Γιατί οι γυναίκες είναι το νέο πρόσωπο της ADHD
Παλαιότερα, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ADHD) συνδεόταν σχεδόν αποκλειστικά με τα μικρά αγόρια. Σήμερα, με την αύξηση των διαγνώσεων στις γυναίκες, αναδύεται μια νέα εικόνα για το πώς λειτουργεί πραγματικά αυτή η διαταραχή.
Μία συζήτηση μεταξύ γυναικών, νεότερων ή λίγο μεγαλύτερων, μπορεί να φέρει στην επιφάνεια ένα πρόβλημα που δεν γνωρίζαμε ότι μας αφορούσε. Παλαιότερα, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ADHD) συνδεόταν σχεδόν αποκλειστικά με τα μικρά αγόρια. Σήμερα, με την αύξηση των διαγνώσεων στις γυναίκες, αναδύεται μια νέα εικόνα για το πώς λειτουργεί πραγματικά αυτή η διαταραχή.
Στις ΗΠΑ, το θέμα αρχίζει να παίρνει τη δημοσιότητα που του πρέπει, αν και σε κάποιες περιπτώσεις ξεφεύγει από τα όρια της διάγνωσης και φτάνει σε υπερδιάγνωση. Ας δούμε όμως μία προσωπική ιστορία, όπως δημοσιεύεται στο National Geographic. Στα 23 της, η Rach Idowu ήταν πεπεισμένη ότι είχε άνοια. Ξεχνούσε γενέθλια, έχανε επαγγελματικές συναντήσεις, δεν μπορούσε να διαχειριστεί τα οικονομικά της. Οι αναζητήσεις της στο διαδίκτυο την έπεισαν ότι κάτι σοβαρό συνέβαινε, όμως ο γιατρός της απέκλεισε κάθε νευρολογικό πρόβλημα. Χρειάστηκαν τέσσερα ακόμη χρόνια και δύο διαφορετικές ψυχιατρικές αξιολογήσεις, για να διαγνωστεί τελικά με ADHD. Ξαφνικά, όλα άρχισαν να βγάζουν νόημα – οι νύχτες αγωνίας ως μαθήτρια, η αδυναμία συγκέντρωσης, οι εκκρεμότητες που την κυνηγούσαν. «Ήταν μια τεράστια στιγμή ευφορίας», λέει σήμερα η 31χρονη Idowu, που είναι μία από τα εκατομμύρια γυναίκες που έχουν διαγνωστεί με ADHD στην ενήλικη ζωή.
Η ADHD, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας, είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος ρυθμίζει την προσοχή, την παρόρμηση και τη δραστηριότητα. Δεν έχει σχέση με τεμπελιά ή έλλειψη αυτοπειθαρχίας, αλλά με διαφορετικό τρόπο λειτουργίας των εκτελεστικών λειτουργιών του εγκεφάλου, δηλαδή της ικανότητας οργάνωσης, εστίασης και ολοκλήρωσης στόχων. Διακρίνεται σε τρεις τύπους: ο απρόσεκτος, ο υπερκινητικός και ο παρορμητικός. Τα κορίτσια και οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να ανήκουν στον πρώτο, που χαρακτηρίζεται από αποδιοργάνωση, δυσκολία στη συγκράτηση πληροφοριών, στο να ξεκινήσουν ή να παραμείνουν συγκεντρωμένες σε μια εργασία.
Μια διαφορετική εικόνα για τη γυναικεία ADHD
«Οι γυναίκες με αυτή τη διαταραχή, είναι πιο πιθανό να θεωρούνται από τον περίγυρό τους ονειροπόλες ή χαμένες στα σύννεφα», εξηγεί η Julia Schechter, συνδιευθύντρια του Duke Center for Girls and Women With ADHD. Ακόμη και όταν υπάρχει υπερκινητικότητα, τα συμπτώματα εκδηλώνονται διαφορετικά απ’ ό,τι στα αγόρια: υπερβολική ομιλία, στριφογύρισμα των μαλλιών, συνεχές κούνημα των ποδιών ή έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. «Τα συμπτώματά τους είναι εξίσου επιζήμια», προσθέτει η Schechter, «αλλά μπορεί να περάσουν απαρατήρητα».
Πριν από μερικά χρόνια, η ιδέα ότι τα κορίτσια μπορεί να έχουν ADHD αντιμετωπιζόταν σχεδόν με δυσπιστία. Η κλινική ψυχολόγος Kathleen Nadeau θυμάται πως, όταν εξέδωσε το βιβλίο Understanding Girls With ADHD το 1999, πολλοί συνάδελφοί της τη χλεύαζαν. «Έλεγαν: Έχουμε αγόρια που τιμωρούνται καθημερινά στο σχολείο και πετάνε χαρτοσφαίρες – κι εσείς πιστεύετε ότι τα ήσυχα κορίτσια με άριστους βαθμούς έχουν ADHD;». Η στάση αυτή έχει αρχίσει να αλλάζει, όμως η πλειονότητα των ερευνών εξακολουθεί να αφορά άνδρες και αγόρια, δημιουργώντας ένα στερεότυπο υπερκινητικότητας που δεν αντιπροσωπεύει τη γυναικεία εμπειρία. Τα κορίτσια συχνά μαθαίνουν να «καλύπτουν» τις δυσκολίες τους, προσπαθώντας να τα καταφέρουν σε όλα. «Δεν θέλω ο δάσκαλος να θυμώσει μαζί μου», λένε συχνά, και έτσι μαθαίνουν να καταβάλλουν διπλάσια προσπάθεια για να δείχνουν «εντάξει». Η κάλυψη αυτή, όμως, έχει τίμημα: ψυχική εξάντληση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος.
Όπως δείχνουν οι έρευνες, η έμφυλη προκατάληψη παίζει ρόλο. Όταν οι εκπαιδευτικοί διαβάζουν περιγραφές παιδιών με συμπτώματα ADHD και αλλάζουν μόνο το όνομα από θηλυκό σε αρσενικό, είναι πιο πιθανό να παραπέμψουν το «αγόρι» για αξιολόγηση και θεραπεία. Έτσι, τα κορίτσια μένουν εκτός συστήματος. Ο David Goodman, διευθυντής του Κέντρου Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής Ενηλίκων του Μέριλαντ, επισημαίνει ότι η αναλογία αγοριών προς κορίτσια στην παιδική ηλικία είναι περίπου 3 προς 1, ενώ στους ενήλικες είναι σχεδόν 1 προς 1. «Τα παιδιά διαγιγνώσκονται γιατί είναι ενοχλητικά για τους άλλους», λέει. «Οι ενήλικες, γιατί είναι δυσάρεστοι για τον εαυτό τους».
Καθώς οι γυναίκες μεγαλώνουν, οι κοινωνικές προσδοκίες αυξάνονται: «οφείλουν» να είναι οργανωμένες, συναισθηματικά ώριμες, παραγωγικές. Η υπερκινητικότητα μετατρέπεται σε εσωτερική ανησυχία, η απροσεξία σε δυσκολία οργάνωσης και η παρορμητικότητα σε κακή διαχείριση χρόνου ή χρημάτων. Έτσι, πολλές γυναίκες με ADHD δείχνουν εξωτερικά «τέλειες», ενώ εσωτερικά παλεύουν με χάος και εξάντληση.
Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι σοβαρές. Οι γυναίκες με ADHD παρουσιάζουν συχνότερα άγχος, κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές ή κατάχρηση ουσιών. Καναδική έρευνα έδειξε ότι είναι πέντε φορές πιο πιθανό να επιχειρήσουν αυτοκτονία σε σχέση με όσες δεν έχουν τη διαταραχή, ενώ μελέτη στη Δανία διαπίστωσε υψηλότερο κίνδυνο πρόωρου θανάτου στις γυναίκες με αδιάγνωστη ADHD απ’ ό,τι στους άνδρες. Παρόλα αυτά, η διάγνωση παραμένει δύσκολη, με τη διαταραχή να συγχέεται με άγχος ή κατάθλιψη, και τις ασθενείς να περνούν χρόνια σε λάθος θεραπεία.
Την ίδια ώρα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διευρύνουν την ενημέρωση αλλά και τη σύγχυση. Όταν ερευνητές του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας ανέλυσαν τα 100 πιο δημοφιλή βίντεο για ADHD στο TikTok, διαπίστωσαν ότι σχεδόν τα μισά ήταν παραπλανητικά. «Δεν πρόκειται για μια διαταραχή όπου απλώς χάνεις τα κλειδιά σου», λέει η Schechter. «Όταν τη μειώνουμε σε σύντομες αναρτήσεις, χάνεται η ουσία της λειτουργικής δυσλειτουργίας».
Παρά τις προκλήσεις, η εικόνα αλλάζει. «Η ADHD ήταν πάντα εκεί», σημειώνει η Schechter. «Απλώς εμείς οι γιατροί τώρα προλαβαίνουμε να τη δούμε καλύτερα στις γυναίκες».
