Juergen Teller: Ποιος είναι ο avant garde φωτογράφος που εγκαινιάζει το Onassis Ready

Από την Agnes Varda έως τη μαμά του. Από τον Iggy Pop έως τη μικρή του κόρη Iggy. Από την Kate Moss έως τα παιδιά με ανίατες ασθένειες. Από τη φωτογραφία δρόμου και τις επιτηδευμένα «φλασαρισμένες» φωτογραφίες για κορυφαίους οίκους μόδας έως τα τοπία της επαρχίας. Από τα ‘αψεγάδιαστα’ μοντέλα, στους ανθρώπους της διπλανής πόρτας. Οι διαδρομές που έχει διανύσει ο Γερμανός – πολιτογραφημένος ως Άγγλος εδώ και δεκαετίες – Guergen Teller, είναι ένα από τα στοιχεία που τον καθιστούν μοναδικό για τη γενιά του στον χώρο της φωτογραφίας.

Αυτός ο φοβερός τύπος είναι προσκεκλημένος της Στέγης, με μια μεγάλη ατομική αναδρομική έκθεση που τιτλοφορείται «you are invited». Ένας φωτογράφος που σνομπάρισε τα στούντιο όσο κανείς άλλος, δεν θα μπορούσε παρά να νιώσει πιο βολικά σε ένα βιομηχανικό χώρο· κι έτσι το «you are invited» εγκαινιάζει έναν παλιό βιομηχανικό χώρο στου Ρέντη, μετασχηματισμένο σήμερα στο Onassis Ready.

Ο Teller θα παρουσιάσει διάφορες σειρές της 40χρονης πορείας του: από μεμονωμένα έργα και βίντεο, επιλογές από προηγούμενες εκθέσεις συνταιριασμένες με νέες, αδημοσίευτες εικόνες. Ένα πολύ αντιπροσωπευτικό δείγμα του της δουλειάς του που τον καταστήσει σταρ του χώρου με τους δικούς του όρους. Η ωμή, προσωπική και αντισυμβατική ματιά που έχει θολώσει τα όρια ανάμεσα στην φωτογραφία των πορτρέτων, της φωτογραφίας μόδας και υψηλής ραπτικής και της σύγχρονης τέχνης.

H Tate Modern στο Λονδίνο, το MoΜa της Νέας Υόρκης και η Kunsthalle στο Μανχάιμ είναι μόνο μερικοί από τους πολιτιστικούς οργανισμούς που φιλοξένησαν τη δουλειά του, επικυρώνοντας την άποψη του ότι η πραγματική τέχνη δεν είναι ανάγκη να αποκηρύσσει την εμπορική διάσταση και πως οι μεγάλοι πελάτες δεν είναι ανάγκη να πουλάνε μόνο γκλάμουρ. ‘Αρνητής’ της επεξεργασίας των εικόνων, δεν έπαψε να επιμένει στη φυσική αποτύπωση, δίνοντας έμφαση στην ατέλεια, στην αμεσότητα, την ειλικρίνεια, την ευθραυστότητα και τον σαρκασμό.

Η πρόκληση του Teller και του Onassis Ready στο «you are invited» ισχύει από τις 19 Οκτωβρίου έως τις 30 Δεκεμβρίου.

Το 1964 γεννιέται σε μια πόλη της Βαυαρίας, το ΄Ερλανγκ, την οποία και εγκαταλείπει για να σπουδάσει στο Μόναχο, στο Bayerische Staatslehranstalt für Photographie (στη Βαυαρική Κρατική Σχολή Φωτογραφίας). Γρήγορα απαρνήθηκε τη Γερμανία – ήταν μόλις 22  ετών – και εγκαθίσταται στο Λονδίνο. Τότε, ξεκινά να φωτογραφίζει καλλιτέχνες της μουσικής βιομηχανίας που αγαπούσε: την Bjork, τους New Order, τη Sinead O Connor, το Morrissey – κι όλα αυτά με τη βοήθεια του έτερου φωτογραφικού θρύλου Nick Knight. Το 1991 ακολουθεί τους Nirvana σε μια μεγάλη τους τουρνέ· οι φωτογραφίες του Kurt Cobain από εκείνη την εποχή θεωρούνται εμβληματικές. Λογικά, η grunge αισθητική του συγκροτήματος και της εποχής διαμορφώνει και τη ματιά του για τα πράγματα. Φυσικά, πρέπει να στραφεί σε μια πιο μεγάλα ονόματα της μουσικής για να βιοποριστεί. Κάπως έτσι, κάθονται μπροστά στο φακό του ο Elton John και οι Simply Red. Mέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’90, ο Teller έχει μετακινηθεί στο χώρο της μόδας με κεντρικό συνεργάτη του, τον Marc Jacobs.

Με τον ζωντανό θρύλο της ροκ, Iggy Pop στο Μαϊάμι, το 2022. @Juergen Teller, All rights Reserved

Φωτογραφίζει με δύο μηχανές ταυτόχρονα – την ίδια στιγμή. Κρατάει τη μία στο δεξί και την άλλη στο αριστερό χέρι. Για την ακρίβεια λέει πως όταν στη μία έχει πατήσει ήδη το «κλικ» ή άλλη φορτίζει το κουμπί του φλας. Εννοείται πως δεν πηγαίνει για δουλειά χωρίς εφεδρικές λύσεις – τουλάχιστον με μια τρίτη μηχανή στην τσάντα.

Φροντίζει να εξοικειώνεται πολύ γρήγορα με το φωτογραφικό του περιβάλλον, ειδικά αν είναι ο προσωπικός χώρος κάποιου διάσημου φωτογραφιζόμενου. Χρησιμοποιεί συχνά το παράδειγμα επίσκεψης στο σπίτι του μύθου της pop art, David Hockney: «Καθόταν απλώς στον καναπέ, καπνίζοντας ένα τσιγάρο και μιλούσαμε για κάτι εντελώς άσχετο. Και τότε είπα “σταμάτα”, έβγαλα τη φωτογραφική μηχανή και τράβηξα τη φωτογραφία – δεν χρειαζόταν να πάμε στο στούντιο».

Μετανιώνει που δεν έχει καταγράψει τις συζητήσεις εξοικείωσης με τις προσωπικότητες που έχει συναντήσει στο πλαίσιο της δουλειάς του. Έρχεται αμέσως στο μυαλό η πριγκίπισσα της nouvelle vague, Agnes Varda ή ο ροκ θεός Iggy Pop. Παρηγοριέται που και ο Henri Cartier-Bresson, ο οποίος φωτογράφιζε όλους τους μεγάλους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα – όπως τον Giacometti, τον Bonnard και τον Matta – μετά από πολύωρες συζητήσεις, τις οποίες ποτέ δεν κατέγραφε. Ωστόσο, η δύναμη της επικοινωνίας τους έπρεπε να αποτυπωθεί σε ένα κάδρο.

Του αποδίδεται – και όχι άδικα – η υφολογική και αισθητική μετακίνηση της φωτογραφίας μόδας: από τις αψεγάδιαστες και λαμπερές απεικονίσεις της δεκαετίας του ’80 σε έναν ωμό ρεαλισμό που επικράτησε στην Τέχνη γενικότερα κατά την δεκαετία του ’90. Στην πραγματικότητα, για τον Teller η φωτογραφία μόδας ήταν απλώς η αφορμή. Του  παρείχε ένα πεδίο προκειμένου να διερευνήσει που τελικά μπορεί να βρίσκεται η ομορφιά. Γιατί ενώ ο κόσμος των σχεδιαστών και της ένδυσης ζητάει την τελειότητα, ο Γερμανός φωτογράφος αναζητούσε τα ελαττώματα, τα ψεγάδια, την αλήθεια. Με λίγα λόγια, στα κλικ του, η ομορφιά κατοικεί και έξω από την αδιατάρακτη επιφάνεια.

Με την ίδια ματιά προσεγγίζει κάθετι που βρέθηκε μπροστά στην κάμερα του: Πορτρέτα διασήμων ή ανωνύμων, φωτογραφίες δρόμου, αστικά αλλά και τοπία εξοχής, fashion gallery.

Ποτέ δεν παύει να τον ελκύει το τυχαίο και το εφήμερο, μια πόζα που γεννιέται εκείνη τη στιγμή και δεν έχει προετοιμαστεί σε ένα στούντιο. Κοινώς, τον αφορά το πραγματικό και όχι το φαντασιακό πεδίο – κι αν η φαντασία χωράει στο στιγμιότυπο, τότε είναι γιατί μπορεί εύκολα να γίνει πιστευτή. Κάποιος από τους επιμελητές των εκθέσεων του – έχει κάνει άπειρες κι έχει εκδώσει 50 βιβλία φωτογραφίας – έχει πει ότι ο ρεαλισμός στα πλάνα του είναι τόσο άμεσος ώστε «αναδίδουν μια μυρωδιά». Γι’ αυτό και οι φωτογραφίες του κρύβουν πάντα συναίσθημα. Από τη μια δραματικές – αν θυμηθούμε το supermodel Kristen McMenamy ως κακοποιημένη γυναίκα – από την άλλη σοκαριστική (το νεκρό σώμα ενός άτυχου σκύλου καθώς εξέχει από τον κάδο σκουπιδιών σε ένα δρόμο της Τσεχίας) αλλά και αστείες· ειδικά όταν φωτογραφίζει τις κόρες του σε βρεφική ηλικία. Είναι στιγμές που το ιλουστρασιόν υποχωρεί και σχεδόν όλα λειτουργούν σαν απόδειξη πως εδώ υπάρχει μια φέτα ζωής.

Το χιούμορ παίζει μεγάλο ρόλο στην αισθητική του Juergen Teller, πιστεύοντας δε πως η ελαφρότητα πηγάζει από την σοβαρότητα. «Πως είναι δυνατόν να μην διακρίνεις την αστεία πλευρά ενός εξωφρενικά επίσημου ρούχου; Οι άνθρωποι μεταχειρίζονται τη μόδα ως κάτι ακραία σοβαρό, επειδή η βιομηχανία της μόδας είναι ένας χώρος όπου κυκλοφορεί πολύ χρήμα. Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να χάσω τη φαντασία μου. Θέλω πάντα να βαδίζω σε μια λεπτή γραμμή όπου είμαι απόλυτα σοβαρός και ελαφρύς, την ίδια στιγμή. Δεν θέλω να στερηθώ την πλάκα του πράγματος. Γιατί αυτό σημαίνει πως μπορώ να εκπλήξω και τον εαυτό μου. Θέλω να νιώθω ζωντανός», λέει.

Κυκλοφορώντας στους δρόμους των πόλεων. @Juergen Teller, All rights Reserved

Η Vogue έχει γράψει για εκείνον πως «είναι ο πρώτος φωτογράφος που προσέφερε ρεαλισμό και περιεχόμενο στην φωτογραφία της μόδας». Ο ίδιος δεν αποδέχθηκε ποτέ την ιδιότητα του φωτογράφου μόδας, επιμένοντας σε πολλές συνεντεύξεις του πως είναι «απλώς ένας φωτογράφος» που αποδίδει μια ανθρώπινη, γήινη διάσταση ακόμα και στα supermodels.

Αυτήν τη θέση υπερασπίζεται και ένας άλλος επιμελητής έκθεσης του, ο Thomas Weski, ο οποίος λέει πως ο Teller φωτογραφίζει «με δημοκρατική διάθεση, είτε πρόκειται για διασημότητες είτε για καθημερινούς ανθρώπους είτε για φυσικά τοπία: όλα βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Ο Γιούργκεν βρίσκει ομορφιά στον πιο κοινότοπο χώρο ή στην πιο άχαρη στιγμή. Προχωρά μπροστά από την κάμερα, επιτρέπει και στον εαυτό του να δείξει ευθραυστότητα».

Η αλήθεια είναι πως οι φωτογραφίες του ανέκαθεν αντιστέκονται στην αναπαραγωγή μιας καλογυαλισμένης, ιδεώδους παρουσίας ντυμένης με πανάκριβα ρούχα και στρέφεται σε μια πιο αντικειμενική αποτύπωση της ομορφιάς, υπονομεύοντας τον τρόπο που λειτουργεί το εμπόριο. Το βέβαιο είναι πως εδώ και 30 χρόνια έχει επικρατήσει ως avant garde δημιουργός για τους οίκους μόδας και εκτός από το Marc Jacobs, έχει δουλέψει στενά με brands όπως οι Yves Saint Laurent, Vivienne Westwood, Celine και Louis Vuitton.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 στο λονδρέζικο στούντιο του είχαν αρχίσει να μπαινοβγαίνουν δεκάδες νεαρά μοντέλα με ροκ attitude που θαύμαζαν τη δουλειά του και φυσικά αναζητούσαν εργασία. Ανάμεσα τους, και η Gisele στα πρώτα της βήματα αλλά και πολλές άλλες κοπέλες που, πριν χαθούν στη λήθη, χάρισαν πορτρέτα τους στην μετέπειτα έκδοση του «Go- Sees» του 1999. Ωστόσο, μια από τις δουλειές του που τον έβαλαν βαθιά στον κόσμο της μόδας ήταν το πρώτο εξώφυλλο της Kate Moss για τη Vogue το 1994, την οποία και θα φωτογράφιζε πολλές φορές στα χρόνια που ακολουθούσαν.

Φωτογραφίζοντας τα πόδια της συζύγου του, λίγο πριν μείνει έγκυος. © Juergen Teller, All rights Reserved

Γνωρίζει καλά πως στον κόσμο της δημιουργίας η βαρεμάρα και η επανάληψη είναι αναπόφευκτα φαινόμενα· κι έτσι ξαναγυρίζει στον ευατό του. «Το να μην ξέρεις τι να κάνεις είναι κι αυτό ένα μέρος της δημιουργικότητα σου. Από τη στιγμή που θα συλλάβεις μια ιδέα κάτι απρόσμενο ανακινεί το ενδιαφέρον σου», εξηγεί.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον Juergen Teller είναι η περίοδος όπου προσπαθούσαν να αποκτήσουν παιδί με τη σύζυγο του Dovile Drizyte. Βρίσκονταν σε ένα ταξίδι στη λίμνη Κόμο της Ιταλίας και ο Juergen πρότεινε στην Dovile να σηκώσει τα πόδια της ψηλά, «ίσως αυτό βοηθούσε στη σύλληψη». Πράγματι, το έκανε και και βρήκε την εικόνα πολύ γοηευτική. Τότε του ήρθε η ιδέα να τη φωτογραφίσει με τον ίδιο τρόπο σε κάθε δωμάτιο του ξενοδοχείου όμορφο. Νομίζω ότι θα ήταν υπέροχο να την φωτογραφίσω σε κάθε δωμάτιο. Διέμεναν στο ιστορικό Grand Hotel Villa Serbelloni, το εικαστικό ενδιαφέρον ήταν αδιαμφισβήτητο αλλά ο φωτογράφος δίσταζε να πάρει άδεια από τον διευθυντή του ξενοδοχείου.

Τελικά, όχι μόνο υλοποίησε την ιδέα αλλά από αυτήν αναδείχθηκε μια ολόκληρη φωτογραφική έκδοση με τον τίτλο «Ο μύθος». «Κανείς δεν έχει πολλές εξαιρετικές ιδέες κάθε πέντε λεπτά. Πρέπει να ζεις μια κανονική ζωή και κάθε τόσο να ανασύρεις κάτι που ελπίζεις ότι θα είναι σπουδαίο. Πρέπει να είστε ανοιχτοί στο να αλλάξετε τη δομή της δουλειάς σας. Αυτό είναι ο λόγος που πιστεύω ότι το έργο μου είναι ζωντανό, δεν είναι προκατασκευασμένο», εξηγεί.

Ένα από τα πιο γνωστά πρόσφατα “κλικ” του με ήρωα τον ηθοποιό Alexander Skarsgård. @Juergen Teller, All rights Reserved

Για πέντε χρόνια αποφάσισε να ‘επιστρέψει’ στην πατρίδα του και να διδάξει Φωτογραφία στην Ακαδημία Καλών της Νούρεμπεργκ. Για την ακρίβεια, ο Teller δεν ήθελε να διδάξει μόνο βασικές τεχνικές φωτογράφισης, αλλά να μεταγγίσει τον ενθουσιασμό στους φοιτητές του. Θεωρεί πως η διδαχή του ενθουσιασμού γι’ αυτό που κάνεις είναι η πιο σημαντική φάση της μάθησης. «Χρησιμοποιούσα τη δική μου ενέργεια και τον ενθουσιασμό για να αναπτύξουν το προσωπικό τους απόθεμα. Η δουλειά ήταν να ενθαρρύνω τους φοιητητές μου. Κι έτσι από την πρώτη στιγμή τους είπα ότι η δουλειά τους είναι, πρωτίστως, να αγαπούν τη ζωή. Αν θέλεις να γίνεις φωτογράφος πρέπει να αγαπάς τη ζωή. Μόνο τότε μπορείς να φωτογραφίσεις τα πάντα».

Ν’ αγαπάς τη ζωή σημαίνει να είσαι διατεθειμένος να φωτογραφίσεις κάθε όψη της. Και την πιο επώδυνη. O Guergen Teller επισκέφθηκε δύο δομές Παίδων στην Νότια Αγγλία, την Demelza Hospice Care for Children, όπου φιλοξενούνταν παιδιά με ανίατες ασθένειες. Επισκεπτόταν για μήνες τις εγκαταστάσεις και φωτογράφιζε αποκλειστικά με κινητό, ώστε να παρεμβαίνει το δυνατόν λιγότερο στο χώρο διαβίωσης των παιδιών – ασθενών.

Συγκέντρωσε 30 πορτρέτα για μια έκθεση, όχι για να καλύψει κάποιο φιλανθρωπικό σκοπό, όσο για να καλλιεργήσει την ενσυναίσθηση και την ευαισθητοποίηση της αγγλικής κοινωνίας. Πολλά από τα παιδιά που απεικόνισε κατέληξαν μέχρι την ολοκλήρωση της έκθεσης. ΄Οσο κι αν οι ήρωες των φωτογραφιών του ζούσαν μια τραγική συνθήκη, προσπάθησε να αιχμαλωτίσει στιγμές χαράς και ξεγνοιασιάς στην καθημερινότητα τους. «Εξ αρχής ήμουν πολύ αγχωμένος. Ήταν μεγάλη η ευθύνη μου, σκεφτόμουν τους γονείς τους. Σκεφτόμουν ότι έπρεπε να είμαι απολύτως αληθινός στην απεικόνιση, αλλιώς η προσπάθεια αυτή θα έχανε το νόημα της».

Ο Γερμανός φωτογράφος βρέθηκε στην Demelza Hospice Care for Children σε μια περίοδο που είχε απομακρυνθεί από την διαφημιστική φωτογραφία, απογοητευμένος από το πόσο παρεμβατικοί είναι οι πελάτες στην καλλιτεχνική δημιουργία. Η έκθεση με αυτά τα παιδιά τον επαναπροσδιόρισε, επαναφέροντας την πίστη του στη δύναμη και την αξία της φωτογραφίας.

Ακολουθώντας τον Πάπα Φραγκίσκο στην επίσκεψη του στις γυναικείες φυλακές της Βενετίας, το 2024. © Juergen Teller, All rights Reserved

Ολόκληρη η οικογένεια Teller έχει περάσει μπροστά από το φακό του: τα παιδιά του, ο αδελφός του, η γυναίκα του, ο σύντροφος της μαμάς του και φυσικά η ίδια η μαμά του. Η τελευταία μοιάζει να είναι ένα από τα πιο χρονοβόρα εγχειρήματα που ανέλαβε να υλοποιήσει. Γιατί παρά τη δεδομένη οικειότητα, η μητέρα δεν πήρε ποτέ σοβαρά αυτό που κάνει ο γιος της. Την ακολούθησε στο νεκροταφείο όπου επισκέπτεται το τάφο του πατέρα του, στα καθημερινά ψώνια, στο πλύσιμο πιάτων. «Όταν άρχισα να τη φωτογραφίζω, μετά από 2-3 κλικ μου πίστευε πως είχαμε τελειώσει. ‘Πέντε φωτογραφίες σου φτάνουν, σωστά;’ μου έλεγε. Τελικά κατάφερα να τη μεταπείσω και να κάνουμε ένα ολοκληρωμένο ταξίδι μαζί μέσα από φωτογραφίες. Είναι φοβερό όταν καταφέρνεις να μεταπείσεις κάποιον για να τον φωτογραφίσεις!». Πόσο μάλλον τη μαμά σου.