Bella Ciao#27: Η Τέχνη που δροσίζει την ψυχή 

Ας το παραδεχτούμε: δεν είναι όλοι φτιαγμένοι για καλοκαίρι κι όσο για την απέχθεια προς αυτό, είμαστε περισσότεροι απ’ ό,τι φαίνεται. Για πολλούς από εμάς το καλοκαίρι είναι η εποχή της υπερβολής: του θορύβου της παραλίας, της πλαστικής καρέκλας και κατά συνέπεια της πλαστικής ευτυχίας που ποστάρει καθημερινά ηλιοβασιλέματα από τα υπέροχα κατά τα άλλα ελληνικά νησιά.

Από την άλλη, όσα μπουκάλια νερό κι αν καταναλώσεις, αυτή η συνεχής εφίδρωση με εξαντλεί. Για αυτό δεν σας κρύβω ότι προτιμώ το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, με την πορσελάνινη σιωπή και 25 βαθμούς, παρά να λιώνω στα beach bars. Δεν αντέχω την υγρή πανδαισία των 38 βαθμών, την άμμο στα παπούτσια και δεν θέλω για να χαρώ τη ζωή, τόνους SPF50. Έτσι λοιπόν, από επιλογή, εδώ και χρόνια μπορώ να ζω στην πόλη μου, την Αθήνα, ως τουρίστας.

Η άρνησή μου να βιώσω το καλοκαίρι με τους παραδοσιακούς τρόπους δεν είναι ιδιοτροπία, είναι επιλογή. Η Αθήνα ξαφνικά αδειάζει και γίνεται παράθυρο ελευθερίας για εμάς. Αποφεύγω το ζωικό βασίλειο που είναι σε πλήρη εξέγερση, τα sound of the cicadas (ή αλλιώς “Saundra I” των τζιτζικιών) και τον πολιτισμικό εφιάλτη της πασαρέλας στην παραλία με 42°C, καθώς και το ποστάρισμα του καταψυγμένου αστακού από τον Ατλαντικό στο Instagram.

Το να ζεις σαν τουρίστας στην ίδια την πόλη σου, να της φέρεσαι με περιέργεια, απόσταση, επιλεκτικότητα κι απόλαυση είναι χειρονομία ελευθερίας. Δεν καταναλώνεις την Αθήνα επειδή είναι εκεί, αλλά την διαλέγεις κάθε μέρα ξανά και ξανά με τους δικούς σου όρους. Είναι μια έντιμη μορφή συνύπαρξης. Έτσι, δεν θα μας φθείρει αυτή η σχέση.

Και αυτή η πόλη, παρά τον καύσωνα, σου προσφέρει πολλά περισσότερα από όσα νομίζεις. Κάτι σαν οδηγό επιβίωσης με τέχνη, λοιπόν και air condition.

Γιατί στα μουσεία βρίσκουμε, εκτός από δροσιά, μια αίσθηση καταφυγίου από το εφήμερο, το τετριμμένο, το υποχρεωτικά ξέγνοιαστο. Το καλοκαίρι μας καλεί να ξεχάσουμε, αλλά η τέχνη μας καλεί να θυμηθούμε: Ποιοι είμαστε; Τι βλέπουμε; Ποιον κόσμο ανεχόμαστε;

Όπως είπε και η Louise Bourgeois: “Art is the guarantee of sanity.” Η τέχνη είναι εγγύηση λογικής.

Τίτλος της έκθεσης: “Why Look at Animals?” Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή.

Και ήρθα αντιμέτωπος άλλη μια φορά με την τέχνη που δεν χρειάζεται να πει πολλά για να πει τα πάντα. Η τέχνη δεν υπάρχει για να ανήκει, αλλά για να εκθέτει. Καθώς, επίσης, όταν η τέχνη είναι αληθινή, γίνεται ρήγμα.

Ο Igor Grubić αναρωτιέται: «Τα ζώα που γεννιούνται αιχμάλωτα, άραγε, ονειρεύονται την ελευθερία;»

Η Sue Coe αναρωτιέται αν τα ζώα πίστευαν στο Θεό, ο διάβολος θα είχε τη μορφή του ανθρώπου. Κάπως έτσι είναι. Είμαστε το μόνο είδος που σκοτώνει μαζικά, οργανωμένα και με ευκολία.

Ο Kasper Bosmans μάς προκαλεί να σκεφτούμε πώς μεταβλήθηκαν οι ρόλοι που κατείχαν τα ζώα στον κόσμο του ανθρώπου. Από θεότητες, οιωνοί και σύμβολα σοφίας, έγιναν μπριζόλες. Από ιερά, αναλώσιμα.

Η Elisabetta Benassi κατασκευάζει μια φανταστική στάση τραμ από αγία οστά και ξαφνικά το παρελθόν, το ιερό, το σώμα και η μνήμη συγχέονται. Είναι μια εικόνα που σου μένει: μια κοινωνία που χτίζει την καθημερινότητά της πάνω σε οστά.

Elisabetta Benassi – M’ Fumu, 2015 (installation view) –  Φωτογραφία: ΠάριςΤαβιτιάν

Η Τζάνις Ράφα, με το βίντεο «Ο χώρος ανάμεσα στη γλώσσα και τα δόντια σου», μιλά για την τρυφερότητα και την προδοσία. Γυμνοί άντρες σαπουνίζουν το σώμα ενός αλόγου. Η φροντίδα γίνεται σιωπηλό σχόλιο για την εξουσία, τη σχέση, τη χρήση. Η επιθυμία μπλέκει με την αδυναμία του άλλου να μιλήσει.

Ο Νίκος Τρανός, με τις 400 φιγούρες αλόγων και αναβατών, μας δείχνει τη μακραίωνη εργαλειοποίηση των ζώων: πολεμικές μηχανές, φορείς, σύμβολα εξουσίας. Ποιο κομμάτι του ανθρώπου επιμένει να κάθεται στην πλάτη του άλλου;

Στο έργο του Μενέλαου Καραμαγγιώλη, μέσα στο πρότζεκτ Greekies, τα αδέσποτα ζώα και οι παρατημένοι χώροι δεν είναι φόντο. Είναι ιστορίες που κανείς δεν αφηγείται. Το βίντεο αποτυπώνει ξεχασμένες ζωές σε ξεχασμένους τόπους. Δεν μιλά μόνο για ζώα – μιλά και για το δικό μας.

Tiziana Pers, “Saut dans le vide”, (Άλμα στο κενό), 2016 (video still). Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας.

Η Tiziana Peers θίγει ένα δύσκολο ερώτημα: Η βία είναι μέρος της φύσης. Αλλά η βία του ανθρώπου είναι απλώς φυσική; Η Peers, ακτιβίστρια και καλλιτέχνιδα, διαχωρίζει τη βία που προκύπτει από ανάγκη, από τη βία που χτίζεται σε εργοστάσια, ράφια και εφησυχασμένες συνειδήσεις. Είμαστε σαρκοφάγοι, ναι. Αλλά τι είδους σαρκοφάγοι χρειάζονται 20 μέτρα ψυγείου και τόνους αποβλήτων για να ικανοποιηθούν;

Ο Κωστής Βελώνης εξερευνά τις πολιτικές και φιλοσοφικές διαστάσεις της σχέσης ανθρώπου και ζώου. Μας καλεί να σκεφτούμε πέρα από τον οίκτο ή την οικολογία. Η σχέση μας με τα ζώα είναι πολιτική. Μιλά για εξουσία, για κατανομή των δικαιωμάτων, για συνύπαρξη με όρους αμοιβαιότητας, όχι ιδιοκτησίας. Δεν πρόκειται για ακτιβισμό. Πρόκειται για αναγνώριση.

Κωστής Βελώνης- Λέσχη Ιστιοπλοΐας Άνεμος & κύματα του Woodstock, 2024 (άποψη εγκατάστασης), Υφαντό μάλλινο ύφασμα, ατσάλι, ξύλο, ινοσανίδες, σπρέι, γκέσο, ακρυλικό. Φωτογραφία: ΠάριςΤαβιτιάν

Ο John Berger, στο εμβληματικό του δοκίμιο «Why Look at Animals?», έγραψε πως παλιά τα ζώα μάς κοίταζαν και τους απαντούσαμε. Τώρα τα έχουμε βάλει πίσω από τζάμια, οθόνες και αποστειρωμένες λέξεις. Το βλέμμα τους είναι εκεί, αλλά δεν το αντέχουμε. Ίσως γιατί μας καθρεφτίζει. Και μας φανερώνει όχι τι κάνουν τα ζώα, αλλά ποιοι γίναμε εμείς. Η δικαιοσύνη δεν είναι αλληγορία. Η δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή δεν είναι παραμύθι ούτε μεταφορά. Είναι πράξη. Απόφαση. Ήττα του εφησυχασμού.

Οι καλλιτέχνες της έκθεσης «Δεν μας ζητούν να γίνουμε τέλειοι. Μας ζητούν να κοιτάξουμε, όχι μέσα από οθόνες, αλλά πίσω από τα μάτια των ζώων.»