι οι χαρακτήρες σε εναλλαγή, σε μια συνεχή αναζήτηση σχέσεων, ρόλων και δυναμικών. Η ανάγνωση που προτείνουμε στοχεύει να προκαλέσει μια εσωτερική, υπόγεια αναταραχή με διαφορά φάσης. Είναι ένα πείραμα με τα ίδια τα υλικά του θεάτρου που σταδιακά εγκαταλείπουμε, ένα νήμα που οδηγεί και συνεχώς μπλέκει. Μια φόρμα που σταδιακά αποσυντίθεται, χιούμορ και όπλα επιβίωσης.

Η «Στρίγγλα» μπορεί να λειτουργήσει και ως αλληγορία για την κοινωνική πίεση, την ανάγκη για φωνή και αυτονομία, για τη διαρκή διαπραγμάτευση ανάμεσα στην προσωπική ελευθερία και τις επιταγές της κοινωνίας. Μέσα από αυτό το πρίσμα, το έργο αποκτά μια ιδιαίτερη κινητικότητα – όπως οι ανθρώπινες σχέσεις που περιγράφει- απρόβλεπτες, γεμάτες συγκρούσεις. Εκεί που μπορούμε να κοιτάξουμε τον εαυτό μας, έξω από τις κοινωνικές συμβάσεις, με πιο ειλικρινή ματιά, χωρίς φυσικά να χάνεται η χαρά του παιχνιδιού. Θέλουμε να αναδείξουμε τις μορφές καταπίεσης και έμφυλης βίας που παραμένουν επίκαιρες και να φωτίσουμε τη δύναμη της αντίστασης και της διασκέδασης.

Η έμφυλη βία και η ψυχολογική κακοποίηση αποτελούν τον θεματικό πυρήνα της παράστασης, όχι ως θέαμα, αλλά για “να εξετάσουμε πώς η καταπίεση διαμορφώνει χαρακτήρες και σχέσεις” λέει η Αναστασία Χατζάρα.

Αναστασία Χατζάρα: Δεν μπορούμε, φυσικά, να αγνοήσουμε τη βία που υποβόσκει· ούτε να την κρύψουμε πίσω από το χιούμορ. Στη δική μας προσέγγιση, η ψυχολογική χειραγώγηση παρουσιάζεται ως ένας μηχανισμός εξουσίας που συχνά λειτουργεί με το πρόσχημα της αγάπης. Η έμφυλη βία και η ψυχολογική κακοποίηση αποτελούν τον θεματικό πυρήνα της παράστασής μας· δεν επιδιώκουμε να «δείξουμε» τη βία ως θέαμα, αλλά να εξετάσουμε πώς η καταπίεση διαμορφώνει χαρακτήρες και σχέσεις, πώς η άρνηση και οι στερεοτυπικές προσδοκίες αφήνουν σημάδια που μεταφέρονται μέσα στον χρόνο. Ο θεατής δεν είναι απλώς παρατηρητής – γίνεται μάρτυρας. Η πρόθεσή μας δεν είναι να σοκάρουμε, αλλά να αναστοχασθούμε.

“Η επαφή με τη Στρίγγλα ήταν μια τομή πάνω σε όσα αναγνωρίζω αλλά δεν βλέπω πάντα καθαρά” παραδέχεται ο Δημήτρης Λιόλιος

Δημήτρης Λιόλιος: Η τέχνη έχει τη δύναμη να φωτίζει αυτά που συνήθως αγνοούμε ή προσπερνάμε, να μας φέρνει αντιμέτωπους με την αλήθεια μας και, ταυτόχρονα, να μας δίνει εργαλεία να την διαχειριστούμε. Υπάρχει μια αίσθηση ευθύνης που σε συνοδεύει – μια διαδικασία που σε κάνει πιο ευαίσθητο αλλά και πιο προσεκτικό. Ζούμε αναμφίβολα σε έναν κόσμο περίπλοκο, με εδραιωμένες πεποιθήσεις – έναν κόσμο άδικο εξ ορισμού. Η αλήθεια είναι ότι η επαφή με τη Στρίγγλα ήταν μια τομή πάνω σε όσα αναγνωρίζω αλλά δεν βλέπω πάντα καθαρά. Όχι ως αφηρημένη έννοια, αλλά ως πραγματικό φαινόμενο που με αφορά.

Μέσα από τη δουλειά μας πάνω στο έργο συνειδητοποίησα πόσο λεπτές είναι αυτές οι ισορροπίες. Κατάλαβα πόσο σημαντικό είναι να παραμένεις ανοιχτός, να αφήνεσαι στη ροή και να αναγνωρίζεις ταυτόχρονα τα όριά σου. Δεν θα ήμουν ειλικρινής αν έλεγα ότι αυτή η διαδρομή δεν ακούμπησε και δικά μου τραύματα. Πριν γίνει, φυσικά, προϊόν εργασίας – δηλαδή στις στιγμές που αναρωτήθηκα αν φτάνω ή περισσεύω, που ήμουν ευχάριστος για τα μάτια του κόσμου, που δεν έκανα αυτό που απλώς ήθελα – βίωσα ξανά τη στιγμή εκείνη που εδραιώνουμε εμπόδια από ένστικτο, χωρίς συνείδηση. Μέσα από τη Στρίγγλα ανακάλυψα πτυχές του δικού μου ψυχισμού που είχαν παραμείνει αθέατες. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.

Η τέχνη έχει τη δύναμη να φωτίζει αυτά που συνήθως αγνοούμε ή προσπερνάμε

Αναστασία Χατζάρα: “[…] Ήτανε ποτέ άνθρωπος έτσι σκοτωμένος; Με έστειλαν μπροστά να ανάψω τη φωτιά. Ποιος φωνάζει; Έρχονται. Είναι τόσο στρίγγλα όσο λένε; Ήτανε. Ήτανε πολύ πριν από τούτη την παγωνιά. Μα ξέρεις ο χειμώνας δαμάζει. Σε παρακαλώ, πες μου, πώς είναι ο κόσμος; […]”

“Κάνουμε μια απόπειρα να ξεπεράσουμε τα όρια, να καταργήσουμε αυτή την ψευδαίσθηση του «κάπου μακριά»” σημειώνουν οι πρωταγωνιστές και δημιουργοί της παράστασης.

Δημήτρης Λιόλιος: Η απόφαση αυτή – να περιοριστούμε – ήταν, χωρίς υπερβολή, από τις πιο δύσκολες αλλά και πιο αποκαλυπτικές στιγμές της διαδικασίας μας, τόσο δραματουργικά όσο και σκηνοθετικά. Από τη μία, υπήρχε η πρόκληση της καθαρής αφήγησης και της διάκρισης, και από την άλλη η εξαιρετική ευκαιρία για κάθε ηθοποιό να αναλάβει πλήρως την ευθύνη του και να ανταποκριθεί με συνέπεια σε διαφορετικές συνθήκες, μέσα σε ένα τόσο αυστηρό πλαίσιο. Δεν μπορούσα να μην εμπλακώ ολοκληρωτικά μέσα σε αυτό το εγχείρημα, κι ας έχασα για λίγο τον ύπνο μου. Το γεγονός ότι συνεργαστήκαμε πάνω στη διασκευή του έργου μάς έδωσε αναμφίβολα σημαντική ευελιξία. Κάθε πρόθεση, κάθε λέξη δουλευόταν με ακρίβεια αλλά και με ελευθερία να πειραματιστούμε. Οι πρόβες ήταν εξαντλητικές, κάποιες έντονες, σίγουρα δημιουργικές, και κάποιες εντελώς συγκρουσιακές. Και στιγμές απελπισίας υπήρξαν – ήταν μια άσκηση αντοχής. Κι αυτή η πρόκληση των δύο, ειλικρινά, έγινε πηγή ελευθερίας, ένα σημείο σκηνικής εμπιστοσύνης και ταυτόχρονα ένα αίσθημα ολοκλήρωσης και ανάκαμψης. Κι είμαι ιδιαίτερα περήφανος γι’ αυτή τη συγκυρία.

Το γέλιο δεν είναι απλώς ψυχαγωγία· είναι ένας τρόπος να αντέξουμε, να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια με μια δόση ελαφρότητας.

Αναστασία Χατζάρα: Το γέλιο στη ζωή δεν είναι απλώς ψυχαγωγία· είναι ένας τρόπος να αντέξουμε, να προχωρήσουμε, να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια με μια δόση ελαφρότητας. Στο θέατρο λειτουργεί και εκτονωτικά· δεν γελάμε μόνο με τον άλλον ή με την κατάστασή του, αλλά με τις δικές μας αδυναμίες και τις συνθήκες που μας περιβάλλουν. Είναι μια στιγμή ανακούφισης, αλλά και μια στιγμή συνειδητοποίησης – το γέλιο ανοίγει δρόμους, μας βοηθά να δούμε τα πράγματα πιο καθαρά, να τα σκεφτούμε. Στην παράστασή μας, το γέλιο είναι μέσο σύνδεσης, αναγνώρισης και αφοπλισμού. Λειτουργεί σαν εργαλείο επιβίωσης των χαρακτήρων μέσα στις δικές τους εντάσεις και συγκρούσεις.

Η “Στρίγγλα” των Λιόλιου-Χατζάρα είναι μια γυναίκα τολμηρή, που αντιστέκεται και αρθρώνει λόγο μέσα σε ένα σχεδόν εχθρικό περιβάλλον — και ακριβώς εκεί φαίνεται η δύναμή της.

Δημήτρης Λιόλιος: Το να θεωρούμε ένα έργο «αναχρονιστικό» σημαίνει ότι το βλέπουμε ως προϊόν μιας άλλης εποχής, με κανόνες, αξίες και γλώσσα που δεν μας αγγίζουν άμεσα. Αλλά η ουσία ενός κλασικού, και ειδικά ενός έργου σαν το «Ημέρωμα της Στρίγγλας», δεν είναι παρωχημένη. Οι σχέσεις εξουσίας, η δύναμη, η ψυχολογική βία, η επιμονή στην προσωπική ελευθερία – όλα αυτά είναι διαχρονικά ζητήματα. Η πρόκληση σήμερα είναι να τα μεταφέρουμε σε ένα πλαίσιο που ο θεατής το αντιλαμβάνεται και νιώθει κοντά του, χωρίς να αλλοιώνεται η πυρηνική δύναμη του κειμένου. Η σύγχρονη ανάγνωση δεν είναι διασκευή για να «φτιάξουμε κάτι σύγχρονο», αλλά επανεξέταση των θεμάτων μέσα από τα μάτια της εποχής μας. Η κοινωνία έχει αλλάξει, αλλά η ανθρώπινη ψυχολογία παραμένει ίδια. Το να επαναφέρεις ένα κλασικό έργο σήμερα σημαίνει λοιπόν να δημιουργήσεις το κατάλληλο έδαφος για να εξετάσεις αυτές τις παθογένειες, σε μια κοινωνία που μπορεί και να προσποιείται ότι προχωρά. Και αυτό δεν είναι πάντα ευχάριστο. «Ομορφιά μου, χάλια φαίνεσαι, αδιαθέτησες;»

Η ουσία ενός κλασικού έργου σαν το «Ημέρωμα της Στρίγγλας» δεν είναι παρωχημένη

Αναστασία Χατζάρα: Ζούμε σε έναν κόσμο που αλλάζει με ρυθμούς αστραπής, όπου οι αξίες μετατοπίζονται, οι κοινότητες δοκιμάζονται και η ελευθερία μας συνεχώς αμφισβητείται. Το θέατρο διαχρονικά δεν είναι απλώς ένας χώρος τέχνης· είναι ένας τόπος συγκροτημένης ελευθερίας. Μια συνάντηση ανθρώπων· σε μια εποχή κοινωνικής και πολιτισμικής αστάθειας, γίνεται και καταφύγιο, φωτίζει, φέρνει στην επιφάνεια, διαμορφώνει και υπενθυμίζει. Και αυτό είναι ίσως η πιο πολιτική του διάσταση, το ότι δεν είμαστε μόνοι.

Το να φέρνεις ένα κλασικό έργο στο σήμερα δεν είναι απλή υπόθεση. Σημαίνει να δημιουργείς “το κατάλληλο έδαφος για να εξετάσεις παθογένειες, σε μια κοινωνία που προσποιείται ότι προχωρά”

Δημήτρης Λιόλιος: Θέλω να πιστεύω ότι προσφέρουμε μια εμπειρία που αγγίζει τις πιο προσωπικές γωνιές του θεατή. Δεν ψάχνουμε για τελικές απαντήσεις ή έτοιμες συναισθηματικές φόρμες – κάθε μικρή μετακίνηση, κάθε σκέψη που γεννιέται μέσα του, είναι σημαντική για εμάς. Η προσδοκία μου είναι να φύγει με αίσθηση συμμετοχής -ακόμα και με ανάμεικτα συναισθήματα- αρκεί να νιώσει ότι ήταν μέρος μιας ιστορίας που, κάπου κάπως, τον αφορά.

Αναστασία Χατζάρα: Ελπίζω να φύγει με την αίσθηση ότι ήρθε σε επαφή με κάτι αληθινό. Να έχει γελάσει, συγκινηθεί, διασκεδάσει, να έχει νιώσει την ένταση. Και να κρατήσει μαζί του την επόμενη μέρα, ένα κομμάτι της εμπειρίας που θα τον συντροφεύει – «Είναι άραγε τόσο στρίγγλα όσο λένε;»