Στην πρόβα: «Mέχρι να σβήσουν τ’ άστρα» στο θέατρο Χώρα – Τσέχωφ στην αγγλική επαρχία

Μέχρι την είσοδο του θεάτρου «Χώρα» στην Κυψέλη σε συνοδεύει μια δυνατή μπόρα. Πίσω από την πόρτα του θεάτρου έχει καλοκαιρινή ζέστη. Εκεί τοποθετεί η Μπεθ Στιλ την πολυσυζητημένη κοινωνική δραμεντί της «Μέχρι να σβήσουν τ’ άστρα»: στην αγγλική επαρχία των Μίντλαντς, στην διάρκεια ενός θερμού καλοκαιρού όπου οι γόνοι των παλιών ανθρακωρύχων μετρούν ακόμα τις πληγές τους, αδυνατώντας να κάνουν το βήμα στη νέα εποχή. Το μετα – τσεχωφικό έργο, που ανέβηκε μόλις πέρυσι στο National Theater του Λονδίνο με τεράστια επιτυχία, εντόπισε ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος για να σημάνει τη νέα του σκηνοθεσία.

Οι δέκα ηθοποιοί που ερμηνεύουν τους ήρωες της Μπεθ Στιλ στο «Μέχρι να σβήσουν τ’ άστρα» – Χάρης Γρηγορόπουλος, Άννα Καλαϊτζίδου, Μαρία Κατσιαδάκη, Σύρμω Κεκέ, Υακίνθη Κωνσταντοπούλου, Δαυίδ Μαλτέζε, Μαντώ Μιχαλιού, Ελίνα Ρίζου, Χρίστος Στυλιανού, Κώστας Φλωκατούλας – κρατούν στα χέρια πιάτα, ποτήρια, λουλούδια. Το τραπέζι του γάμου στρώνεται κι έξω έχει καλοκαίρι. Η οικογένεια Στόουν συσπειρώνεται γύρω από το γαμήλιο γλέντι. Όταν στην αίθουσα εκδηλώσεων μπει η νύφη Σύλβια και ο γαμπρός Μάρεκ επικρατεί (για λίγο) πανδαιμόνιο χαράς. Αφού όσο κι αν κάποιοι παροτρύνουν τους άλλους να χαμογελάσουν γιατί «γάμο έχουμε», οι αναμνήσεις των ανθρώπων από τα Μίντλαντς της αγγλικής επαρχίας επιβάλλονται.

«Όσες πόλεις και χωριά, άλλα τόσο ανθρακωρυχεία» μουρμουρίζουν, προσπαθώντας να χωνέψουν τα χρόνια φτώχειας και ανεργίας που τους έχουν ρημάξει. Ο Μάρεκ (του Δαυίδ Μαλτέζε) είναι η εξαίρεση. Μοιάζει να έχει πιάσει τη ζωή από τα μαλλιά – αν και Πολωνός μετανάστης σε μια ξένη χώρα, προκαλώντας την μισαλλοδοξία ακόμα και της νέας τους οικογένειας. Τους προσπερνά. Αποκορύφωμα της ευτυχίας του, η Σύλβια στο πρόσωπο της Ελίνας Ρίζου. Όταν της αφιερώνει το «Ι love you baby» της Γκλόρια Γκέινορ, όλος ο θίασος τραγουδάει με μια φωνή.

Όλος ο θίασος σε απαρτία (από αριστερά): Χάρης Γρηγορόπουλος, Υακίνθη Κωνσταντοπούλου, Μαντώ Μιχαλιού, Χρίστος Στυλιανού, Σύρμω Κεκέ, Δαυίδ Μαλτέζε, Ελίνα Ρίζου, Μαρία Κατσιαδάκη, Κώστας Φλωκατούλας και Άννα Καλαϊτζίδου. @Kat Παπαμιχαήλ

Το 2024 η Μπεθ Στιλ, Βρετανίδα συγγραφέας της εργατικής τάξης, συστήνει το «Μέχρι να σβήσουν τ’ άστρα» στο National Theater της Αγγλίας και θριαμβεύει. Η φήμη του διαδίδεται σύντομα σε όλον θεατρικό πλανήτη, από το Τόκιο έως το Μόντρεαλ. Και ο γνωστός, για την έλξη του στη σύγχρονη δραματουργία Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος δεν αντιστέκεται: αποφασίζει να το σκηνοθετήσει.

Ένα μετα-τσεχωφικό έργο με επίκεντρο μια οικογένεια παλιών ανθρακωρύχων, οι οποίοι 30 χρόνια πριν είχαν προχωρήσει σε μια μεγαλειώδη απεργία, μπροστά στην ιδιωτικοποίηση της βιομηχανίας του άνθρακα. Μια κινητοποίηση που κατεστάλη βίαια και αδίστακτα, διχάζοντας τη βρετανική κοινωνία. «Μιλάμε για την εποχή της μεταστροφής της Βρετανίας επί Θάτσερ: από το σημείο όπου μια χώρα στηρίζει τη βιομηχανία της στην εξόρυξη άνθρακα και άρα στο εργατικό δυναμικό της προς τον φιλελευθερισμό. Όλη η χώρα βυθίστηκε στη δυστυχία και τη φτώχεια, τα συνδικάτα διαλύθηκαν, η εργατική τάξη εξαφανίστηκε κι όλα αυτά με έναν πολύ βίαιο τρόπο», εξηγεί ο ηθοποιός Κώστας Φλοκατούλας, δίνοντας το ιστορικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο έχει μεγαλώσει αυτή η οικογένεια.

Το έργο διαδραματίζεται την ημέρα του γάμου της Σύλβιας, της μικρότερης από τις τρεις αδερφές της οικογένειας με τον Μάρεκ, ένα Πολωνό μετανάστη. «Το έργο είναι μια φωτογραφία τριών γενεών» λέει η Ελίνα Ρίζου, η οποία και υποδύεται τη Σύλβια, σε ένα κόσμο διαρκών μεταβολών. «Το τοπίο της παράστασης είναι μια κοινωνία που διαρκώς παρακμάζει. Η φτώχεια τσακίζει τις σχέσεις των ανθρώπων κι εκείνοι μαθαίνουν να ζουν χωρίς όνειρα, εγκλωβισμένοι σε μια βαλτώδη πραγματικότητα σε βαθμό που δεν έχει περάσει από το νου τους ότι αξίζουν ή μπορούν να διεκδικήσουν κάτι καλύτερο», παρατηρεί η Σύρμω Κεκέ από το ρόλο της Χέιζελ, της δεύτερης αδερφής, η ζωή της οποίας πλήττεται από σχέσεις που καταρρέουν. «Τα θέματα που θέτει η Μπεθ Στιλ είναι τα συναισθήματα που επιζούν γύρω από την ανέχεια, τη μάστιγα της ανεργίας, τον ρατσισμό αλλά και το πένθος. Είναι ένα κείμενο που μιλάει για ανεκπλήρωτα όνειρα και επιθυμίες, όπως επίσης και για ανεπίδοτους έρωτες», συμπληρώνει η Μαρία Κατσιαδάκη που υποδύεται τη θεία Κάρολ.

Η Μπεθ Στιλ σκύβει πάνω από μια οικογένεια για να δει τελικά μια ολόκληρη κοινότητα και τελικά να σκιαγραφήσει το κάδρο μιας κοινωνίας σε μετάβαση. Περιγράφει το «Μέχρι να σβήσουν τ’ άστρα» ως ένα έργο «παθιασμένο, αστείο και βαθιά πολιτικό, χωρίς να ακούσετε τους ήρωες να μαλώνουν για το Brexit ή τις Μεταρρυθμίσεις. Ζουν την πολιτική, δεν σχολιάζουν». Δεν κρύβει πως η έμπνευση της έρχεται από τον κόσμο του Αντόν Τσέχωφ – καθόλου τυχαία, λόγου χάρη δεν θεωρείται η συμπερίληψη τριών αδερφών στο κέντρο του κειμένου. Το έργο της όπως και τα κλασικά του Τσέχωφ δεν θεωρούνται ευθέως πολιτικά, εντούτοις παρατηρούν κοινότητες που βιώνουν κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές, στα πρόθυρα μιας μεγάλης «έκρηξης».

Ο Χρίστος Στυλιανού, ο ήρωας του οποίου, ο Τζον κατατρέχεται από την ανεργία, παρατηρεί πως είναι ένα σημαντικό νέο έργο γιατί «έχει μια πυκνή γραφή, χωρίς να είναι φλύαρο, έχει σύγχρονη και καθαρή γλώσσα, αναπτύσσεται μέσα από ‘ανατρεπτικούς’ διαλόγους, όπου το δράμα συνυπάρχει με την κωμωδία». Για τον Χάρη Γρηγορόπουλο (στο ρόλο του Πιτ) το κείμενο της Στιλ μοιάζει με ένα κομμάτι από την τούρτα του γάμου. «Πείτε το και μια φέτα ζωής. Έχει όλες τις στρώσεις της ζωής, όλες τις γεύσεις, καταγράφει το περιβάλλον μιας οικογένειας, αλλά κυρίως μιας εποχής. Κι όλα αυτά ενώ η δράση εκτυλίσσεται σε λιγότερο από μια μέρα – από το πρωί του γάμου μέχρι τα ξημερώματα της επόμενης ημέρας. Μια μέρα γιορτής, ελαφρότητας αλλά και μεγάλης ψυχολογικής έντασης».

Μετά την μαζική ανταπόκριση από το αγγλικό κοινό που άρχισε να φέρνει πολλές προτάσεις για ανέβασμα του έργου εντός κι εκτός Ευρώπης, η Μπεθ Στιλ συνειδητοποίησε ότι η ιστορία που έγραψε «θα μπορούσε να θεωρηθεί οικουμενική. Πώς θα μπορούσα να μην γνωρίζω ότι είμαστε όλοι βαθιά διαφορετικοί και ακριβώς ίδιοι; Η μεγαλύτερη ανθρώπινη οικογένεια, της οποίας είμαστε μέλη, ξεπερνά τις πολιτισμικές και κοινωνικές διαφορές όταν αποκαλύπτει τα συναισθηματικά μας βιώματα: τι σημαίνει να νιώθεις χαρά, ντροπή, αγάπη, θλίψη, επιθυμία, να φοβάσαι το μέλλον που έρχεται – και να μην είσαι έτοιμος γι’ αυτό».

Στιγμιότυπο από το γαμήλιο γλέντι με τους Χάρη Γρηγορόπουλο, Δαυίδ Μαλτέζε, Χρίστο Στυλιανού, Ελίνα Ρίζου, Άννα Καλαϊτζίδου και Υακίνθη Κωνσταντοπούλου. @Kat Παπαμιχαήλ

Αν κάτι ενώνει και τους δέκα ήρωες του έργου, τα δέκα μέλη της οικογένειας Στόουν – από τον πιο μεγάλο μέχρι τον πιο μικρό – είναι η ματαίωση πως τίποτα δεν θα αλλάξει προς το καλύτερο. «Είναι πρόσωπα που έχουν παγιδευτεί στους κανόνες του σύγχρονου κόσμου. Ως εκπρόσωποι της εργατικής τάξης που έχει καταρρεύσει συνειδητοποιούν πως τα χαρτιά της παρτίδας είναι σημαδεμένα: δεν μπορούν εξασφαλίσουν καλύτερο βιοτικό επίπεδο. Από αλλού ξεκίνησαν και αλλού βρίσκονται. Για την ακρίβεια δεν πάνε πουθενά. Κι όμως επιμένουν πως ‘πρέπει να αντέξουμε, να ζήσουμε», τονίζει ο Χρίστος Στυλιανού.

Η Μπεθ Στιλ προσπαθεί να διαβάσει την εποχή ακούγοντας τον παλμό της καρδιάς τους. «Θέλουν περισσότερα και συχνά το απαιτούν. Δεν φιλτράρουν τα συναισθήματα τους και γι’ αυτό μπορεί να πάρουν φωτιά. Υπάρχουν στιγμές στο έργο όπου αισθάνονται τη θέση τους στο σύμπαν, όταν η ζωή τους αποκτά ξαφνικά μεγαλοπρέπεια και μυστήριο και επίσης στιγμές που αισθάνονται μικροί και απογοητευμένοι – γι’ αυτό και ξεσπούν».

Για την Άννα Καλαϊτζίδου που έρχεται στο ρόλο της τρίτης αδερφής, της Μάγκι – και μάλλον της πιο αποξενωμένης από την οικογένεια – δεν ευθύνεται μόνο η κοινωνική συνθήκη για τον εγκλωβισμό τους, αλλά και η δική τους θέση. Λέει χαρακτηριστικά: «υπάρχει διαρκώς η αίσθηση πως αντιστέκονται στο καινούργιο. Δεν είναι έτοιμοι για το αύριο. Κι αν έρθει το αύριο θα είναι με κάτι που θα τους παρασύρει ολοκληρωτικά, όχι κάτι για το οποίο θα έχουν παλέψει οι ίδιοι. Μοιάζει όλοι να έχουν κολλήσει. Όμως, οι αντιδράσεις τους είναι πολύ ζεστές, ανθρώπινες, δεν μπορείς παρά να τους κατανοήσεις, όπως κάνεις και τους ήρωες του Τσέχωφ».

Τα μοναδικά πρόσωπα που μοιάζουν να διασώζονται από αυτό το κάδρο είναι, παραδόξως ένας μετανάστης και μια γηγενής, το ζευγάρι των νεονύμφων: «ο Μάρεκ και η Σύλβια είναι φορείς μιας χαράς, πηγαίνουν προς το φως. Είναι άνθρωποι που παλεύουν για τη μοίρα τους και διακρίνουν μια προοπτική στο μέλλον τους», λένε ο Δαυίδ Μαλτέζε και η Ελίνα Ρίζου, που τους ερμηνεύουν αντίστοιχα.

Η Άννα Καλαϊτζίδου στο ρόλο της Μάγκι Στόουν. @Kat Παπαμιχαήλ

Με τα εργαλεία ανατομίας του Αντόν Τσέχωφ προσέρχεται ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος προκειμένου να διαβάσει το έργο της Μπεθ Στιλ που τον έχει συνεπάρει. «Δίνω μεγάλη βαρύτητα στο να αποδοθεί η ζωντάνια αυτών των χαρακτήρων, η καθαρότητα και το υπαρξιακό τους βάθος. Είναι ένα έργο που ανθίζει μέσα από πολλές ποιότητες, με κύριους άξονες τον ρεαλισμό στον οποίο όμως εμπεριέχεται και η ποίηση».

Εννοείται πως το πολιτικό πλαίσιο που τοποθετούνται τα πρόσωπα είναι ο έτερος βασικός άξονας της ανάγνωσης του. «Μέσα στα χρόνια έχω καταλάβει πως για να προσεγγίσεις τη συνθετότητα ενός θεατρικού κειμένου δεν χρειάζεται να κάνεις φασαρία. Η αλήθεια λέγεται και μέσα από χαμηλούς τόνους», καταλήγει.

Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος. @Kat Παπαμιχαήλ

Ο κόσμος των «Άστρων» της Μπεθ Στιλ αποτυπώνεται σκηνογραφικά και ενδυματολογικά από τον Πάρι Μέξη ως μια «σύνθεση χαρακτήρων και δράσεων». Η σκηνή του θεάτρου «Χώρα» κρατά τη δομή της ως ενιαίου χώρου «του οποίου η γεωμετρία θυμίζει εγκαταλειμμένη και κάπως παλιομοδίτικη ‘αίθουσα εκδηλώσεων, χορών και συνεστιάσεων’».

Εντός της τα μέλη της οικογένειας Στόουν παρουσιάζονται από τον Μέξη σε τρεις διαφορετικές φάσεις: «στην καθημερινή τους, στην «εξιδανικευμένη» (που όμως δεν είναι παρά μια υπερβολή της καθημερινής τους εμφάνισης) και τελικά στην ‘αποδιαρθρωμένη’, όταν οι σχέσεις τους βάλλονται και οι δεσμοί που τους συνέδεαν χαλαρώνουν μέχρι να διαρρηχθούν εντελώς. Σαν καταρρακτώδης βροχή μια ηλιόλουστη, ζεστή καλοκαιρινή μέρα, η όψη της παράστασης βασίζεται στις αντιθέσεις: τα έντονα χρώματα των κοστουμιών και των αντικειμένων σε σχέση με το μουντό τσιμέντο του χώρου, ο χλοοτάπητας ενός εσωτερικού θερμοκηπίου πλάι σε μια πολυκαιρισμένη μοκέτα, οι φωταψίες μιας χορευτικής πίστας κόντρα στο διάχυτο φως της σάλας».

“Μια κάπως παλιομοδίτικη αίθουσα εκδηλώσεων, χορών και συνεστιάσεων” πρωταγωνιστεί στη σκηνογραφία του Πάρι Μέξη. @Kat Παπαμιχαήλ

Αντλώντας από τη σύζευξη του ρεαλισμού και της ποίησης, αλλά και από μια κρίσιμη λεπτομέρεια πως το νεότερο μέλος της οικογένειας Στόουν ονειρεύεται να γίνει αστροναύτης, η Ξένια Θεμελή οργανώνει την κινησιολογία της παράστασης «ως ένα χορό του ηλιακού συστήματος».

Αυτή η κινησιολογική παρτιτούρα «παρακολουθεί τις νότες στις οποίες πατά ο κάθε χαρακτήρας, τις παύσεις ή τις εξάρσεις του καθώς και την αίσθηση πως τίποτα δεν περισσεύει σε αυτό το έργο, τόσο στη γραφή όσο και στη δομή του».

Η χορογράφος Ξένια Θεμελή επιμελείται την κίνηση της παράστασης. @Kat Παπαμιχαήλ

Στην πρώτη του συνεργασία με τον σκηνοθέτη Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, ο ‘Αγγελος Τριανταφύλλου συνθέτει ένα μουσικό έργο, ορμώμενος «από τις εισβολές σκηνικής μαγείας μέσα στον, κατά τ’ άλλα, απολύτως ρεαλιστικό κόσμο της αγγλικής επαρχίας. Στις περιπέτειες και τα αδιέξοδα της οικογένειας απαντά το Σύμπαν, οι πλανήτες, το βουητό που τρέχει κάτω από το έδαφος, οι ήχοι των ορυχείων που η εργατική τάξη της Αγγλίας μαρτύρησε· και όλα μαζί ενώνονται, γίνονται ένα μεγάλο συσσωμάτωμα και χορεύουν σε έναν οργιαστικό χορό που προσπαθεί να σβήσει τον θόρυβο της ύπαρξης μας» αναφέρει.

Η μουσική δεν στερείται της ελαφράδας που, όπως λέει, «αναβλύζει από τον αφρό της ζωής, από την κωμωδία που φωτίζει το δράμα και το δράμα που φωτίζει την κωμωδία, δημιουργώντας έτσι ένα κράμα το οποίο η μουσική και ο ήχος προσπαθεί να αφουγκραστεί και να συνομιλήσει ευθέως μαζί τους».

@Kat Παπαμιχαήλ

@Kat Παπαμιχαήλ

@Kat Παπαμιχαήλ

@Kat Παπαμιχαήλ