Συν & Πλην: «Μητροφάγος» στην Πειραιώς 260

Το όνομα του Ρόκε Λαρράκι  είναι γνωστό στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τα τελευταία δύο χρόνια. Αργεντίνος συγγραφέας και σεναριογράφος εμφανίστηκε στα Γράμματα της πατρίδας του το 2011 με τον «Μητροφάφο», κέρδισε επαίνους από τους κριτικούς και το κοινό και μέχρι σήμερα έχει υπογράψει συνολικά πέντε μυθιστορήματα.

Το 2022 ο «Μητροφάγος» μεταφράστηκε (από την Έφη Γιαννοπούλου) και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αντίποδες: ένα αλλόκοτο μείγμα παραλόγου και εφιάλτη, παραβολής και πραγματικότητας, μαύρης κωμωδίας, τρόμου και ποίησης.

Στα χνάρια των Αργεντίνων συγγραφέων, ο Λαρράκι κατασκευάζει ένα απόκοσμο τοπίο με έδρα ένα σανατόριο στα περίχωρα του Τέμπερλεϊ, που απέχει λίγα χιλιόμετρα από το Μπουένος Άϊρες. Βρισκόμαστε στο έτος 1907, όπου οι Ευρωπαίοι άποικοι έχουν επικρατήσει των ιθαγενών της χώρας και συνεχίζουν ανενόχλητοι την εξόντωση τους. Εν τω μεταξύ, το σανατόριο λειτουργεί ως ένα ίδρυμα φροντίδας καρκινοπαθών ασθενών οι οποίοι καταφθάνουν εκεί έχοντας εναποθέσει τις ελπίδες τους σε έναν, δήθεν, θαυματουργό ορό, την ανακάλυψη του οποίου έχει χρεωθεί ένας ερευνητής από την Σκωτία. Και ξαφνικά, η επιστημονική ομήγυρης του σανατορίου, αυστηρά ανδρική, δέχεται μια πρόταση από τον ιδιοκτήτη του, τον κύριο Αλόμπι προκειμένου να ‘τρέξουν’ ένα ερευνητικό πρόγραμμα. Φυσικά, δεν πρόκειται για μια κοινή έρευνα, αλλά για μια μελέτη του τι συμβαίνει στην λειτουργία του εγκεφάλου μετά από έναν ακαριαίο θάνατο. Με στοιχεία που συνέλεξαν οι δήμιοι της εποχής, οι γιατροί του Τίμπερλέϊ, έχοντας για μπροστάρη τον διευθυντή Λεδέσμα, ξεκινούν το ανατριχιαστικό έργο τους. Ακόμα και όσοι έχουν κάποιους ηθικούς φραγμούς τους βάζουν στην άκρη και, εκμεταλλευόμενοι τον εύθραυστο ψυχισμό των καρκικοπαθών, μετατρέπονται σε μια αγέλη τεράτων.

Ο Λαρράκι γράφει το έργο του σχεδόν 70 χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οπότε και με το πρόσταγμα του Χιτλερισμού εκατομμύρια άνθρωποι (Εβραίοι, γυναίκες, ομοφυλόφιλοι, Ρομά, ανάπηροι) πέφτουν θύματα φριχτών ιατρικών πειραμάτων. Ο «Μητροφάγος» επίσης έρχεται και 150-200 χρόνια μετά την επέλαση των Ευρωπαίων (βλέπε π.χ. Βέλγιο) στις αφρικανικές και νοτιοαμερικανικές αποικίες όπου η γενοκτονία ολόκληρων λαών συντελέστηκε με τον, πλέον, τερατικό τρόπο. Όλες αυτές τις ‘πρακτικές’ αλλά και την ιδεολογία που τις στερέωνε – φασισμός, ρατσισμός, εθνικισμός, τυφλή πατριαρχία, μισογυνισμός, θεωρίες περί ανωτερότητας της λευκής φυλής – ο Ράκε Λαρράκι τις στριμώχνει μέσα σε ένα επιστημονικό περιβάλλον για να καταδείξει πως, ακόμα και το υψηλό επίπεδο μόρφωσης, δεν μπορεί να αποτρέψει το ανθρώπινο είδος από το να ολισθήσει στην κτηνωδία· αρκεί να του δοθεί η δύναμη για το πράξει.

Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Αργεντίνος συγγραφέας επιχειρεί αυτήν την αφήγηση με έναν τρόπο όπου το τρομακτικό και το απεχθές συμβαδίζει με το γελοίο και το γκροτέσκο. Όχι τόσο για να εξορκίσει το πρώτο αλλά για να υπογραμμίσει πως οι θιασώτες όλης αυτής της βίας είναι μεν εξόχως επικίνδυνοι αλλά και βαθιά φαιδροί. Την θεατρική διασκευή του κειμένου υπογράφει η Σοφία Ευτυχιάδου.

Χριστίνα Χριστοδούλου και Μαργαρίτα Κλάγκου σε σκηνή της παράστασης.

Μια ωραία λογοτεχνική ανακάλυψη της Ιώς Βουλγαράκη στο βιβλίο του Ρόκε Λαρράκι, διασκευασμένη από τη Σοφία Ευτυχιάδου, οδηγεί σε ένα ενδιαφέρον σκηνικό υλικό για τους τωρινούς μας κοινωνικούς εφιάλτες. Στην καλοφτιαγμένη – από πολλές απόψεις – παράσταση του «Μητροφάγου», η σκηνοθετική κατεύθυνση κινείται γύρω από το στοιχείο της οικείας τρομολαγνικής παραδοξότητας. Χαρακτηρίζεται, επίσης, από καλές ερμηνείες, ωραία αισθητική, εντούτοις τα προβλήματα στον αφηγηματικό ρυθμό δεν περνούν απαρατήρητα.

Αινείας Τσαμάτης και Νικόλας Χανακούλας στους ρόλους των δρ. Κιντάνα και δρ. Λεδέσμα.

Δεν είναι προφητικό έργο, καθώς συμπυκνώνει μια σειρά από τρομακτικά συμπτώματα του σύγχρονου ανθρώπου – τα οποία βιώνουμε εφιαλτικά γύρω μας. Ωστόσο, είναι ένα έργο που τα διατυπώνει με μαεστρία για τον σύγχρονο αναγνώστη. Και καθώς η σκηνοθέτρια Ιώ Βουλγαράκη συνηθίζει να αναζητά νέες ή λιγότερο παιγμένες δραματουργίες, αλλά πάντα προκλητικές, άξιζε το ρίσκο της θεατρικής διασκευής και του ανεβάσματος του «Μητροφάγου».

Οι υφολογικές μεταπτώσεις του βιβλίου φαίνεται πως χωνεύτηκαν καλά από την Ιώ Βουλγαράκη τόσο ώστε να έχει την ετοιμότητα να κουρδίζει τις ατμόσφαιρες και τις ερμηνείες προς την εκάστοτε κατεύθυνση – ακόμα κι αν ο τρόμος διαδεχόταν τον λυρισμό ή η φρίκη αποχρωματιζόταν σε μαύρη κωμωδία. Ωστόσο, ο αφηγηματικός ρυθμός κολλούσε συστηματικά, αδυνατίζοντας την παραπάνω αποτελεσματική προσπάθεια. Εξαίρεση τα ηχοτοπία του Νίκου Γαλενιανού που τόνωναν τα τεκταινόμενα.

Πως αποτυπώνει ένας ηθοποιός τις μεγαλύτερες μάστιγες του ανθρώπινου ιδιώματος; Η πρωταγωνιστική ομάδα της παράστασης – Δημήτρης Δρόσος, Μαργαρίτα Κλάγκου, Νικόλας Παπαδομιχελάκης, Διονύσης Πιφέας, Αινείας Τσαμάτης, Νικόλας Χανακούλας, Χριστίνα Χριστοδούλου – υιοθετεί κάτι το απόκοσμα αυταρχικό στην σκηνική της ερμηνεία, ώστε την ώρα που προκαλεί αποστροφή και αηδία για τον μισανθρωπισμό της, είναι και η ώρα που γκρεμίζεται σε μια ομάδα από αξιοθρήνητους κλόουν.

Για την πληρέστερη διαδρομή προς την καρικατούρα (με την βοήθεια και της κίνησης της Κατερίνας Φώτη) ξεχωρίζουν ο Αινείας Τσαμάτης και ο Νικόλας Χανακούλας. Ο πρώτος στο ρόλο του έντιμου και καταπιεσμένου σεξουαλικά γιατρού Κιντάνα που τελικά διανύει με ταχύτητα φωτός την απόσταση από το ανθρώπινο στο νοσηρό και ο Νικόλας Χανακούλας στο ρόλο του διευθυντή Λεδέσμα γιατί έχει ένα ανάποδο μονοπάτι να διανύσει: βρίσκεται εξ αρχής στο χώρο του επικίνδυνα γελοίου αλλά η εξουσία τον οδηγεί στην πλήρη αποσύνθεση. Σε άλλο τέμπο ερμηνείας, ενδιαφέρον έχει και η παρουσία της Χριστίνας Χριστοδούλου η οποία, μέσα στο σύμπαν του Λαρράκι όπου κυριαρχεί η ανδρική εξουσιομανία, απεικονίζει την ανθεκτική γυναικεία φύση.

Με βασικά συστατικά το επιβλητικό σκηνικό της Μαγδαληνής Αυγερινού (έναν, τρόπον τινά, δυστοπικό ναό της επιστήμης), τις εντυπωσιακές βιντεοπροβολές (που υπογράφουν τα Μαύρα Γίδια) και τους φωτισμούς του Αλέκου Αναστασίου, η όψη της παράστασης υπογράμμισε πολύ ωραία την ερεβώδη ατμόσφαιρα του κειμένου.

Νικόλας Παπαδομιχελάκης και Αινείας Τσαμάτης στο εντυπωσιακό σκηνικό της Μαγδαληνής Αυγερινού.

Ο εξαιρετικά σύντομος κύκλος παραστάσεων που έχουν στην διάθεση τους οι παραγωγές της Πειραιώς 260 συχνά στοιχίζει σε βασικές λειτουργίες της παράστασης. Ο «Μητροφάγος» δεν φαίνεται να αποτελεί εξαίρεση, καθώς πάσχει σε πολλά σημεία ως προς τον αφηγηματικό ρυθμό. Η ένταση και το νεύρο λογικά θα είχαν δώσει έναν πιο ζωηρό τόνο στην παράσταση – καθώς ανάμεσα στα πολλά πρόσωπα του έργου – προσφέρεται και ένα αγωνιώδες πλαίσιο στο οποίο εξελίσσεται η ιστορία.

Ικανοποιητική, από πολλές απόψεις, ισορροπία στο  πληθωρικό, υφολογικά, μυθιστόρημα του Ρόκε Λαρράκι – παρά την συχνή αρρυθμία της αφήγησης.