Συν & Πλην: «Ηλέκτρα» στο Θέατρο Βράχων

Στο παλάτι των Ατρειδών επικρατεί η ανομία. Η Κλυταιμνήστρα και ο εραστής της Αίγισθος έχουν δολοφονήσει τον βασιλιά Αγαμέμνονα, μετά την επιστροφή του από την Τροία και κυβερνούν το βασίλειο των Μυκηνών. Κι εκεί που «καμιά άλλη λύπη δεν υπάρχει» για τον βασιλιά Αγαμέμνονα, η Ηλέκτρα σηκώνει στις κυρτές πλάτες της όλη τη λύπη και το πένθος του κόσμου. «Αφήστε με να οδύρομαι» αξιώνει η Ηλέκτρα που περιφέρεται σαν παρίας, πέριξ του παλατιού, και μάταια η μικρότερη αδερφή της, Χρυσόθεμις επιχειρεί να την αποσπάσει από το θρήνο και την οργή της για τους ανόσιους βασιλείς. «Αν μάνα πρέπει να τη λέω», αναρωτιέμαι η Ηλέκτρα αναφερόμενη στην Κλυταιμνήστρα «την πιο διεστραμμένη από τις γυναίκες που γεννήθηκαν», όπως την χαρακτηρίζει.

Η μοναδική ελπίδα της κόρης φωλιάζει στην εκδίκηση, στην αποκατάσταση του δικαίου. Το αιματηρό αυτό καθήκον έχει εναποθέσει στην έλευση του μικρού αδερφού της Ορέστη, τον οποίο και φυγάδευσε νήπιο ακόμα στη Φωκίδα για να τον σώσει από τη δολοφονική μανία του Αιγίσθου – διεκδικητής του θρόνου γαρ. Παρόλα αυτά, για χρόνια ο Ορέστης παραμένει «άφαντος και μελλοντικός», σχεδόν ένα φάσμα ουτοπίας.
Κι όμως, η Ηλέκτρα βυθισμένη, ακινητοποιημένη μέσα στον άκρατο θυμό και το μένος, μοιάζει να αδυνατεί να υλοποιήσει τις πράξεις που φλογισμένα επιθυμεί. Αντάρτισσα μέσα στο ίδιο της το σπίτι, πλέκει μονάχα πύρινα κατηγορώ ενάντια στην εξουσία της Κλυταιμνήστρας και του Αιγίσθου, τους αποστρέφεται, τους αμφισβητεί, εκφράζει το μίσος και την απέχθεια της, αλλά δεν πράττει· μόνο περιμένει και διψά για απόδοση δικαιοσύνης.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο μύθος των Ατρειδών συναντά εδώ την πλέον βίαιη στιγμή του, καθώς ο Ορέστης και θα φανεί και θα φέρει το μέλλον στο παρόν. «Ο καιρός ετέλειωσε· ήρθε η ώρα, ακονίστε την πράξη» τον προτρέπει ο Παιδαγωγός μαζί με τον σύντροφο του Πυλάδη. Πράγματι, ο Ορέστης θα βάψει τα χέρια του με το αίμα της μητέρας του, θα χαρίσει την ίδια τύχη στον εραστή της Αίγισθο, υποσχόμενος να μεσουρανήσει «μέσα από λόγια θανάτου».

Πόσες αντιφάσεις της ανθρώπινης φύσης φωλιάζουν σε αυτό το έργο του Σοφοκλή αφού ο πόθος για δικαιοσύνη εκφράζεται με τη μητροκτονία, η κατάλυση της τυραννίας επιβάλλεται με μια καινούργια απολυταρχία, η ζωή συνεχίζεται αφού χυθεί περισσότερο αίμα και η ηθική κάμπτεται από το τυφλό μίσος. «Το δίκιο βλάπτει», λέει σε μια κρίσιμη στιγμή της τραγωδίας η Χρυσόθεμις, επιχειρώντας να συνοψίσει το τίμημα που έχουν τα μέσα προς τη διεκδίκηση του.

Στην τραγωδία του Σοφοκλή, η κάθαρση δεν επιτυγχάνεται – πως αυτό να συμβεί μετά από μια μητροκτονία; Ο κύκλος του αίματος δεν κλείνει. Οι θεοί δεν εμφανίζονται – μόνο ο Απόλλωνας έχει δώσει δελφικό χρησμό. Και οι Ερινύες επίσης απουσιάζουν. Οι ήρωες βιώνουν έναν τρομακτικό μετεωρισμό από την αρχή μέχρι το τέλος του έργου, όπου τη μοναδική (και την πλέον τρομερή) πράξη της πλοκής θα διαδεχθεί το βασανιστικό ερώτημα.

Γρηγορία Μεθενίτη και Λουκία Μιχαλοπούλου, Χρυσόθεμις και Ηλέκτρα, αντίστοιχα.

Η πρώτη σκηνοθεσία του Δημήτρη Τάρλοου στο αρχαίο δράμα στοχεύει να κατακτήσει το μεγάλο κοινό. Δεν ρισκάρει αλλά και δεν κάνει εκπτώσεις, διαβάζει καλά το κείμενο, το στερεώνει μέσα από μια σειρά αξιοσημείωτων ερμηνειών και επιτυγχάνει να το αποδώσει εύρυθμα. Παρόλα αυτά, δεν λείπουν και οι παραφωνίες που εντοπίζονται τόσο σε αισθητικά όσο και σε λειτουργικά πεδία της παράστασης.

Ο Αίγισθος του Νικόλα Παπαγιάννη και ο Ορέστης του Αναστάση Ροϊλού.

Σε σημαντικότερο κεφάλαιο της παράστασης αναδεικνύονται οι ερμηνείες από έναν καλά δεμένο και, υψηλής ενέργειας, θίασο. Ακόμα περισσότερο διακρίνεται ο γυναικείος πυρήνας της ομάδας. Καταρχάς, η Λουκία Μιχαλοπούλου στο ρόλο της Ηλέκτρας αξιοποιεί την ευκαιρία που της δίνεται για πρώτη φορά σε κεντρικό, τραγικό ρόλο με τον καλύτερο τρόπο. Περνάει από όλες τις φάσεις πένθους της ηρωίδας της με αυξημένη συγκέντρωση και δυναμική: πρώτα ο πόνος που μπλέκεται με τον άσβεστο θυμό κι έπειτα η παραφορά, στα όρια της τρέλας, που την καταλαμβάνει με σκοπό την εκδίκηση. Παρακολουθείστε τις διακυμάνσεις της φωνής της μέσα στην ίδια πρόταση και μαζί τη σωματική ένταση για να αποδώσει το ψυχικό φορτίο της Ηλέκτρας.

Μερικές από τις καλύτερες στιγμές της παράστασης την περιλαμβάνουν: η σύγκρουση με την Κλυταιμνήστρα της Ιωάννας Παππά, η σπαρακτική σκηνή πένθους του αδερφού κι έπειτα η ανατροπή αναγνώρισης του – με μια εξίσου δυνατή παρουσία από τον Ορέστη του Αναστάση Ροϊλού. Έπειτα, η Ιωάννα Παππά φωτίζει διεξοδικά και τα δύο πρόσωπα της Κλυταιμνήστρας: της μέγαιρας που δολοφόνησε τον άνδρα της με συνεργό τον εραστή της και της μάνας που πονά ειλικρινά για τα παιδιά της. Από τον κυνισμό και την ακραία σκληρότητα με μια φωνή που ηχεί σαν φίδι που έρπει, μέχρι τον ψυχικό διχασμό της όταν μαθαίνει το νέο του ‘θανάτου’ του Ορέστη. Εκεί την ερμηνεία της ‘νοθεύει’ η κινησιολογία της παράστασης – αλλά σε αυτό θα αναφερθούμε στη συνέχεια. Κορυφαία, στιγμή της, η σκηνή της δέησης προς τους θεούς για να την προστατεύσουν, αναδεικνύοντας και τον φόβο αλλά και την αλαζονεία που συνυπάρχουν στην ψυχή της.

Δυνατό ντεμπούτο με ρόλο κάνει και η Γρηγορία Μεθενίτη καθώς υποδύεται τη Χρυσόθεμη. Η μεγάλη ευχέρεια της στο φυσικό παίξιμο ακόμα κι αν πάλλεται από ασυγκράτητο ενθουσιασμό ή αν προσπαθεί να νουθετήσει με λογικά επιχειρήματα την αδελφή της Ηλέκτρα, βάζουν δυνατές βάσεις για την δυνατότητα της Μεθενίτη να χειρίζεται τραγικούς ρόλους. Σε αυτήν, προστίθεται και η σωματική της ευελιξία.

Ο Αναστάσης Ροϊλός, πάντα καλά στερεωμένος, πάντα ακριβής, αποδίδει το πέρασμα – δίλημμα του Ορέστη από το φλογισμένο καθήκον της εκδίκησης μέχρι τα πρώτα ίχνη της μετάνοιας για τις απεχθείς του πράξεις. Ο Γιάννης Αναστασάκης φέρει επίσης το μέτρο και την καθαρότητα που έχει ανάγκη ο ρόλος του Παιδαγωγού ενώ ο Νικόλας Παπαγιάννης στον πολύ σύντομο ρόλο του Αίγισθου κομίζει την αλαζονική ένταση του θύτη και το φόβο του θύματος, παρά τον ελάχιστο χρόνο που έχει για να αναπτύξει δύο τόσο αντιφαντικές ποιότητες. Τέλος, ο Περικλής Σιούντας στον σιωπηλό ρόλο του Πυλάδη έχει φροντίσει την εκφραστικότητα του ενώ η μετάβαση του στο ρόλο του ψυχοπομπού θεού στη σκηνή του φινάλε αναδεικνύει μεν τις κινησιολογικές δεξιότητες του, αλλά σε μια υπερβολική κλίμακα.

Η πρώτη σκηνοθετική απόπειρα του Δημήτρη Τάρλοου στο αρχαίο δράμα δεν επιφυλάσσει εκπλήξεις. Διατηρεί, ωστόσο, μια καλή ισορροπία ως προς την προσέγγιση του κειμένου, δίνει απόλυτη προτεραιότητα στο λόγο και καλλιεργεί ένα εύρυθμο πεδίο ερμηνείας του. Όλα αυτά κορυφώνονται σε μια ολοκληρωμένη και προσεγμένη, μέσα στην ασφάλεια της, ανάγνωση ώστε να απευθύνεται ανεμπόδιστα στο μεγάλο κοινό.

Οι αλλεπάλληλες ψυχικές μεταπτώσεις και τα διλήμματα των ηρώων μεταφράζονται σε μια πλήρη παρτιτούρα από το συνθέτη Φώτη Σιώτα όπου κυριαρχεί ένας εφιαλτικός, θριλερικός (σε σημεία) τόνος που προοικονομεί ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα της αρχαίας γραμματείας. Ωστόσο, δεν της λείπει ο λυρισμός, μια αίσθηση θρησκευτικότητας, την οποία δεν διστάζει να παντρέψει με ετερόκλητα στοιχεία: από παραδοσιακούς  μέχρι και post punk ήχους.

Όσες φορές κι αν ανέβει η Ηλέκτρα βασισμένη στη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά, άλλες τόσες αξίζει η μνεία στο έργο του. Η ποιητική δοτικότητα του στις λέξεις και στα νοήματα δεν σταματά να εκπλήσσει το θεατή – ακροατή και να τον οδηγεί στα κατάβαθα του τραγικού λόγου.

Ο Γιάννης Αναστασάκης στο ρόλο του Παιδαγωγού.

Παρασυρμένη ίσως από το δεδομένο πως στο σοφόκλειο κείμενο οποίο κυριαρχεί ο λόγος οπότε λίγα συμβαίνουν – παρά τις εσωτερικές εκρήξεις των προσώπων – η κινησιολόγος Μαρκέλλα Μανωλιάδη θέλησε να ‘ξυπνήσει’ την παράσταση. Ίσως αυτό να φταίει που οδηγήθηκε σε επιλογές πομπώδεις ή ανακόλουθες με τα πρόσωπα (λόγου χάρη, οι ζωϊκές κινήσεις). Το τίμημα αυτής της επιλογής πλήρωσε κυρίως ο γυναικείος Χορός – Μαργαρίτα Αλεξιάδη, Ασημίνα Αναστασοπούλου, Ελένη Βλάχου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Ιωάννα Λέκκα, Ελένη Κιλινκαρίδου-Σίστη, Λυδία Στέφου, Άννα Συμεωνίδου, Χαρά Τζόκα. Κι ενώ φωνητικά ήταν καλά κουρδισμένες, οι χορογραφίες οδήγησαν την συνολική τους παρουσία σε μια σκηνική σύγχυση που αποσπούσε την προσοχή από το κείμενο.
Αντίστοιχα, πλήττεται και η παρουσία του Περικλή Σιούντα (που εκτελεί ακροβατικές κινήσεις στο φινάλε της παράστασης) ενώ στη σκηνή όπου ο Αγγελιαφόρος ανακοινώνει τον ψευδή θάνατο του Ορέστη, η Κλυταιμνήστρα της Ιωάννας Παππά αποτυπώνει επιτηδευμένα την ακροβασία της ανάμεσα στην οδύνη και την ηδονή της είδησης.

Αν και δεν τίθεται θέμα καλαισθησίας του κάθε κοστουμιού ξεχωριστά, ο ενδυματολογικός σχεδιασμός του Πάρι Μέξη ως σύνολο δεν ευστοχεί. Βασισμένος σε μια προβληματική όπου τα κοστούμια εμπνέονται από το Μεσοπόλεμο και συγκεκριμένα από τους πίνακες του Γιάννη Τσαρούχη – που έντυσε και σκηνογράφησε πολλές και εμβληματικές παραστάσεις αρχαίου δράματος στην Επίδαυρο – βλέπουμε μια Ηλέκτρα ντυμένη σαν αντάρτισσα, έναν Ορέστη με ρούχα στρατιώτη, μια Χρυσόθεμη με florale deux pieces, το Χορό με σεμνά μίντι φορέματα, τον Αίγισθο με ριγέ κοστούμι, την Κλυταιμνήστρα με μια πράσινη τουαλέτα αλλά τον Παιδαγωγό με αρχαιοπρεπή πανοπλία (παραπομπή στο Θεόφιλο;). Η χρονική τοποθέτηση τόσο ενδυματολογικά όσο και σκηνογραφικά στην εποχή του Μεσοπολέμου δεν δικαιολογείται σκηνοθετικά και δυστυχώς ανάγει την αισθητική της παράστασης στην απεικόνιση ενός αστικού δράματος.

Προσεγμένη όσο και ασφαλής ανάγνωση που έχει να υπολογίζει πολλά στις ερμηνείες των πρωταγωνιστών της.