Στα καρέ της μνήμης: Το Animasyros τιμά τους πρωτοπόρους του ελληνικού Animation

Στο πλαίσιο του αφιερώματος, θα βρεθούν στη Σύρο σημαντικοί δημιουργοί δίνοντας στο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει το έργο τους και να συζητήσει μαζί τους για τη διαδρομή της τέχνης που υπηρέτησαν. Επίσης θα προβληθούν ταινίες μικρού μήκους, διαφημιστικά και σπάνια fillers από τη δεκαετία του ’40 έως του ’80, ορισμένες μάλιστα σε ψηφιακά αποκατεστημένες κόπιες. Παράλληλα η έκθεση που συνοδεύει το αφιέρωμα, παρουσιάζει σπάνιο εικαστικό υλικό: αυθεντικά σχέδια, ζελατίνες, storyboards και φωτογραφίες από τα στούντιο των πρωτοπόρων δημιουργών, ανοίγοντας ένα παράθυρο στο εικαστικό εργαστήριο των πρωτοπόρων.

Με αυτή την αφορμή 0 Δημήτρης Μπέλλος και η Κλεοπάτρα Κοραή, δύο καταξιωμένοι επαγγελματίες από τον χώρο του animation που επιμελούνται το αφιέρωμα, μάς μιλούν γα τους δημιουργούς που, χωρίς έτοιμες δομές και με περιορισμένα μέσα, διαμόρφωσαν μια νέα κινηματογραφική γλώσσα, καθιερώνοντας το animation ως αυτόνομη μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης.

Ο Δημήτρης Μπέλλος, κινηματογραφιστής και ερευνητής, είναι αυτοδίδακτος στο κινούμενο σχέδιο, ενώ παράλληλα μελετά και καταγράφει την εξέλιξη της τέχνης αυτής, κυρίως στην Ελλάδα

Η Κλεοπάτρα Κοραή, συνιδρύτρια του στούντιο Lokey, ειδικεύεται σε 2D animation, motion graphics και stop-motion, με διεθνώς αναγνωρισμένο έργο που έχει προβληθεί σε φεστιβάλ και πολιτιστικούς οργανισμούς παγκοσμίως.

Κλεοπατρα Κοραή: Το ελληνικό κινούμενο σχέδιο γεννήθηκε από την εφευρετικότητα, το πείσμα, το μεράκι και τη σκληρή δουλειά των πρωτοπόρων του. Οι καλλιτέχνες, κυρίως της δεκαετίας του ’60, του ’70 και του ’80, έβαλαν τα θεμέλια μιας νέας τέχνης στην Ελλάδα και δημιούργησαν ταινίες υψηλού επιπέδου κάθε είδους και format. Το αφιέρωμα αυτό θα θέλαμε να αποτελέσει την αρχή μιας γνωριμίας των νέων δημιουργών με τους μεγάλους Έλληνες δασκάλους της τέχνης μας.

Κλεοπάτρα Κοράη: Όταν άνοιξα έναν φάκελο με παλιές ζελατίνες της δεκαετίας του ’60 και του ’70 από το στούντιο της “Αρώνης – Ευθυμιάδης”, ένιωσα ότι κρατούσα έναν μικρό θησαυρό, εύθραυστο πια. Κάθε μικρή κίνηση απειλούσε να ξεκολλήσει τα χρώματα, αλλά αυτό που με μάγεψε ήταν η ζωντάνια τους. Στο μυαλό μας οι ταινίες εκείνης της εποχής είναι ξεθωριασμένες, αλλά στην πραγματικότητα οι δημιουργοί δούλευαν με χρώματα φωτεινά, έντονα και γεμάτα ζωή.

Δημήτρης Μπέλλος : Όταν με κάλεσαν στο εργαστήριο και έκατσα μπροστά στο μόνιτορ να δω για πρώτη φορά τους “ΤΕΡΜΙΤΕΣ” του Άκη Ψάιλα με τον οποίο είχα μια ιδιαίτερη σχέση. Πρόκειται για μια χαμένη σημαντική ταινία του Ελληνικού animation η οποία και διασώθηκε από μια κόπια ζερό (35mm θετικό φιλμ που έχει υποστεί χρωματική και φωτιστική επιδιόρθωση. Το πρώτο που θα τυπωθεί, η μήτρα.). Η περιέργεια σε συνδυασμό με το δέος ήταν πολύ μεγάλη.

1968-Ατελιέ κινουμένων σχεδιών “Αρωνης- Ευθημιάδης”

Κλεοπάτρα Κοραή: Το αφιέρωμα αποτελεί μέρος των εορταστικών εκδηλώσεων για τα 80 χρόνια ζωής του ελληνικού animation, αλλά εστιάζει ειδικά στην περίοδο από το 1945 έως το 1990 και αφορά την πρώτη γενιά δημιουργών. Την πρωτοβουλία αυτή θα τιμήσουν με την παρουσία τους τέσσερις δημιουργοί και μία δημιουργός. Είναι οι: Άγγελος Χατζηανδρέου, Ιορδάνης Ανανιάδης, Γιάννης Κουτσούρης, Γιώργος Σηφιανός και η Άντα Γανώση.

Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα προβληθούν όχι μόνο έργα των τιμώμενων δημιουργών, αλλά και σημαντικά έργα πρωτοπόρων που δεν βρίσκονται πια μαζί μας, όπως οι Στράτος Στασινός, Μάνος Αρώνης, Αντώνης Ευθυμιάδης, Άκης Ψάιλας, Νάσος Μυρμιρίδης, Σταμάτης Πολενάκης και άλλοι. Παράλληλα, θα παρουσιαστούν ταινίες της πρώτης περιόδου της ARTOON, των Νίκου Βεργίτση και Γιώργου Νικολούλια, καθώς και έργα από το ατελιέ κινουμένων σχεδίων της Ε.Ρ.Τ., υπό τη διεύθυνση του Θανάση Νέτα και του σκηνοθέτη–animator Άγγελου Ρούβα. Στο αφιέρωμα περιλαμβάνονται επίσης δημιουργίες των Θόδωρου Μαραγκού και Γιάννη Γεωργαρίου.

Η αντικειμενική δυσκολία που αντιμετωπίσαμε υπήρξε στη συλλογή αυτών των ταινιών, καθώς τα πρωτογενή υλικά (τα φιλμ κάθε μορφής) δεν είχαν αποθηκευτεί κάπου οργανωμένα και δεν είχαν ποτέ αποκατασταθεί ψηφιακά. Σε άλλες περιπτώσεις, τα αρνητικά είχαν χαθεί ή καταστραφεί. Με την ευκαιρία του αφιερώματος μπορέσαμε να ψηφιοποιήσουμε κάποιες από τις ταινίες. Έτσι, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να τις απολαύσει σε μία ποιοτική προβολή.

Ζελατίνη ταινιας Carnaison-¨Κουνούπι¨ Γ. Κουτσούρης – Ν. Μυρμιρίδης

Δημήτρης Μπέλλος: Εξαρτάται από ποια οπτική γωνία το βλέπουμε. Υπάρχουν δημιουργοί οι οποίοι αφιέρωσαν τον χρόνο τους δημιουργώντας animated διαφημιστικά, άλλοι δημιούργησαν δικές τους ταινίες ή πιλότους για σειρές ενώ άλλοι εργάζονταν σαν σχεδιαστές σε ταινίες η διαφημιστικά τρίτων. Τα όρια δεν είναι σαφή καθότι κανείς δεν κάνει απόλυτα μόνο ένα πράγμα. Σίγουρα όμως εστιάζει περισσότερο σε έναν τομέα. Οι πιο παραγωγικοί δημιουργοί σε επίπεδο ταινιών μικρού μήκους είναι ο Ιορδάνης Ανανιάδης, ο Άκης Ψάιλας, ο Θόδωρος Μαραγκός και ο Στράτος Στασινός. Από την άλλη, σε επίπεδο παραγωγής διαφημιστικών ταινιών είναι ο Γιάννης ο Κουτσούρης, ο Νάσος Μυρμιρίδης, ο Άγγελος Χατζηανδρέου, ο Γιάννης Γεωργαρίου και άλλοι. Δεν μπορεί να γίνει σύγκριση σε ποσοτικό ή ποιοτικό επίπεδο. Δε θα ήταν δίκαιο. Τώρα όσον αφορά τις ταινίες πιστεύω πως η κάθε μια έχει τη δική της θέση στο πάνθεον της ιστορίας του Ελληνικού animation όχι για τους ίδιους λόγους.

Η «ΓΡΑΜΜΗ» των Γιάννη Κουτσούρη και Νάσου Μυρμιρίδη

Κλεοπάτρα Κοράη: Από τις πρώτες προσπάθειες με περιορισμένα μέσα και αυτοδίδακτη τεχνική, έως τα πιο ώριμα έργα, οι δημιουργοί ρίσκαραν και πειραματιζόταν συνεχώς. Συνδύαζαν χιούμορ, πολιτική σάτιρα, σουρεαλιστικά στοιχεία και πειραματική αισθητική, ενώ έδιναν ιδιαίτερη προσοχή στη λεπτομέρεια και στην κίνηση των χαρακτήρων. Αυτή η δημιουργική τόλμη είναι αξιοθαύμαστη.

Κλεοπάτρα Κοραή: Όταν έδειξα στον Άγγελο Χατζηανδρέου κάποια από τα ευρήματα μας και είδε τις ζελατίνες που είχε σχεδιάσει ο ίδιος πριν 50 χρόνια. Καθώς και όταν μου άνοιξε ο Γιάννης ο Κουτσουρης το κουτί με τα σχέδια και τις ζελατίνες της διαφήμισης Carnation.

Δημήτρης Μπέλλος: Σε προσωπικό επίπεδο κάθε σχέδιο (η οποιασδήποτε μορφής artwork μιας ταινίας) που πιάνω στα χέρια, μου δημιουργεί την ίδια συγκίνηση και ενθουσιασμό με αυτόν που είχα πριν 25 χρόνια όταν άρχισα να ανακαλύπτω κι εγώ με τη σειρά μου σαν παιδί τα μυστικά αυτής της τέχνης. Το γεγονός αυτό στον δικό μου κόσμο έχει μεγάλη βαρύτητα. Δεν είναι απλή νοσταλγία αλλά κάτι παραπάνω.

Ο Πράσινος Δεινόσαυρος – Αντα Γανώση

Κλεοπάτρα Κοραή: Για τις πατέντες και τις ευρεσιτεχνίες που σκαρφίζονταν. Κυρίως, όμως, μάθαμε πως το πάθος τους για την τέχνη μένει αμείωτο. Θα παραθέσω κάτι που μου είπε ο Γιάννης Κουτσούρης :«Δε μπορώ να καταλάβω τους ανθρώπους που λένε πως βαριούνται και δεν έχουν τι να κάνουν… Έχω τόσα πολλά σχέδια στα σημειωματάρια μου, που ούτε 20 χρόνια δεν μου φτάνουν να υλοποιήσω όλες τις ιδέες που ήδη έχω».

Δημήτρης Μπέλλος: Οι περισσότερες από τις δουλειές που θα προβληθούν διέπονται από καινοτομίες τόσο σε αισθητικό όσο και σε αφηγηματικό και τεχνικό επίπεδο. Οι καινοτομίες αυτές είναι που προσδίδουν σε κάποιες από τις ταινίες πρωτοτυπία και μοναδικότητα κάνοντας τες να ξεχωρίζουν από αυτό που εκείνη την εποχή ονομάζονταν συμβατικό κινούμενο σχέδιο με κλασικές φόρμες.

Πιο συγκεκριμένα, για παράδειγμα ο Ιορδάνης Ανανιάδης σε κάποιες από τις ταινίες του σχεδιάζει και χρωματίζει ολόκληρο το animation πάνω σε λευκό χαρτί έχοντας έτσι μερική αφαιρετική απόδοση ή απουσία του background για να επικεντρωθεί ο θεατής στην κυρίως δράση των χαρακτήρων. Επίσης οι γραμμές τρεμοπαίζουν προσδίδοντας ένα ενδιαφέρον εφφέ. Στη «ΓΡΑΜΜΗ» των Γιάννη Κουτσούρη και Νάσου Μυρμιρίδη χρησιμοποιούνται σαν χαρακτήρες προσωποποιημένα δακτυλικά αποτυπώματα τα οποία έχουν δημιουργηθεί με μελάνι επάνω στη ζελατίνα. Η ταινία επίσης έχει ένα δικό της ρυθμό και αφήγηση πλησιάζοντας σε μια πειραματική προσέγγιση μακριά από μια γραμμική αφήγηση της ιστορίας. Στο «ΤΣΟΥΦ» του Θόδωρου Μαραγκού και στο «SMILE» του Γιώργου Σηφιανού έχουμε την χρήση κολάζ και μικτών τεχνικών animation που προσδίδουν μια πιο γραφιστική προσέγγιση. Όσον αφορά τώρα τις τεχνικές καινοτομίες να αναφέρουμε ότι οι «ΤΕΡΜΙΤΕΣ» του Άκη Ψάιλα είναι η πρώτη Ελληνική ταινία animation που έχει υλοποιηθεί με την τεχνική του rotoscoping (τεχνική που την ίδια περίοδο επανέφερε και τελειοποιούσε στην Αμερική ο Ralph Bakshi). Στο «ΤΟΥ ΚΟΛΥΜΠΗΤΗ» των Στράτου Στασινού και Νάσου Μυρμιρίδη από την άλλη γίνεται χρήση motion control ( μηχανισμός για ελεγχόμενη κίνηση της κάμερας) για την απόδοση των σύνθετων κινήσεων. Η ίδια καινοτομία ,αλλά για το δισδιάστατο animation, εφαρμόζεται και στην ταινία «GOLDEN OLYMPICS» των Jules Dassin και Γιάννη Γεωργαρίου.

Τι ελπίζετε ότι θα κρατήσει μαζί του το κοινό μετά τις προβολές και την επίσκεψη στην έκθεση;

Δημήτρης Μπέλλος: Ελπίζουμε ότι το κοινό θα έχει την εμπειρία μέσα από την θέαση των ταινιών και την περιήγηση του στην έκθεση να διευρύνει πρωτίστως τους αισθητικούς του ορίζοντες και δευτερευόντως και να εμπλουτίσει τις τεχνικές και ιστορικές του γνώσεις πάνω στην τέχνη του animation. Σε μια εποχή που όλοι μας κατακλυζόμαστε από τεράστιο όγκο σύνθετης οπτικοακουστικής πληροφορίας αυτό το αφιέρωμα έρχεται να μας θυμίσει ότι πιθανόν η ουσία να κρύβεται σε αυθεντικές, χειροποίητες και ανεπιτήδευτες δημιουργίες.

Αγγελός-Χατζηανδρέου σήμερα με-παλιές ζελατίνες

Ο Άγγελος Χατζηανδρέου σπούδασε στη Σχολή Α.Τ.Ε. Δοξιάδη και το 1968 έγινε ένας από τους πρώτους δημιουργούς που στελέχωσαν τη νεοσύστατη τότε εταιρεία Αρώνης – Ευθυμιάδης. Μαθήτευσε δίπλα στον Αντώνη Ευθυμιάδη και, αργότερα, με αγάπη μεταλαμπάδευσε την τέχνη του κινουμένου σχεδίου σε νεότερους δημιουργούς. Ως τα μέσα της δεκαετίας του ’80 υπηρέτησε ως καλλιτεχνικός διευθυντής και διευθυντής του ατελιέ. Στη συνέχεια ίδρυσε μαζί με συναδέλφους την «ΚΙΝΟ», όπου διεύρυνε το καλλιτεχνικό του πεδίο σκηνοθετώντας live action διαφημιστικά, corporate videos, events κ.λ.π. Σήμερα συνεχίζει να δημιουργεί τους δικούς του κόσμους μέσα από τη ζωγραφική και τη γλυπτική.

Το πρώτο στουντιο του Ι. Ανανιάδη στην Αθήνα

Ο Ιορδάνης Ανανιάδης ξεκίνησε δημιουργώντας διαφημιστικά φιλμ στη Θεσσαλονίκη. Η πρώτη του ταινία, Πανδαισία, βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ενώ στην Αθήνα άνοιξε το δικό του ατελιέ, όπου παρήγαγε διαφημιστικές αλλά και προσωπικές ταινίες. Οι δημιουργίες του έχουν διακριθεί σε ελληνικά και διεθνή φεστιβάλ, με τον Αδάμ (1986) να φτάνει στη shortlist των Όσκαρ της κατηγορίας μικρού μήκους animation ταινίας. Παράλληλα δίδαξε κλασικό animation στη Σχολή Ορνεράκη, επηρεάζοντας μια νέα γενιά δημιουργών, και σήμερα ολοκληρώνει την ενδέκατη ταινία του.

Ο Γιάννης Κουτσούρης σπούδασε στη Σχολή ΑΤΕ Δοξιάδης και εργάστηκε ως βοηθός του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου. Στη συνέχεια εργάστηκε και μαθήτευσε στην εταιρεία Αρώνης–Ευθυμιάδης, όπου γνώρισε τον Νάσο Μυρμιρίδη και μαζί δημιούργησαν την πρωτοποριακή Γραμμή, που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και στο φεστιβάλ του Ζάγκρεμπ. Το 1974 συν ίδρυσαν στην Κυψέλη το animation studio Κουνούπι, με κύριο αντικείμενο την παραγωγή διαφημιστικών ταινιών με χρήση animation και ειδικών εφέ. Το 1989 ο Γιάννης ίδρυσε τη δική του εταιρεία Κουάκ με παρόμοιες δραστηριότητες, και από τις αρχές του 2000 αφιερώθηκε στη ζωγραφική και τη γλυπτική, παρουσιάζοντας έργα και εκθέσεις σε όλη την Ελλάδα, συνεχίζοντας με αμείωτο πάθος.

Ο Γιώργος Σηφιανός, καταγόμενος από την Κρήτη, σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και animation στη CFT Gobelins στο Παρίσι, όπου εργάστηκε επαγγελματικά και συνέχισε σε θεωρητικό επίπεδο, πραγματοποιώντας διδακτορικό στη Σορβόννη για την αισθητική του κινηματογράφου animation. Από νωρίς ξεχώρισε με την ταινία «SMILE» (1973) και συνέχισε με πειραματικές ταινίες όπως η «Odeur De Ville», η «C’est moi» και το «Blind Writer», πειραματιζόμενος με διάφορες μικτές τεχνικές και εικαστική αισθητική. Από το 1995 διευθύνει το τμήμα κινηματογράφου animation της E.N.S.A.D. στο Παρίσι, εμπνέοντας τους μαθητές του να πειραματίζονται πάνω στις έννοιες της φόρμας του ρυθμού της αφήγησης και του γραφισμού.

Η Άντα Γανώση, μετά τις σπουδές της στη Σχολή Δοξιάδη και στο Μιλάνο, στις αρχές της δεκαετιας του ’80 εντάχθηκε στην δημιουργική ομάδα της “Αρώνης–Ευθυμιάδης”, σχεδιάζοντας animation αλλά και εκτελώντας πάσης φύσεως καλλιτεχνική εργασία του ατελιέ αποτελώντας έτσι μία από τις πρώτες γυναίκες δημιουργούς στον Ελληνικό χώρο. Συνεργάστηκε και με άλλα στούντιο, όπως για παράδειγμα το «Κουνούπι» των Γιάννη Κουτσούρη και Νάσου Μυρμιρίδη. Το 1987 σκηνοθέτησε για την ΕΡΤ, σε παραγωγή του Αντώνη Ευθυμιάδη, την ταινία μικρού μήκους «Ο Πράσινος Δεινόσαυρος», μια σατιρική ματιά στην εποχή. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 εντάχθηκε στο τμήμα animation της ΕΡΤ, δημιουργώντας χαρακτηριστικά σποτ όπως «Η Ποδηλάτισσα». Πέρα από το animation, αποτελεί σημαντική Ελληνίδα εικονογράφο και μέχρι σήμερα συνεχίζει με αμείωτο πάθος την εικονογράφηση βιβλίων, με εκατοντάδες τίτλους στο ενεργητικό της.