ΔΕΥΤΕΡΑ
11
ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
Καθισμένη στην νεραϊδοράχη του Χελμού, σε υψόμετρο 2,3 χλμ, με τον καυτό ήλιο να δύει αργά και το λευκό κουβούκλιο του τηλεσκόπιου Αρίσταρχος, ολομόναχο εκεί ψηλά να μου θυμίζει σκανδιναβική ταινία μυστηρίου. Απολαμβάνοντας τη δροσιά ανάμεσα στις πτυχωτές κουρτίνες από σταλακτίτες και σταλαγμίτες εκατομμυρίων ετών στο Σπήλαιο των Λιμνών. Ισορροπώντας στις ριπές του αέρα πάνω από το εντυπωσιακό φαράγγι του Βουραϊκού στους καταπράσινους αμπελώνες του Μεγάλου Σπηλαίου. Περπατώντας στο όμορφο πλατανόδασος του Πλανητέρο και στις πηγές του Αροάνιου ποταμού, εκεί που «τα ψάρια κελαηδούν». Αναζητώντας τα πρόσφατα ίχνη της Ιστορίας στα μαρτυρικά Καλάβρυτα.
Γεώτοπος Τεκτονικό βύθισμα Καλαβρύτων
Πόσο επηρεάζει ο τόπος τον άνθρωπο; Τι αλληλεξάρτηση υπάρχει μεταξύ βιοποικιλότητας και γεωποικιλότητας; Ποιος ο ρόλος της γεωμυθολογίας; Τι είναι τα γεωπάρκα, η γεωλογική κληρονομιά και ο γεωτουρισμός; Πώς μπορούμε να μιλάμε για «πρόσφατα πετρώματα» 3,5 εκατομμυρίων ετών; Τι σχέση έχουν οι υουρασικοί ασβεστόλιθοι 200 εκ χρόνων με το Jurassic park;
Πόλγη Λουσσών
Ο καθηγητής παλαιοντολογίας του πανεπιστημίου Πατρών, Γιώργος Ηλιόπουλος σκαρφάλωνε σε απότομα βράχια στο καταφύγιο του Χελμού για να βρει ένα είδος σαλιγκαριών της περιοχής, αλλά και αγανακτούσε για μια μπουλντόζα που πήγε να ισοπεδώσει κάποια από τα σπάνια λουλούδια που φυτρώνουν στην περιοχή. Η επιστημονική συνεργάτιδα Πηνελόπη Παπαδοπούλου δεν σταματούσε να μας μιλάει για τις στρώσεις στα πετρώματα αλλά και για τους παιδικούς σταθμούς που οργανώνουν για τα παιδιά τους οι νυχτερίδες στα σπήλαια. Μαζί περάσαμε πολλές ώρες, όπου έμαθα αρκετά πράγματα για όλα τα παραπάνω, δηλαδή για τα γεωπάρκα στο Κέντρο Πληροφόρησης του παγκόσμιου γεωπάρκου UNESCO Χελμού-Βουραϊκού, που βρίσκεται στην καρδιά των Καλαβρύτων εδώ κι ένα χρόνο.
Κέντρο Πληροφόρησης Γεωπάρκου Χελμού-Βουραϊκού
Με προγράμματα της Αναπτυξιακής Αχαΐας έχουν δημιουργηθεί και εμπλουτιστεί πολλά από όσα είδαμε στην περιοχή, όπως το νέο, εντυπωσιακό κέντρο πληροφόρησης του σπηλαίου των Λιμνών, εκπαιδευτικά προγράμματα, οι ενημερωτικές σημάνσεις, επικοινωνιακό υλικό, θεματικές διαδρομές και πολλές υποδομές – όλα αυτά τα μικρά και μεγάλα πράγματα που παίζουν ρόλο, όχι μόνο για τους εξωτερικούς επισκέπτες αλλά και για τους κατοίκους και την τοπική κοινότητα.
Οι άνθρωποι του τόπου, της συχνά παραγκωνισμένης ελληνικής περιφέρειας, αγκαλιάζουν τέτοιες πρωτοβουλίες, αισθάνονται περήφανοι και συχνά… έκπληκτοι. Χαρακτηριστικά άκουσα για έναν βοσκό της περιοχής που βλέποντας την ενημερωτική πινακίδα για τον Χελμό ρώτησε τους υπευθύνους «Μωρέ είστε τρελοί; Υπήρχαν εδώ παγετώνες;».
Ο οργανισμός, με πρόεδρο τον δήμαρχο Καλαβρύτων Θ. Παπαδόπουλο, περιλαμβάνει 25 δήμους, έχει πραγματοποιήσει πολλά έργα στο νομό – αρκετά από αυτά, όπως τα γεωπάρκα με χρηματοδότηση 100%-, είναι σε συνεργασία με άλλες αναπτυξιακές του νομού αλλά και της χώρας ευρύτερα και είναι σημαντικό στοίχημα να απορροφηθούν κονδύλια και προγράμματα για την περαιτέρω ανάπτυξη, με δεδομένο ότι η ευρωπαϊκή επιτροπή στοχεύει πλέον από το 2027 στην άμυνα. «Το Leader δεν είναι πρόγραμμα, αλλά μεθοδολογία, που ενδυναμώνει την εκάστοτε ταυτότητα», μου εξηγεί η αντιπρόεδρος της αναπτυξιακής, Ηρώ Τσιμπρή. «Ακούμε την τοπική κοινωνία και υλοποιούμε bottom up στρατηγική».
Δήμαρχος, Αντιπεριφερειάρχης, αντιπρόεδρος Αναπτυξιακής Αχαΐας, επιστημονικοί υπεύθυνοι γεωπάρκου και εκπρόσωποι συλλόγων παρουσιάζουν το υφαντό που θα συνδεθεί με τα υπόλοιπα έργα στην παγκόσμια συνάντηση των γεωπάρκων της UNESCO στη Χιλή
Η γεωλογική κληρονομιά λοιπόν που, μεταξύ άλλων, προάγουν τα προγράμματα των αναπτυξιακών, περιλαμβάνει παγκόσμια, εθνικά και τοπικά στοιχεία της γεωλογίας, που έχουν επιστημονικό ή πολιτιστικό ενδιαφέρον και προσφέρουν πληροφορίες για τη Γη και την εξέλιξή της. Το Γεωπάρκο δεν είναι μια περιφραγμένη έκταση, όπως αφελώς νομίζαμε, αλλά περιοχή ιδιαίτερης γεωλογικής, οικολογικής, ιστορικής, αρχαιολογικής και πολιτιστικής αξίας, με φυσική ομορφιά και βέβαια με τους ανθρώπους και τις δραστηριότητές τους.
Υπάρχουν 229 γεωπάρκα αναγνωρισμένα από την UNESCO σε 50 χώρες και 9 από αυτά βρίσκονται στην Ελλάδα: Σε Λέσβο, Ψηλορείτη, Βίκο-Αώο, Σητεία, Γρεβενά-Κοζάνη, Κεφαλονιά-Ιθάκη, Λαυρεωτική, Μετέωρα-Πύλη και βέβαια Χελμό- Βουραϊκό. Το τελευταίο εντάχθηκε πριν από 10 χρόνια στο πρόγραμμα της UNESCO, που σημαίνει ότι πρέπει να πληροί συγκεκριμένες προδιαγραφές και να αξιολογείται τακτικά. Το πάρκο είναι μέλος του ευρωπαϊκού και του παγκόσμιου δικτύου γεωπάρκων. Στο δε παγκόσμιο δίκτυο, πρόεδρος εδώ και μια δεκαετία είναι ο καθηγητής Νίκος Ζούρτος από το γεωπάρκο της Λέσβου.
Άποψη Χελμού από το Χιονοδρομικό Καλαβρύτων
Το πάρκο Χελμού-Βουραϊκού έχει έκταση 647 χλμ και πληθυσμό 6,5 χιλιάδες, περιλαμβάνει δε 11 γεωλογικές περιόδους που σημαίνει ούτε λίγο ούτε πολύ… 450 εκατομμύρια χρόνια! Η ιδιαίτερη γεωμορφολογία της περιοχής οφείλει την ομορφιά της ακριβώς στα εκατομμύρια στρώσεις πλούσιας γεωλογικής ιστορίας που πέρασαν από πάνω της. Πριν από 480 εκατομμύρια χρόνια ολόκληρη η περιοχή βρισκόταν κάτω από τη θάλασσα κι αυτό το βλέπουμε στα ιζηματογενή πετρώματα. Με τη συμπίεση των πλακών η περιοχή ανυψώθηκε κι έτσι δημιουργήθηκε ο Χελμός, στον οποίο μάλιστα ανεβαίνοντας βλέπουμε κατάλοιπα παγετώνων. Είναι εκεί, βλέπεις τα σημάδια σαν να ήταν χθες, βλέπεις και τις αλπικές λίμνες που άφησε στο διάβα του.
Οδοντωτός
Με τη διάβρωση δημιουργήθηκαν χαράδρες και φαράγγια, όπως το εντυπωσιακό φαράγγι του Βουραϊκού, στο οποίο σκαρφαλώνει και ο αγαπημένος οδοντωτός που συνδέει το Διακοπτό με τα Καλάβρυτα σε μια από τις ομορφότερες διαδρομές διάρκειας μιάμιση περίπου ώρας. Η δε λίμνη Τσιβλού, στην πολύ πρόσφατη ιστορία, μόλις από το 1913, δημιουργήθηκε εξαιτίας μιας μεγάλης κατολίσθησης που έκλεισε την κοίτη του ποταμού.
Λίμνη Τσιβλού
Οι πέτρες, τα βουνά και οι μύθοι είναι το μότο του γεωπάρκου Χελμού-Βουραϊκού. Κι επειδή οι μύθοι δεν είναι τυχαίοι, αλλά ο τρόπος να εξηγούνται φαινόμενα και να ακούγονται ιστορίες, είναι ωραίο να κάνεις εικόνα τον Ηρακλή να ανοίγει με το σπαθί του τα βράχια του φαραγγιού μήκους 20 χλμ για να φτάσει στην αγαπημένη του Βούρα, κόρη της Ελίκης και του Ίωνα, και να σκάβει τις καταβόθρες του Φενεού για να βγάλει τα νερά που λίμναζαν από τον ποταμό Αροάνιο ή τον Αχιλλέα να βουτά στα μυστηριώδη νερά της Στυγός για να κερδίσει την αθανασία, με τη φτέρνα του να τον προδίδει!
Ύδατα της Στυγός
Όλα έχουν μια εξήγηση. Πρόσφατες πανεπιστημιακές έρευνες έδειξαν ότι τα νερά έχουν κάποια ιδιαίτερη σύσταση. Ο μύθος έδωσε πάντως τ’ όνομά του και στο τοπικό ηδύποτο Styx με τσάι από το γεωπάρκο. Το δε μωβ τσάι σιδερίτης, η άγρια ρίγανη και το γλυκό τριαντάφυλλο-ροδοζάχαρη συμπληρώνουν, ως τοπικά προϊόντα, τη γνωστή φέτα Καλαβρύτων.
Στην κτηνοτροφία, το σίτο, την τυροκομία και σε μελίσσια βασίζεται η παραγωγή του τόπου, ενώ παρατηρήσαμε και μεγάλες εκτάσεις φραουλοκαλλιέργειας στον κάμπο. Όπως μας είπε η Ηρώ Τσιμπρή, στη διάρκεια της πανδημίας, όπως και παλιότερα στην κατοχή, διαπιστώθηκε ότι η επαρχία είναι εκεί και στηρίζει στα δύσκολα. Αρκετός κόσμος κατέφυγε εκεί και προσπαθεί να μείνει αναπτύσσοντας ήπιες δραστηριότητες.
Άγρια ρίγανη και άλλα βότανα στα Καλάβρυτα
Ο τόπος προσφέρεται για πολλές εξορμήσεις. Μέσα στο γεωπάρκο έχουν οριστεί 40 γεώτοποι και 7 θεματικές γεωδιαδρομές για να περιηγηθεί επισκέπτης με τη βοήθεια του προγράμματος Leader. Ορισμένες από αυτές περιλαμβάνουν τη Λίμνη Δόξα με πετρώματα 450 εκ ετών, τις λίμνες Ζαχλωρού και Τσιβλού, τις καταβόθρες του Φενεού, το μάτι του Λάδωνα, το Μέγα Σπήλαιο, την Αγία Λαύρα, τον Αροάνιο ποταμό ή το Σπήλαιο Λιμνών.
Σπήλαιο των Λιμνών
Το Σπήλαιο των Λιμνών είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά σπήλαια της χώρας και ανακαλύφθηκε μόλις το 1964 από κατοίκους της περιοχής λόγω των νερών που έβγαιναν από τη φυσική του είσοδο. Οι 13 υπόγειες λίμνες του είναι από τα σπανιότερα φαινόμενα στην Ελλάδα και στον κόσμο, ενώ διαθέτει τη μεγαλύτερη αποικία νυχτερίδων στη χώρα με 24.000 νυχτερίδες. Από τα ευρήματα των ανασκαφών υπολογίζεται ότι κατοικούνταν από τη νεολιθική περίοδο, κυρίως για προστασία και τελετουργίες, ενώ η είσοδός του λειτουργούσε και ως οστεοφυλάκιο. Το συναντούμε σε μύθους που θέλουν θεούς και πριγκίπισσες να αναζητούν εκεί θεραπεία σε ψυχικές ασθένειες.
Φυσική είσοδος Σπηλαίου Λιμνών
Η στάθμη του νερού των λιμνών είναι βέβαια πολύ πιο χαμηλή απ’ ό,τι παλιότερα λόγω της κλιματικής κρίσης, η σπηλιά όμως με τις πανέμορφες πτυχώσεις της παραμένει εντυπωσιακή, καθώς την περιδιαβαίνουμε σε διαδρόμους μήκους 500 μέτρων από τον συνολικό εξερευνημένο χώρο των 2 χλμ. Εντυπωσιακό και ιδιαίτερα σύγχρονο και διαδραστικό είναι το Κέντρο Πληροφόρησης του Σπηλαίου των Λιμνών που άνοιξε πρόσφατα, πάλι μέσω των προγραμμάτων της Αναπτυξιακής Αχαΐας. Με εξωτερικό σκάμμα ανασκαφής για παιδιά, πολυμορφικούς πίνακες με πλεξιγκλάς, ξύλινο αμφιθεατρικό χώρο για ενημέρωση, παιχνίδια, υλικά που αγγίζεις και ανακαλύπτεις, αναπαραστάσεις, αλλά και χαρτογράφηση 360 μοιρών για την εικονική περιήγηση ανθρώπων με αναπηρίες, πρόκειται για ένα πραγματικό μικρό κομψοτέχνημα.
Κέντρο Πληροφόρησης του Σπηλαίου των Λιμνών
Ο Χελμός ή κατά την αρχαιότητα, τα Αροάνια όρη, είναι η τρίτη σε ύψος οροσειρά της Πελοποννήσου. Στη δεύτερη ψηλότερη κορφή του, τη Νεραϊδοράχη, είναι τοποθετημένο το τηλεσκόπιο Αρίσταρχος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, το μεγαλύτερο στα Βαλκάνια και δεύτερο στην ηπειρωτική Ευρώπη. Η επιλογή της θέσης του οφείλεται στο ότι δεν υπάρχει εκεί φωτορρύπανση και στο ότι βρίσκεται συνήθως πάνω από το ύψος των σύννεφων. Όπως μάθαμε, έχει ήδη εγκριθεί χρηματοδότηση για τη δημιουργία πλανητάριου στα Καλάβρυτα που θα συνδεθεί με τον Δημόκριτο και το Αρίσταρχο.
Τηλεσκόπιο Αρίσταρχος
Και, κάτι που επίσης δεν γνωρίζαμε είναι ότι ονόματα περιοχών του Χελμού-Βουραϊκού έχουν δοθεί σε περιοχές του πλανήτη Άρη από ερευνήτρια στη NASA με καταγωγή από τα Καλάβρυτα! Λίγο πιο κάτω από τον Αρίσταρχο φαίνεται και το πρόσφατα ανακαινισμένο τελεφερίκ του χιονοδρομικού κέντρου που πέρυσι έφτασε τους 200.000 επισκέπτες. Φανταζόμαστε πώς, στο χιονοδρομικό πριν από 20 χιλιάδες χρόνια όλα ήταν σκεπασμένα από πάγο με παγετώνες μεγαλύτερους των 500 μέτρων που έχουν αφήσει ακόμα ορατά τα σημάδια τους. Χρυσαετοί, ένα απειλούμενο είδος σαλιγκαριού, αλλά και σπάνιες πεταλούδες, ανάμεσά τους και η μπλε πεταλούδα του Χελμού, βρίσκουν την κρυψώνα τους στο βουνό, ωστόσο και πάλι πέφτουν θύματα ανθρώπων που έρχονται να τις συλλέξουν με απόχες.
Χελμός
Πρόθεση των τοπικών αρχών είναι να γίνει ο Χελμός προορισμός 4 εποχών και η αρχή έχει γίνει, μεταξύ άλλων, με το φεστιβάλ Χελμού που εδώ και 3 χρόνια μαζεύει πάνω από 10 χιλιάδες κόσμο. Έχουν επίσης σχεδιαστεί και ποδηλατικοί αγώνες με την ΚοινΣεπ Διάβα, οι οποίοι ωστόσο φέτος μεταφέρθηκαν για λίγο αργότερα λόγω του καύσωνα. Σε ένα «ζωντανό εργαστήρι ανάπτυξης», αναφέρθηκε ο αντιπεριφερειάρχης Δυτικής Ελλάδας Π. Σακελλαρόπουλος σε συζήτηση για τον γεωτουρισμό στο δημαρχείο, μιλώντας για ένα πιο ήπιο μοντέλο τουρισμού που σέβεται τον τόπο, δίνει εισόδημα και έχει μέλλον, περιλαμβάνοντας πολιτισμό, υποδομές, εμπειρία, ταυτότητα και βιωσιμότητα, έναν τουρισμό με αφήγημα και όραμα.
Πηγές Αροάνιου-Πλανητέρο
Οποτεδήποτε βρεθείς στα Καλάβρυτα, δεν μπορείς να μην επισκεφθείς το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, που στεγάζεται στο σχολείο όπου εγκλώβισαν τα γυναικόπαιδα για να τα κάψουν οι Γερμανοί στις 13 Δεκεμβρίου 1943.
Φωτογραφία στο Μουσείο από το πρώτο μνημείο στο λόφο
Οι άντρες και οι έφηβοι που ήταν ή έμοιαζαν άνω των 13 οδηγήθηκαν στο λόφο του Καππή, όπου και εκτελέστηκαν με πολυβόλα και χαριστική βολή. Εκτελέστηκαν 696 άντρες και διασώθηκαν μόνον 13. Στο μουσείο ξετυλίγεται όλη η ανατριχιαστική, τραυματική ιστορία της «Επιχείρησης Καλάβρυτα».
Οι φωτογραφίες των εκτελεσθέντων στις 13/12/1943 που συλλέγονται με μεγάλες προσπάθειες στο Μουσείο
Μια επίσκεψη στη μαρτυρική επίσης Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου μας αποκάλυψε μια σπάνια εικόνα της βρεφοκρατούσας Παναγίας από κερί, έργο του Απόστολου Λουκά από τον 4ο αι που ανακαλύφθηκε από μια βοσκοπούλα. Τα 1600 χρόνια ιστορίας της μονής μετρούν την καταστροφή της από τους Φράγκους το 1204 και τη μεταφορά κειμηλίων στη Ρώμη, την πυρπόλησή της το 1640 από τους Τούρκους και την ανάφλεξή της αργότερα με το μπαρούτι που φυλασσόταν στις στέρνες της από την επανάσταση του 1821, η έναρξη άλλωστε της οποίας συνδέεται στενά με την περιοχή. Σπάνια κειμήλια, εικόνες και υφαντά βρίσκονται ανάμεσα στα εκθέματα της Μονής, ανάμεσά τους και κάποιες εικόνες naive τεχνοτροπίας που τις βρήκα ασυνήθιστες κι ενδιαφέρουσες.
Ιερά Μονή και Γεώτοπος Μεγάλου Σπηλαίου
Ακολουθώντας έναν ελικώδη πανέμορφο σύντομο χωματόδρομο φτάνουμε στους μοναστηριακούς αμπελώνες του Κτήματος Μέγα Σπήλαιο, ένα μικρό αμφιθέατρο στο φαράγγι του Βουραϊκού. Οι αμπελώνες εκτείνονται σε υψομετρική διαφορά 850-750 μ, αποδίδοντας έτσι διαφορετικές μεταξύ τους ποικιλίες: Ασύρτικο, μαυροδάφνη, μαύρο Καλαβρύτων, Λαγόρθι (Καλαβρυτινή ποικιλία) και Βερτζαμί, Cabernet, Syrah, κ.ά. με μια σειρά οινογευστικών εμπειριών για κάθε γούστο. Το πετρόχτιστο οινοποιείο κατασκευάστηκε από τους μοναχούς τον 15ο αιώνα και η οινοποίηση ακολουθεί τις παραδοσιακές τους μεθόδους.
Κτήμα Μέγα Σπήλαιο
Το κτήμα διακρίνεται από πυκνή βλάστηση υψηλή υγρασία αλλά και ανανέωση του αέρα λόγω ρευμάτων αέρα. Τα αμπέλια δεν ποτίζονται, έχουν αναπτύξει ένα βαθύ ριζικό σύστημα, αλλά και πλούσιο φύλλωμα για σκιά στα σταφύλια, οπότε έχουν μεγάλη αντοχή σε συνθήκες καύσωνα. Αυτοί οι παράγοντες εξασφαλίζουν στα κρασιά του κτήματος τον terroir χαρακτήρα τους που είχαμε την ευκαιρία να δοκιμάσουμε σε μια οινογευστική εμπειρία στο ειδικά διαμορφωμένο, δροσερό πέτρινο κτήριο.
Ψηλή Κορφή Χελμού
Η βιοποικιλότητα, δηλαδή το σύνολο των φυτικών και ζωικών οργανισμών μιας περιοχής, δεν μπορεί βέβαια να υπάρξει χωρίς γεωποικιλότητα. Παρατηρούμε έτσι ότι σε περιοχές χωρίς ασβέστιο, δεν υπάρχουν σαλιγκάρια ή άλλα ζώα με κέλυφος. Ένα σπάνιο πουλί, όπως ο χρυσαετός, χρειάζεται να βρει κάποια μέρη κατάλληλα να ζήσει, όπως τα απότομα βράχια που ξέρει να κάνει τη φωλιά του και που έχουν προέρθει από ρήγματα. Κι ενώ για τη βιοποικιλότητα υπάρχει θεσμικό πλαίσιο κυρίως με το ν. 3937/2011, η γεωποικιλότητα φαίνεται, πέρα από τα προγράμματα, να χρειάζεται μεγαλύτερη και σταθερότερη χρηματοδότηση και ένα θεσμικό πλαίσιο που ναι μεν υπάρχει – ο νόμος για τα γεωπάρκα ήταν έτοιμος το 2018 – αλλά έχει μείνει στα συρτάρια.
Πηγές Αροάνιου-Πλανητέρο
Μάθαμε για την Κόκκινη βίβλο των απειλούμενων ζώων και την αντίστοιχη Πράσινη βίβλο για τα φυτά στην Ελλάδα. Όπως και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, είδαμε πλατάνια και έλατα να υποφέρουν από ασθένειες και να κινδυνεύουν με αφανισμό, αν δεν κινηθεί γρήγορα ο μηχανισμός προστασίας τους και δεν μάθουν και οι ίδιοι οι άνθρωποι να τα προσέχουν και να αγωνίζονται γι’ αυτά. Ακόμα και σήμερα, με την κλιματική κρίση στο κόκκινο, με πυρκαγιές, ξηρασία και λειψυδρία, δεν έχουμε ακόμα καταλάβει πόσο αλληλένδετα και απαραίτητα είναι όλα αυτά για την επιβίωσή μας. Αν υπάρξει συνέχεια σε τέτοια προγράμματα και σεβασμός στον κάθε τόπο, θα μπορούμε να πούμε ότι τουλάχιστον προσπαθούμε.
