Συν & Πλην: «Σωτηρία» στην Πειραιώς 260

Το όνομα της είναι Σωτηρία. Σωτηρία Μπαρτζώκου. Γεννήθηκε σε κάποιο καπνοχώρι του Θεσσαλικού Κάμπου και έζησε την παιδική και εφηβική της ηλικία μαζεύοντας καπνόφυλλα. Ο πατέρας της, ανάπηρος πολέμου, αγρότης, δεν της επέτρεψε να φοιτήσει στο Γυμνάσιο για να μην «γκαστρωθεί». Κι έτσι, σήμερα, μια μέρα σαν όλες τις άλλες, δυσκολεύεται να διαβάσει τα παράξενα συσταστικά των ‘μοντέρνων’ συσκευασμένων τροφών στο super market.

Η Σωτηρία περιπλανιέται στους διαδρόμους του super marker Μαρκετόπουλος. Παθαίνει ντελίριο με τα νέα προϊόντα που έχουν λανσάρει οι βιομηχανίες: από τα καθαριστικά κουζίνας μέχρι τις έτοιμες τούρτες. Που ν’ ακούσει τις υπενθυμίσεις των υπαλλήλων πως το κατάστημα κλείνει σε 15, σε 10, σε 5 λεπτά; Η Σωτηρία είναι υπνωτισμένη από την αφθονία των ραφιών. Εκεί νομίζει ότι θα θεραπεύσει την «μιζέρια και την μπαναλαρία» της επαρχίας όπου ανατράφηκε, της κακοποίησης από τον πατέρα της, εκεί νομίζει πως θα ξεχάσει τον πρώτο της έρωτα που δεν άντεξε να παντρευτεί γιατί ήταν κι αυτός αγρότης σε καπνά. Η Αθήνα μοιάζει με το λούνα παρκ της ψυχής της. Θέλει κάθε μέρα να ψωνίζει και να πληρώνει. «Με καλούν οι βιτρίνες κι εγώ αγοράζω. Είναι το γλεντάκι μου», παραδέχεται.

Όμως, το κατάστημα Μαρκετόπουλος θα κλείσει. Οι υπάλληλοι θα την αγνοήσουν. Η Σωτηρία θα παγιδευτεί στους σκοτεινούς διαδρόμους του και θα ζητήσει παρηγοριά στο παραγεμισμένο καρότσι της. Καθισμένη στα λευκά πλακάκια του super market θα διανύσει την διαδρομή της κενής ζωής της που, μάταια, προσπαθεί να διασκεδάσει με τα φορέματα, τα μπιζού, τις επισκέψεις στα κομμωτήρια και τις εξόδους στα μπουζούκια.

Αυτή είναι μια από τις ιστορίες στη συλλογή διηγημάτων της Χαράς Ρόμβη. Η «Σωτηρία» (εκδόσεις Αντίποδες) αποτελεί και το πρώτο της βιβλίο – ωστόσο εδώ με το κάλεσμα του ηθοποιού και σκηνοθέτη Θανάση Δόβρη γράφουν από κοινού ένα θεατρικό έργο βασισμένο σε αυτό το υλικό. Η καταγραφή της ζωής μιας νέας γυναίκας στις αρχές της δεκαετίας του ’80 που ακολουθεί το δημοφιλή δρόμο της αστυφιλίας – θεωρώντας πως θα εξασφαλίσει μια ζωή με μεγαλύτερες συγκινήσεις – εξελίσσεται σε ένα σχόλιο για το ‘συνοικέσιο’ των Ελλήνων της εποχής με την έννοια της αγοράς. Εκείνων που είδαν τον εαυτό τους να μικραίνει μπροστά σε πολυκαταστήματα, super market, λαμπερές βιτρίνες. Κι ενώ είχαν την ψευδαίσθηση ότι η ζωή τους άλλαζε προς το καλύτερο, τελικά έγιναν δέσμιοι ενός αθεράπευτου καταναλωτισμού και όσων δεινών αυτός έφερε (και εξακολουθεί να φέρνει) μαζί του τα επόμενα χρόνια.

Το θεατρικό έργο που μας παραδίδουν ξεκινά ως ένας μονόλογος, μια προσωπική, γυναικεία εξομολόγηση με ρεαλιστικούς όρους, που διανθίζεται με ποιητικά αποσπάσματα και σατιρική διάθεση για να αποκαλύψει την εποχή της εγχώριας ανατροπής και της στροφής όπου ανδρώθηκε η μεσαία τάξη και όλοι είχαμε αρκετά χρήματα για ν’ αδειάσουμε ράφια και βιτρίνες.

Μια λαϊκή ηρωίδα ξεπηδά από τις σελίδες συλλογής διηγημάτων της Χαράς Ρόμβη και δίνει φωνή σε ένα θεατρικό πρόσωπο. Η Σωτηρία είναι ένας ενδιαφέρον μονόλογος τοποθετημένος στην αρχή των ‘80s απηχώντας την, τότε, θέση της γυναίκας αλλά και (πιο αφηρημένα) την θέση της χώρας που μετατοπίζεται προς το ευρωπαϊκό και παγκόσμιο της πεπρωμένο. Στον επώνυμο ρόλο η Μαρία Παρασύρη δίνει μια εξαιρετική ερμηνεία, προσπαθώντας τα λειάνει τα δραματουργικά προβλήματα της παράστασης.

Αν και έχει δοκιμαστεί ξανά σε βασικούς – και με χροιά μονολόγου – ρόλους, ως Σωτηρία η Μαρία Παρασύρη δίνει μια ευρύτατη εικόνα της πλούσιας ερμηνευτικής της γκάμας. Καλύπτει όλο το ψυχολογικό τόξο της ηρωίδας της – είναι κωμική, αυτοσαρκαστική, δραματική, συγκινητική (έως και τραγική), φαρσική – έχει το κινησιολογικό μέτρο της γυναίκας με τις καταπιεσμένες επιθυμίες και, χωρίς αμφιβολία, αναδεικνύεται στο ισχυρότερο προσόν της παράστασης. Δημιουργεί δε, τις προϋποθέσεις για νέες, ανάλογης κλίμακας, ερμηνείες από την ηθοποιό.

Χωρίς την αναγνωστική εμπειρία της συλλογής διηγημάτων της Χαράς Ρόμβη παρά μόνο του θεατρικού έργου που γεννιέται από αυτήν, διακρίνουμε μια ενδιαφέρουσα κεντρική ιδέα που εντοπίζεται στον εγκλωβισμό μιας καθόλα καταπιεσμένης γυναίκας εντός του ναού του καταναλωτισμού. Εκεί τελικά θα αποκαλυφθεί ο πραγματικός εγκλωβισμός: από το ψυχικό στένεμα που κουβαλάει από παιδί, την αφόρητη μοναξιά της, τον συντηρητισμό της ελληνικής περιφέρειας, της απόπειρες της ως μικροαστής για «μικρο-επαναστάσεις» έως την κίβδηλη απελευθέρωση που προσφέρει η εγκαθίδρυση του Καπιταλισμού σε ανθρώπους σαν κι αυτή. Δηλαδή, στην συντριπτική πλειονότητα του ελληνικού πληθυσμού από την Μεταπολίτευση και μετά.

Έχοντας μια υπολογίσιμη σκηνοθετική εμπειρία στο ελληνικό κείμενο, ο Θανάσης Δόβρης επιστρέφει με μια ιστορία, το αχνό βίωμα της οποίας έχει η γενιά του. Παιδί της ελληνικής περιφέρειας και ο ίδιος πλησιάζει με απλότητα και ανθρωπιά την ηρωίδα της Ρόμβη, εστιάζει στις δυναμικές της πρωταγωνίστριας του Μαρίας Παρασύρη και επενδύει σε ένα φαντασιακό-μεταφυσικό διάλογο της Σωτηρίας με τον εκφωνητή των προσφορών του super market, υπογραμμίζοντας το υπαρξιακό της τέλμα.

Η σκηνογράφος Αλέγια Παπαγεωργίου στήνει ένα ρεαλιστικό σκηνικό super market αξιοποιώντας το βάθος της σκηνής Ε. Ωστόσο, η πραγματική της παρέμβαση και με συμβολικό χαρακτήρα είναι το ένδυμα της Σωτηρίας στο φινάλε της παραφοράς: μια παραδοσιακή φορεσιά φτιαγμένη από συσκευασίας προϊόντων που συνδέουν το πρόσωπο με την χώρα και την αλλοτρίωσή της.

Παρά την ωραία αρχική ιδέα του έργου, το ανάπτυγμα της δραματουργίας (συνεργασία του Θανάση Δόβρη και της συγγραφέα Χαράς Ρόμβη) αποδίδει αρκετά χαρακτηριολογικά κλισέ στην ηρωίδα. Επιπλέον, στην αφήγηση εισάγει το άκουσμα ειδήσεων που κάνουν λόγο για το πεπαλαιωμένο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας και τις εξαγγελίες εκσυγχρονισμού του (επί υπουργίας του Ευάγγελου Γιαννόπουλου), την εισβολή του Ισραήλ στο Λίβανο το καλοκαίρι του 1982 και την δημιουργία μιας τεχνητής λίμνης στη θέση ενός κατοικημένου χωριού του Θεσσαλικού κάμπου. Μια επιλογή που, θέλοντας να δώσει μια επικαιρική αίσθηση ίσως και να πιάσει την αρχή του νήματος από την Ελλάδα της δεκαετίας του ’80, αποπροσανατολίζει από το προσωπικό αφήγημα της Σωτηρίας.

Μια ερμηνεία-αποκάλυψη από τη Μαρία Παρασύρη σ’ ένα μονόλογο με ενδιαφέρουσα δραματουργική ιδέα, αλλά και προβλήματα στην ανάπτυξη της.