Μια φέτα καρπούζι, μια φλούδα φεγγάρι: Ένα εικαστικό αφιέρωμα στον Παύλο Σάμιο στη Δημοτική Πινακοθήκη Αίγινας

Η Δημοτική Πινακοθήκη της Αίγινας, συνεχίζοντας το εικαστικό της πρόγραμμα και σε συνέχεια των προγραμματισμένων της αφιερωμάτων σε σημαντικούς εκπροσώπους των πλαστικών τεχνών που έζησαν και εργάστηκαν στο νησί, υποδέχεται την Παρασκευή 1η Αυγούστου στις 20:00 τον Παύλο Σάμιο, διακεκριμένο και αξέχαστο ζωγράφο, έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της γενιάς του αλλά έναν από τους σπουδαίους συνεχιστές της πνευματικής παράδοσης του νησιού, έναν από τους καλλιτέχνες που επέλεξαν ως τόπο διαμονής και εργασίας τους την Αίγινα με το ιδιαίτερο φως και τις διαχρονίες της ώχρας.

Η κατοικία του ζωγράφου στη σκιά της Αφαίας, στον Μεσαγρό, για πολλά χρόνια υπήρξε ένα επίκεντρο αναζήτησης της ομορφιάς, τόπος υποδειγματικής και ευφρόσυνης φιλοξενίας αλλά και στέγη πολύτιμων πνευματικών συναντήσεων. Ήδη δύο σημαντικά έργα του Παύλου Σάμιου από τη συλλογή της γυναίκας του Μαρίας Ξανθάκου είχαν εκτεθεί στην εναρκτήρια έκθεση της Πινακοθήκης «Λόγω Φωτός» και έκτοτε υπήρχε η υπόσχεση της παρουσίασης ενός ολοκληρωμένου σώματος έργων από την ίδια συλλογή.

Περισσότερα από 40 έργα, λάδια, ακουαρέλες, γλυπτά και σχέδια που στο μεγαλύτερο μέρος τους προέρχονται από τη συλλογή της Μαρίας Ξανθάκου, στη γενναιόδωρη συνεργασία και την εμπιστοσύνη της οποίας οφείλουμε και την παρούσα έκθεση, θα εκτεθούν μαζί με πολύτιμο αρχειακό υλικό που φωτίζει σφαιρικά το έργο και το ανήσυχο πνεύμα του ζωγράφου αλλά και την ιδιαίτερη αγάπη του για το νησί. Ο τίτλος της έκθεσης, συμπυκνώνει υπαινικτικά όλα όσα αγάπησε στο νησί ο Παύλος Σάμιος, μα και όλα όσα οι εραστές του νησιού αγάπησαν στη ζωγραφική του: Οι ώχρες της Αίγινας, τα αρχαία σπαράγματα, τα αγαπημένα του καφενεία στην αγορά με τα εντατικά πράσινα, οι κόκκινες γόβες, διαχρονικό αφιέρωμα στην γυναίκα αλλά και στον υποδηματοποιό πατέρα του, τα ατάκτως στρωμένα τραπέζια με επιστολές, κοχύλια και θερινά φρούτα ή τα ερωτευμένα ζευγάρια υπό το φως της σελήνης, μα και πολλές ακόμη ζωγραφικές πολύτιμες στίξεις -ιδού η προσωπική αναγνωρίσιμη και γοητευτική μυθολογία του ζωγράφου που θα ξεδιπλωθεί λαμπρά στη Δημοτική Πινακοθήκη της Αίγινας.

Τα έργα του μεγάλου ζωγράφου από όπου δεν απουσιάζουν η μνήμη και οι βασικές αρχές της ελληνικής παράδοσης αλλά ούτε και η γαλλική μοντερνιστική περίοδος, ως θεματική διατρέχονται από την καθημερινότητα, πάντοτε με διάθεση ποιητική διάθεση και υπερρεαλιστική ευαισθησία, Η ζωγραφική του είναι παραστατική, συχνά ανθρωποκεντρική, ενώ κατά τη διάρκεια της αφήγησης που συχνά εμπεριέχει αυτοαναφορικά στοιχεία, πρόσωπα, τόποι, πεδία και απλά επιτραπέζια αντικείμενα μετατρέπονται σε άυλα ή και ερωτικά σύμβολα μετέχοντας σε ονειρικές και μυθώδεις συνθέσεις. Πολύτιμη προσθήκη και συμπληρωματική αντίστιξη στο ζωγραφικό έργο του αποτελεί το αγιογραφικό, καθώς ο ίδιος έχει τοιχογραφήσει αρκετούς ναούς, ενώ επίσης έχει φιλοτεχνήσει εικόνες που διαπνέονται από την προσωπική του ενόραση.

«Συνομιλώντας με τον Παύλο Σάμιο, τόσο στην Αθήνα, όσο και στην Αίγινα, μου έγιναν κατανοητά με απρόσμενη διαύγεια τα προσωπικά και οικογενειακά του βιώματα, το εικονοποιητικό του αλφαβητάριο, οι απαρχές της επιθυμίας του να γίνει ζωγράφος χωρίς ποτέ να αφήσει πίσω ό,τι τον έπλασε: γόβα-βαλίτσα-τσάντα-καφές-πακέτο από τσιγάρα-ήλιος-γυναίκα-θάλασσα-φρούτο-κοχύλι-ιχθείς, όλα ακουμπούσαν στο κοινό τραπέζι της δημιουργίας με σειρά τυχαία και κύκλια νοηματοδότηση. Κι ήταν ετούτος ένας τρόπος ένσαρκος, για να ακολουθήσει την αφετηρία και τις επιδιώξεις του. Την αγάπη του για την παλίμψηστη αισθησιακή μνήμη των υλικών και των τόπων που συνομιλεί ευρηματικά με τη σύγχρονη φόρμα και το άυλο, με το ανθρώπινο χρίσμα, την καταβολή και το μέτρο».

«…Το κουβάρι της μνήμης ανασύρει κάποια μεσημέρια στον ολόδικό του Μεσαγρό. Δευτέρα του Πάσχα, ανάμεσα σε μαργαρίτες και σε παπαρούνες αιμάσσουσες, σε σπίτι χειροποίητο, με κεντημένη την κάθε γωνιά. Ρόδια και βότσαλα, στεφάνια από αμάραντα και αιγινήτικα γλυπτά από πηλό και από πωρόλιθο, συναντούσαν εδώ με πηγαία αρμονία τον δικό του πληθωρικό κόσμο όπου τίποτε δεν έμενε αζωγράφιστο, από το δάπεδο ως την πιο μύχια κόγχη. Ο Παύλος Σάμιος να στέκει ορθός ή καθιστός, να ζωγραφίζει, να σκαλίζει, να μοιράζει ανέκδοτα ή να κερνά κρασί με τη Μαρία δίπλα του, σε ένα σπίτι-αγκαλιά, χτισμένο στην μυστική ενδοχώρα του νησιού, στην κοινή σκιά της δωρικής Αφαίας και της ερειπωμένης Παλαιοχώρας. Μεταξύ των δύο αυτών κόσμων, του αρχαίου και του βυζαντινού, που καθόρισαν, πιστεύω, την πεμπτουσία των αναζητήσεών του, μολονότι ο ίδιος παρέμεινε ως το τέλος ισάξιος εραστής του σύγχρονου και του μικρού καθημερινού του βίου.    

Και ασφαλώς η επίμονη αυτή μνήμη, κάνει μια στάση ακόμη στο λαμπερό  πράσινο καφενείο της Αγοράς, κάτω από το παλιό Δημαρχείο της Αίγινας. Που ζωγραφίστηκε από τον Σάμιο τόσες φορές με τρόπο εκθαμβωτικό, τρεπόμενο σταδιακά σε μια δική του περιπλανώμενη μετανεοκλασική αυτοαναφορική γεωγραφία με εντατικά χρώματα. Και που σταδιακά έσμιξε τρυφερά με τα αγαπημένα του παρισινά καφέ και εγκιβωτίστηκε συμβολικά στο αθηναϊκό –ή μεταφυσικό- «Καφέ Παράδεισος», ως οιωνός και μέρος της προσωπικής Μυθολογίας του για πάντα», συμπληρώνει η επιμελήτρια της έκθεσης.

«Με την έκθεση της Αίγινας σαν επίλογο και μετά από πέντε χρόνια που ο Παύλος Σάμιος απουσιάζει από το αγαπημένο του νησί, παρουσιάζεται μια μικρή συλλογή από έργα σαν μια μικρή αναδρομική έκθεση, με τον συγκινητικό τίτλο «Μια φέτα καρπούζι, μια φλούδα φεγγάρι» στη Δημοτική Πινακοθήκη Αίγινας. Η έκθεση αυτή, είναι η κατακλείδα, μετά από μια μεγάλη περίοδο εκθέσεων που έγιναν εις μνήμην του σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Η σπουδαιότερη ήταν η έκθεση «Donum Amicorum» στο Χριστιανικό και Βυζαντινό Μουσείο, στο πλαίσιο της οποίας κυκλοφόρησε και το βιβλίο «Liber Amicorum» με όλα τα έργα της δωρεάς του καλλιτέχνη που δωρήθηκαν σε μουσεία και κρατικούς οργανισμούς. Με την επιμέλεια, οργάνωση και στήριξη όλης της έκθεση από την αγαπημένη φίλη και ιστορικό της τέχνης Ίριδα Κρητικού, γίνεται πραγματικότητα η επιθυμία του να χαιρετήσει και πάλι ο Παύλος Σάμιος την αγαπημένη του Αίγινα, όλους τους φίλους και αγαπημένους του νησιού, και να δηλώσει ξανά την  παρουσία του στον τόπο όπου όσα χρόνια έζησε, δημιούργησε με πάθος και εξελίχθηκε σε έναν από τους καλύτερους ζωγράφους.

Ευχαριστώ τον Δήμο Αίγινας, την Ίριδα Κρητικού και το ΔΣ της Δημοτικής Πινακοθήκης, αλλά και όσους ακόμη βοηθήσαν να υλοποιηθεί αυτή η έκθεση».

Την έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη Αίγινας θα πλαισιώσει σειρά παράλληλων εκδηλώσεων, ξεναγήσεων και εργαστηρίων για παιδιά που θα ανακοινωθούν στο πλαίσιο λειτουργίας της έκθεσης.

Παύλοw Σάμιοw

Ο Παύλος Σάμιος γεννήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 1948 στην Αθήνα, όπου και πέθανε πρόωρα στις 4 Φεβρουαρίου 2021. Ζωγράφος και Πανεπιστημιακός Δάσκαλος (Καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας), θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες εικαστικούς καλλιτέχνες. Από μικρή ηλικία ασχολήθηκε με την παραδοσιακή ζωγραφική και την αγιογραφία. Παρακολούθησε προπαρασκευαστικά μαθήματα σχεδίου στο εργαστήριο του Πάνου Σαραφιανού, ενώ από το 1969 έως το 1972 σπούδασε Ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, με δασκάλους του τον Νίκο Νικολάου και τον Γιάννη Μόραλη. Η πρώτη του ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1978 στην γκαλερί Ζουμπουλάκη), ενώ από την ίδια χρονιά και έως το 1992, έζησε κι εργάστηκε στο Παρίσι, συναναστρεφόμενος και με τον Έλληνα Γιάννη Τσαρούχη ο οποίος και άσκησε σημαντική επιρροή στο έργο του. Από το 2000 ο Παύλος Σάμιος δίδαξε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, διευθύνοντας το Εργαστήριο Νωπογραφίας και Τεχνικής των Φορητών Εικόνων.

Το έργο του ζωγράφου παρουσιάστηκε σε δεκάδες ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό όπως στο Παρίσι, το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη (αναδρομική έκθεση), το Ανόι κ.α. Συμμετείχε επίσης σε σημαντικές διεθνείς εκθέσεις στην Ελλάδα, την Ευρώπη, την Αμερική, την Ασία και την Αυστραλία.

Ο Παύλος Σάμιος, σηματοδοτώντας το όραμά του και τον προσωπικό τρόπο ύπαρξής του στο σύμπαν, άφησε ακόμη πίσω του ένα σπουδαίο κληροδότημα, δωρίζοντας ο ίδιος εν ζωή έργα του, σε σημαντικά μουσεία και ιδρύματα της χώρας. Μεταξύ αυτών, στην Εθνική Πινακοθήκη, το Βυζαντινό Μουσείο, το Μουσείο Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, το Μουσείο Ακρόπολης, το Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας, το Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών, τη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, το Μουσείο Μπενάκη, το Ολυμπιακό Μουσείο της Αθήνας, το Μέγαρο Μουσικής, και το Νομισματικό Μουσείο. Στην πρόσφατη έκθεσή τους στο Χριστιανικό και Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, μοιραστήκαμε τη συγκίνηση αυτής της δωρεάς ενώ μια ακόμη ενότητα με έργα της δωρεάς του προς το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών παρουσιάζεται έως και το φθινόπωρο στον εκθεσιακό χώρο του. «Θα ήθελα να με θυμούνται μέσα από τα έργα μου. Να αισθάνονται εκείνοι που θα τα βλέπουν κάτι από εκείνο που αισθάνθηκα εγώ όταν ζωγράφιζα», έγραφε ο ίδιος.

Η Δημοτική Πινακοθήκη της Αίγινας, εγκαινίασε τη λειτουργία της τον Σεπτέμβριο του 2023, έχοντας βρει ιδανική στέγη σε ισόγειο ενιαίο χώρο (πρώην κτήριο ΟΤΕ, σε εύκολα προσβάσιμο σημείο της πόλης, κοντά στον διατηρητέο Πύργο Μαρκέλλου). Ανακαινισμένη λιτά αλλά εξαιρετικά λειτουργικά με αποκλειστικό στόχο την εκθεσιακή χρήση, με ελεύθερη είσοδο στους πολίτες αλλά και τους πυκνούς επισκέπτες του νησιού, εγκαινίασε τη λειτουργία της με στόχο την σταδιακή απόκτηση μιας ικανής μόνιμης συλλογής που συμβολικά θα εκπροσωπεί τη σημαίνουσα εικαστική ιστορία του νησιού. Στον ίδιο χώρο, φιλοξενούνται σημαντικές περιοδικές εκθέσεις, συμβατές με το περιεχόμενο και τη λειτουργία του, ενώ τα εκπαιδευτικά προγράμματα και οι τακτές ξεναγήσεις για παιδιά και ενήλικες που διενεργούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, αποτελούν επίσης σημαντική προτεραιότητα.