Νίκος Κουφάκης: Οι «Καρέκλες» του Ιονέσκο είναι ένα έργο βαθιά ανθρώπινο

Για τον ηθοποιό-σκηνοθέτη Νίκο Κουφάκη οι «Καρέκλες» του Ευγένιου Ιονέσκο αποτελούν ένα βαθιά ανθρώπινο και διαχρονικό έργο για την ανάγκη των ανθρώπων να ακουστούν, να επικοινωνήσουν ουσιαστικά, γεφυρώνοντας όλες εκείνες τις διαφορές που φαινομενικά τους απομακρύνουν. Και είναι αυτός ο τρόπος, ο τόσο προσωπικός και οικείος, με τον οποίον το έργο συνομιλεί με το σήμερα, που τον οδήγησε να το ανεβάσει στη σκηνή του Θεάτρου Αλκμήνη. 

Οι «Καρέκλες» θεωρούνται ένα από τα κατεξοχήν έργα του Θεάτρου του Παραλόγου και πρωτοπαρουσιάστηκαν στο Παρίσι το 1952. Η υπόθεση επικεντρώνεται γύρω από ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που ζει απομονωμένο στον φάρο ενός εγκαταλελειμμένου νησιού. Θέλουν να μεταδώσουν ένα μήνυμα στους “αόρατους” καλεσμένους τους, για τις εμπειρίες που έχουν αποκτήσει στη ζωή τους. Ο άντρας, καθώς πιστεύει πως δεν είναι καλός ομιλητής, έχει καλέσει έναν επαγγελματία για να αναλάβει την ομιλία της ζωής του.

Ο Ευγένιος Ιονέσκο μέσα από μια ανορθόδοξη πλοκή και μια λεπτή ισορροπία  ανάμεσα στο τραγικό και το κωμικό φέρνει στο προσκήνιο ζητήματα για την αδυναμία της ανθρώπινης επικοινωνίας, τη μοναξιά, το “κενό” και το παράλογο της ύπαρξης, το γήρας και τη θνητότητα, την ψευδαίσθηση του νοήματος σε έναν μάταιο κόσμο.

Οι «Καρέκλες», σε σκηνοθεσία του Νίκου Κουφάκη, με τον ίδιο, την Βάλια Φιλιάγκου και τον Γιάννη Δουράτσο στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, επιστρέφουν για 2η χρονιά, από τις 4 Οκτωβρίου 2025, στο Θέατρο Αλκμήνη, ύστερα από έναν πρώτο επιτυχημένο κύκλο παραστάσεων. Ο Νίκος Κουφάκης και οι συνεργάτες του συνεχίζουν με την ίδια δημιουργική διάθεση έχοντας καλλιεργήσει μια δυνατή σχέση τόσο με το κοινό όσο και μεταξύ τους, που δίνει νέα ώθηση στην πορεία της παράστασης.

Με αφορμή την πρεμιέρα, στο Θέατρο Αλκμήνη, μιλήσαμε με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Νίκο Κουφάκη για τη γοητεία και τη διαχρονικότητα του έργου του Ευγένιου Ιονέσκου, τις προκλήσεις του ανεβάσματος του, τη νέα σκηνική διαδρομή της παράστασης και το πως το “παράλογο” λειτουργεί ως καθρέφτης της μοναξιάς της εποχής μας.

“Οι “Καρέκλες” ενώ γράφτηκαν το 1952, μιλούν στη δική μας εποχή. Αυτή η διαχρονικότητα και ο συμβολισμός του ήταν ο βασικός λόγος που με οδήγησε να το ανεβάσω” αναφέρει ο Νίκος Κουφάκης 

Το παράλογο ως είδος θεατρικό με ενδιαφέρει και σκηνοθετικά αλλά και υποκριτικά. Δίνει μια ιδιαίτερη ελευθερία αλλά πολλές φορές αυτή είναι η δυσκολία του. Συγκεκριμένα στο κείμενο με γοήτευσε η σχέση του ηλικιωμένου ζευγαριού, και ότι αυτοί δύο ήρωες αναφέρουν σημεία από ολόκληρη την ζωής τους. Ο Ιονέσκο με απλότητα μιλά για το δύσκολο θέμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο ρυθμός, το χιούμορ και η φαινομενική αφέλεια των ηρώων φέρνει στην επιφάνεια τη μοναξιά αλλά και την τρυφερότητα τους. Είναι ένα έργο, που ενώ γράφτηκε το 1952, μιλά στη δική μας εποχή. Αυτή η διαχρονικότητα και ο συμβολισμός του ήταν ο βασικός λόγος που με οδήγησε να το ανεβάσω. Μέσα από αυτό το έργο το κοινό θα αναγνωρίσει στοιχεία προσωπικά και οικεία.

Ο Ιονέσκο με απλότητα μιλά για το δύσκολο θέμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο ρυθμός, το χιούμορ και η φαινομενική αφέλεια των ηρώων φέρνει στην επιφάνεια τη μοναξιά αλλά και την τρυφερότητα τους.

Όλο το καλοκαίρι έφερα το κείμενο πάλι από την αρχή στο μυαλό μου και σκηνοθετικά και υποκριτικά. Έτσι προέκυψαν κάποιες μικρές αλλαγές. Κυρίως μέσα από μια δημιουργική συζήτηση τοποθετούνται τα λόγια αλλά και οι θέσεις μας στην σκηνή καλύτερα και πιο ουσιαστικά. Προσθέσαμε μικρές αλλαγές τόσο στην κίνηση όσο και στην σκηνική δράση, για να φανεί περισσότερο η ένταση και η διαφορά ανάμεσα στο κωμικό και το τραγικό. Εδώ να πούμε ότι όλη η διαδικασία γίνεται με την ίδια προσοχή και δημιουργική διάθεση.

Η μεγαλύτερη πρόκληση την πρώτη φορά ήταν αρχικά να σταθούμε στο ύψος του κειμένου και έπειτα το πάντρεμα αξιόλογων και δημιουργικών ανθρώπων κάτω από την ομπρέλα του παραλόγου. Ακόμη, έπρεπε να διαχειριστώ τον κενό χώρο που θα γεμίσει με καρέκλες.

Στιγμιότυπο από την παράσταση «Οι Καρέκλες» στο Θέατρο Αλκμήνη. Φωτογραφία: Μαριλένα Αναστασιάδου

Αυτό είναι μια αλήθεια που το αντιμετωπίζεις από την πρώτη ανάγνωση. Δώσαμε αυτή την προσοχή από την πρώτη στιγμή. Αυτό είναι δύσκολο να το οριοθετήσεις και να το σχηματίσεις. Τονίσαμε την ανθρώπινη σχέση αυτών των δύο ηρώων βήμα βήμα με προσοχή και μέσα από την συνθήκη του ίδιου του έργου άρχισε να φανερώνεται το κωμικό στοιχείο. Η αίσθηση του χιούμορ δεν έρχεται ποτέ σε βάρος του συναισθήματος. Το κωμικό στοιχείο τονίστηκε μέσα από την υπερβολή και τον ρυθμό. Παίξαμε σε δίπολα και στα σκηνικά αλλά και στα φώτα.

Ο ρυθμός του συγκεκριμένου έργου είναι καταιγιστικός και πράγματι ιδιαίτερος. Σαν να σε καθορίζει από την αρχή, σαν να σου λέει αυτό είναι και κάνε ό,τι μπορείς. Ταλαντεύεται μεταξύ τραγικού και κωμικού, ηρεμίας και υπερβολής. Κομματιάσαμε το κείμενο και δουλέψαμε πάνω σε αυτό κομμάτι κομμάτι, σελίδα σελίδα και σιγά σιγά καταφέραμε να το ακολουθήσουμε και σε συνδυασμό με το παράλογο άρχισαν να φωτίζονται και να αναδεικνύονται τα σημεία του κειμένου. Με αυτόν τον τρόπο, ο ρυθμός έγινε βασικό εργαλείο για να αναδειχθεί η ποιητικότητα του Ιονέσκο .

«Οι Καρέκλες » δείχνουν με βαθιά ανθρώπινο τρόπο πόσο πολύ έχουμε ανάγκη να επικοινωνήσουμε και πόσο συχνά αυτό δεν συμβαίνει.

Οι Καρέκλες είναι ένα έργο βαθιά ανθρώπινο. Μίλα για την μοναξιά των ανθρώπων, την ανάγκη που έχουν να επικοινωνήσουν αλλά και να αφήσουν ένα ίχνος της ύπαρξής τους. Ο Ιονέσκο το έγραψε μετά τη δίνη του Παγκοσμίου πολέμου με την κατάπτωση των ηθικών αξιών, την αποκτήνωση και την απομόνωση των ανθρώπων. Πρόκειται για ένα σύγχρονο κλασικό κείμενο. Στη σημερινή εποχή, της διαρκούς εξέλιξης και της συνεχούς πληροφόρησης, οι άνθρωποι αισθάνονται συχνά μόνοι τους και αποκομμένοι. Το βασικό μήνυμα που θέλουμε να περάσουμε είναι ότι υπάρχει η ανάγκη οι άνθρωποι να ακουστούν, να συναντηθούν ουσιαστικά, να επικοινωνήσουν και τελικά να γεφυρώσουν τις διαφορές που φαινομενικά τους απομακρύνουν. Αν το κοινό φύγει με αυτή την αίσθηση, τότε έχουμε πετύχει το στόχο μας.

«Οι Καρέκλες » δείχνουν με βαθιά ανθρώπινο τρόπο πόσο πολύ έχουμε ανάγκη να επικοινωνήσουμε και πόσο συχνά αυτό δεν συμβαίνει. Σήμερα, με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τους έντονους ρυθμούς ζωής, φαινομενικά είμαστε πιο κοντά, αλλά στην πραγματικότητα πιο αποξενωμένοι. Μένουμε απλά στην εικόνα και στα μηνύματα, όμως λείπει η ουσιαστική και προσωπική επαφή. Όπως και στο έργο, έτσι και στην καθημερινότητα μας μπορεί να είμαστε ανάμεσα σε καρέκλες αλλά πόσες από αυτές τις παρουσίες μας δίνουν την πραγματική επικοινωνία;

Για τη σκηνοθετική προσέγγιση ο Νίκος Κουφάκης αναφέρει: “Ο ρυθμός του συγκεκριμένου έργου είναι καταιγιστικός και πράγματι ιδιαίτερος. Σαν να σε καθορίζει από την αρχή, σαν να σου λέει αυτό είναι και κάνε ό,τι μπορείς”.

Ο ρόλος του Γέρου είναι γεμάτος αντιθέσεις. Από τη μια κουβαλάει την φθορά του χρόνου, τη μνήμη και την αίσθηση του τέλους ενώ από την άλλη διατηρεί την παιδικοτητά του, την αφέλεια και μεγάλη ανάγκη για να επικοινωνήσει. Η πρόκληση για τον ηθοποιό είναι να ισορροπήσει ανάμεσα στο κωμικό και το τραγικό αλλά χωρίς να χαθεί η ανθρώπινη πλευρά του. Προσωπικά τόνισα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του και παράλληλα κράτησα έντονα το παιχνίδι και την παιδικότητά του ζωντανή. Προσπάθησα να αναδείξω τον άνθρωπo, που παρόλο τις πληγές της ζωής του, δεν σταματά να αναζητά, να ελπίζει και να ψάχνει το νόημα της ζωής, το δικό του μήνυμα.

Ο χρόνος που πέρασε ήταν αρκετός αλλά και χρήσιμος για να δω από την αρχή και με ψυχραιμία το κείμενο, έχοντας πλέον τον πρώτο κύκλο παραστάσεων ως χρήσιμο υλικό. Το κείμενο πλέον έχει κατασταλάξει μέσα μας. Παρατηρώ κι εγώ στην διαδικασία πρόβας ότι υπάρχει περισσότερη ηρεμία και χρόνος να αισθανθώ τα ερεθίσματα και μηνύματα που μου μεταφέρει η συμπρωταγωνίστριά μου αλλά και το ίδιο το κείμενο. Στοίχημα μας να μην χάσουμε την φρεσκάδα της πρώτης φοράς. Όμως, γενικά η ερμηνεία των ρόλων είναι μια διαρκής εξέλιξη και αναζήτηση ακόμα και από παράσταση σε παράσταση. Πλέον παρατήρησα και λεπτομέρειες στην σχέση των δύο χαρακτήρων που ενισχύουν την ένταση και την ευαισθησία στην ερμηνεία .

Η ανταπόκριση του κοινού ήταν καθοριστική για να πάρουμε την απόφαση να συνεχίσουμε. Την πρώτη φορά που ανεβάσαμε την παράστασή μας, από την ανταπόκριση του κοινού αλλά και με τα μηνύματα που μας μετέφεραν μετά το τέλος της κάθε παράστασής μας, οδηγηθήκαμε στην απόφαση να συνεχίσουμε. Είναι μια παράσταση, που από το άκουσμά της αλλά και μετά το πέρας των πρώτων παραστάσεων, δημιούργησε μια ωραία σχέση με το κοινό το οποίο μας ώθησε στην συνέχεια. Πλέον με την εμπειρία και την αλληλεπίδραση με τον κόσμο από την πρώτη χρονιά, είμαστε πιο ώριμοι να συνεχίσουμε.

Για μένα η επιστροφή στην σκηνή του θεάτρου Αλκμήνη είναι μεγάλη χαρά αλλά και ευθύνη. Είναι μια ευκαιρία να συνεχίσω να δημιουργώ αλλά και να συναντήσω ανθρώπους που μοιράζονται την ίδια αγάπη για το θέατρο. Το ότι συνεχίζεται για δεύτερο κύκλο παραστάσεων είναι κάτι σαν μορφή ανανέωσης. Είναι μια συνεργασία που βασίστηκε στον σεβασμό. Με τους συμπρωταγωνιστές μου αλλά και με τους συντελεστές της παράστασης, δουλέψαμε πολύ και με μεγάλη προσοχή για να καταφέρουμε αυτό το αποτέλεσμα. Οι ηθοποιοί πάνω στην σκηνή νιώθουμε την ασφάλεια από την δημιουργία των συντελεστών. Μοιραστήκαμε πολλές ώρες προβών, δουλειάς και αναζητήσεων σ ’ένα έργο απαιτητικό. Δημιουργήθηκε μια σχέση μεταξύ μας ειλικρινής και βαθιά. Τους ευχαριστώ όλους για αυτήν την συνεργασία.